Oktyabr ayında ATƏM-in sədri Marqareta af Uqlasın münaqişə bölgəsinə səfəri zamanı Ermənistan
Zəngilan rayonunu da işğal etdi. Bu, artıq Ermənistanın beynəlxalq təşkilatların reaksiyasına heç bir məhəl
qoymadığını və qəbul olunmuş qərarlara, qətnamələrə laqeyd münasibətini açıq şəkildə ifadə edirdi.
1993-cü ilin noyabrında ATƏM-ə üzv dövlətlərin Vyanada keçirilən görüşündə Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi ilə əlaqədar bəyanat qəbul edildi. Sənəddə döyüş əməliyyatlarının davam etdirilməsi və yeni
ərazilərin işğal olunması faktı beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidd addım kimi qiymətləndirilir və işğalçı
qüvvələrin Horadizdən və Zəngilan rayonundan çıxarılmasının zəruriliyi qeyd olunurdu. Bəyanatda ATƏM-in
Minsk Konfransının çağırılması və buna qədər işğal edilmiş ərazilərdən hərbi qüvvələrin çıxarılması, atəşin
dayandırılması məsələləri də öz əksini tapmışdı. Bu görüş zamanı "Təxirəsalınmaz tədbirlərin dəqiqləşdirilmiş
cədvəli" yenidən münaqişə tərəflərinə təqdim olundu. Lakin bu sənəd də Azərbaycanın qəbul etmədiyi "Paris
cədvəli"ndən bir o qədər fərqlənmirdi. Çünki "Təxirəsalınmaz tədbirlərin dəqiqləşdirilmiş cədvəli" Dağlıq
Qarabağdakı separatçı rejimi müstəqil tərəf kimi təqdim edir, işğalçı qüvvələrin Şuşa və Laçından çıxarılması
tələbini qoymurdu. Ona görə də Azərbaycan bu planın qəbul olunmasına razılıq vermədi.
1994-cü ildən etibarən münaqişənin həllində Rusiya daha fəal rol oynamağa başladı. Fevral ayının 8-
də Rusiyanın hazırladığı "Silahlı münaqişəyə son qoymaq və onun nəticələrini ləğv etmək haqqında" saziş
layihəsi tərəflərə təqdim olundu.
Bu sənədin bəzi müsbət və mənfi cəhətləri vardı. Müsbət cəhət layihədə BMT qətnamələrinin qeyd-şərtsiz
yerinə yetirilməsinin göstərilməsi idi. Bundan başqa, Rusiya Dağlıq Qarabağın hüquqi statusunun sonralar
razılaşdırılmış formada müəyyənləşdirilməsini təklif edirdi. İlkin mərhələdə isə atəş dayandırılmalı və
Ermənistan qoşunları işğal olunmuş ərazilərdən çıxarılmalı idi. Bu isə o demək idi ki, Ermənistan Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ bölgəsindən başqa, işğal olunmuş digər rayonlarını azad edir və yalnız bundan sonra Dağlıq
Qarabağın statusu məsələsi gündəliyə gəlirdi. Təbii ki, belə bir vəziyyət Azərbaycana sərf edirdi, ən azı o
baxımdan ki, işğal olunmuş ərazilərin bir hissəsini döyüşsüz geri qaytarmaq imkanı yaranırdı. Lakin sənəddə
Şuşa və Laçın barəsində heç nə deyilmirdi. Rusiya Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında beynəlxalq nəzarət
altında olan təhlükəsiz yolun yaradılması ilə eyni vaxtda Laçının taleyinin müəyyənləşdirilməsini təklif edirdi
ki, bu da o dövr üçün bir tərəfdən real görünmürdü, digər tərəfdən də Rusiya dəhlizə nəzarət edəcək qüvvələrin
məhz rus əsgərlərindən ibarət olmasını nəzərdə tuturdu. Layihədə Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejim də
müstəqil tərəf kimi göstərilirdi. Rusiyanın təklif etdiyi plan qəbul olunmadı.
