Avropa Universitetləri Birliyinin və Vahid Avropa Məkanının yaradılması ideyaları bütün Avropada vo Bolonya (İtaliya) şəhərində olan qədim Bolonya Univer
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 9.Şahsevən elinin aparıcı və nəcib oymağı sarıxanbəylilər avşar əsillidirlər. Bu eli yaradan oymaqların əksəriyyəti avşar idilər. İnanlı avşar köklü oymaq sayılırdı. 10.Bir çox tarixçilər (Rzaqulu xan Hidayət, Mirzə Camal Ca- vanşir, Rzaqulu bəy Vəzirov) Cavanşir elini avşar köklü hesab edirlər. 11.XVIII yüzilə aid ərəb əlifbası ilə yazılmış sənədlərdə, həm- çinin məşhur Azərbaycan coğrafiyaçısı Qafur Rəşad Mirzəzadənin 1920-ci ildən qabaq çap etdirdiyi bir xəritədə Abşeron adı Əfşaran şəkilində yazılmışdır. Açması “avşarların yaşadığı yer” deməkdir. 12.Avşar eli qədim zamanlarda, XIII yüzildə Həmədan və Əx- lat ətrafında yaşayırdılar. Tarixçi Əhməd Zəki Vəlidi Toğan yazır: «Avşar boyu Xarəzmşahlar dövründə də güclü qəbilə kimi Həmə- dan və Əxlat ətrafında yaşamışdır. Cəlal əd-Dinin bunlardan aldığı qənimətlərin yalnız beşdə biri (xüms) 30000 qoyundan ibarət idi 15. 13. Həmədanın Əsədabad bölgəsindəki Qızılüzən çayının və ona qoşulan Talvar çayının vadisində yaşayan əhali avşar soyuna mənsubdurlar. Həmədanın dağlıq bölgəsi avşarların yurd yeridir. 14.Kərəcin cənub hissəsində Əfşariyyə adlı bölgə var. Oranın yaxınlığında İştəharud bölgəsinin əhalisi də əsasən avşarlardan iba- rətdir. 15.Avşarların daha çox məskunlaşdığı ərazilərdən biri də Urmiyadır. Urmiyanın Dol mahalında avşarlar binə bağlamışdılar. Dol mahalı Qaşqagədikdən Xantavusa qədərdir. Oranın məsafəsinin uzunluğu təxminən 5 ağacdır. Tarix kitablarında yazılır: «Dol ma- halı Urmiya gölünün sahilində yerləşir. Kiçik olmasına baxmayaraq çox abaddır. Dol qərb tərəfdən Kurd, Meh dağları, şimaldan Baran- duz mahalı ilə həmsərhəd idi. Dol mahalında Urmiya gölü sahilindən külli miqdarda duz əldə edilirdi. Mahalın kəndləri əsasən onun mərkəzində uzanan bağ- bağatlı geniş Zirə və Naznaz dərələrində yerləşirdi. Həmin kəndlə- rin birində, Səmədlidə mahal bəyləri yaşayırdılar. Dolun tabeliyində Rəşki-Sultanava, Pirəli, Kamanə, Nizava, Nara, Oğul Daşağıl, 15 Ə. Z. V. Toğan, Azərbaycan, Bakı, 2007, səh.39-40. 19 Birinci Kənan, İkinci Kənan, Bərdəxoş, Nazlı, Papaz, Zivə, Jarava, Şeytanava, Samurta, Xudrava, Dölə, Dördbənd, Talava, Cuşbər, Ba- lıstan, Xan, Tavus və Təzəkənd kəndləri var». XVII yüzildə Urmiya hakimi Kəlbəli xan Qasımlı-Avşar Dol mahalını Gündüzlü (Qaroğlu) oymağına vermişdi. Gündüzlü oyma- ğı orda kənd salıb, arx çəkib, ağac əkmişdi. Kəlbəli xan Binab və Nazlı mahallarını Bərduk qalasından Mehranruda qədər olan yerləri Avşar elinin Kəhkəhli oymağına ver- mişdi. Binab mahalı Marağa şəhərinin 16 km-də yerləşirdi. Mərkəzi Binab qəsəbəsi idi. Əhali Sofiyançayın suyundan istifadə edirdi. XVIII-XIX yüzillərdə burda bir karvansara, həftə bazarı və bir neçə dükan vardı. Nazlı mahalının ərazisi 96 kvadrat km-dən ibarət idi. O, şimaldan Ənzəl, şərqdən Urmiya gölü, cənubdan Sumay, qərbdən Urmiyanın özü ilə həmsərhəd idi. Kəlbəli xan Qasımlı