Aprel ayında ATƏM-in Minsk qrupunun Praqada keçirilən görüşü zamanı "Etimadı
möhkəmləndirmək tədbirləri haqqında" yeni plan irəli sürüldü. Bunların bəzi hissələri Rusiyanın təklifləri ilə
üst-üstə düşürdü, Planda göstərilirdi ki, danışıqlar prosesinin gedişində Azərbaycan Ermənistanla bütün
kommunikasiya xətlərini açmaq öhdəliyini üzərinə götürməlidir.
1994-cü ilin mayında MDB Parlamentlərarası Məclisinin təşəbbüsü ilə Bişkek şəhərində münaqişənin
həllinə dair daha bir görüş keçirildi. Burada da yekun sənəd qəbul olundu, lakin Azərbaycan həmin sənədə
imza atmadı. Çünki bu layihədə Dağlıq Qarabağdakı erməni icmasına müstəqil tərəf kimi sənədə imza atmaq
səlahiyyəti verilir, azərbaycanlı icması üçün isə belə bir hüquq nəzərdə tutulmurdu.
Nəhayət, uzun sürən danışıqlardan və müzakirələrdən sonra 1994-cü ilin may ayının 12-də Azərbaycanla
Ermənistan arasında atəşkəs haqqında saziş imzalandı. Xatırladaq ki, bu, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi başlayandan münaqişə tərəfləri arasında sülhə doğru atılmış ilk ciddi və əhəmiyyətli addım
kimi yadda qaldı.
Atəşkəsin əldə edilməsindən sonra da danışıqlar prosesi davam etdirildi. ATƏM, əvvəlki kimi, danışıqlarda
vasitəçilik missiyasını yerinə yetirir və tərəflər arasında davamlı sülhə gətirib çıxara biləcək razılaşmanın əldə
olunmasına çalışırdı. Doğrudur bu prosesdə bəzi obyektiv və subyektiv çatışmazlıqlar meydana çıxırdı, bir çox
hallarda ikili standartlar amili özünü göstərirdi. ATƏM-in sənədlərində, təkliflərində ədalətsiz məqamlar öz
əksini tapırdı. Amma bütün bunlarla yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki. ATƏM münaqişənin həlli ilə intensiv
məşğul olan və real nəticələrin əldə edilməsi istiqamətində həqiqətən fəallıq nümayiş etdirən yeganə beynəlxalq
təşkilat olmuşdur. Minsk qrupunun səyləri bu mənada xüsusən yüksək qiymətləndirilməlidir. Bu qurumun
fəaliyyəti hələlik real sülhə gətirib çıxarmasa da etiraf etmək lazımdır ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin həmişə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət rnərkəzində qalmasında ATƏM-in fəaliyyəti
əvəzsiz rol oynamışdır.
Qeyd edək ki, danışıqlar prosesinin gedişində ATƏM ilə Rusiya arasında ziddiyyətlər meydana çıxır və bəzi
hallarda sülhün əldə olunmasına bu amil də öz mənfi təsirini göstərirdi. Bilavasitə Qərbin maraqlarını təmsil
edən və Rusiya ilə müqayisədə bir qədər neytral görünməyə çalışan ATƏM Moskvanın mövqelərinin Cənubi
Qafqazda möhkəmlənməsini istəmirdi. Bununla yanaşı, təbii ki, Rusiya da tamamilə fərqli mövqedən çıxış edir
və öz mənafelərinə uyğun həll modelinin gündəliyə çıxmasına can atırdı. Danışıqların gedişi zamanı müəyyən
kompromislərin əldə edildiyi ərəfədə Ermənistanın cəbhə xəttində əməliyyatların intensivləşdirilməsi də məhz
bu ziddiyyətlərin təzahürü kimi özünü göstərirdi.