Qırxlı oymağını Rövzə çayının sahilində yerləşdirmişdi. Rövzə mahalı şimaldan Sumay, şərqdən Nazlı, cə- nubdan Tərgəvər, qərbdən Urmiya ilə sınırlanır. Sənədlərdən görü- nür ki, Rövzə mahalına 25 böyük və kiçik kənd bağlı idi. Əhali əsa- sən heyvandarlıqla və əkinçiliklə məşğul idi. Mahal bəyləri Lar adlı böyük bir kənddə yaşayırdılar. Kəlbəli xan Urmiya şəhərinin ətrafını Qasımlı, Araşlı, İmanlı oymaqlarına vermişdi. Bura qədimdə Urmiya mahalı adlanırdı. 16.Avşarların ən çox cəmləşdiyi bölgələrdən biri də Tikabdır. Tikab tarixi, coğrafi ədəbiyyatlarda Tikabi-Əfşar, Avşar Tikabı ad- lanır. Bəzi qaynaqlarda Təkab kimi xatırlanır. Tarixi kitablarda ma- hal haqqında yazılır: «Təkab, şimaldan Sərəs, Qaraağac, cənubdan Miranşah, şərqdən Ənguran, qərbdən Sayınqala mahalları ilə həm- sərhəddir. Mahalın ərazisi dağlıqdır. Keçən çağlarda bulaqlar və bu- radan axan yeganə Təkəb çayı əhalini su ilə təmin edərdi. Təkab mahalı çox geniş əraziyə malik olduğu üçün inzibati cəhətdən Tikantəpə və Aşağı Təkab nahiyələrinə ayrılırdı». 20 XVII yüzildən sonra Təkab mahalının ümumi inzibati mərkəzi mühüm ticarət və strateji əhəmiyyəti olan Tikantəpə kəndi idi. Burada dükanlar, həftəbazarı və hamam var idi. 17.Avşarların daha çox yaşıdıqları bölgələrdən biri də Sayın- qala mahalıdır. Hazırda Şahindej adlanır. Tarixi kitablarda mahal haqqında yazılır: «Marağanın cənub-şərqində yerləşən bu mahal şimaldan Əcirli, Çahardol mahalları, cənubdan Saqqız mahalı, şərq- dən Təkab mahalı, qərbdən Bokan mahalı ilə həmsərhəddir. Əhali əsasən maldarlıqla məşğul idi. Mahal onun qərb sərhəddindəki Cığatu çayının Sarıq qolu və burada mövcud olan çeşmələrin suyu ilə təmin edilirdi. XVIII-XIX yüzillərdə Sayınqaladan başqa yerlərə gedən yollar (Miyandab və Təkab yollarını istisna etməklə) yararsız idi. Nisbətən əlverişli olan Miyandab və Təkab yolları da yağışlı və qarlı günlərdə keçilməz olurdu. Mahalın cənub-qərbində Kirifli (Kərəftu) dağı uzanır. Orada bir sıra mağaralar vardır. Dağın müxtəlif yerlərində və mağaraların divarlarında çoxlu daşüstü təsvirlər və yazılar vardır. Mərkəzi Kürdistan əyalətinə gedən yol üzərində yerləşən Sayınqala kəndi müəyyən strateji və hərbi əhəmiyyətə malik idi. Sayınqalada Böyük xan, Mirzəcan, Qırx ayaq və Şah Məhəmməd Novdanı adlı çeşmələr axırdı. Çox güman ki, kənddə müdafiə əhə- miyyətli Sayın adlı qalanın olması ilə əlaqədar olaraq ona həmin ad verilmişdir». Şahindej ətrafında Avşar elinin Araşlı və Qasımlı oymaqları- nın tayfa-tirələri yaşayırlar. 18.Avşarların yaşadıqları bölgələrdən biri də Qoşaçaydır. Hazırda Miyandab adlanır. Tarixi kitablarda mahal haqqında yazılır: «Miyandab mahalı Marağanın cənub-qərbində, Urmiyə gölünün sahilində və tam düzənlikdə yerləşmişdir. O, şimaldan Kavdil kən- di, cənubdan Tatau, şərqdən Cığatı və qərbdən Urmiyə gölü ilə həmsərhəddir. Miyandabın havası istiyə maildir və ərazisinin müəy- yən hissəsi bataqlıqdır. Burada ilin bütün fəsillərində mal-qaranın otlaması üçün yaş yem olduğu üçün qoyunçuluq geniş yayılmışdır. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|