Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 verilmədiyini, ayda bir dəfə tumarlanmadığını, həmişə belində bir ağır palan, yük altında olduğunu qeyd edərək mətləbə keçir: “Müsəlman tayfası indiyədək yabılıqda olub nə maarif arpasından və nə təməddün bir (mədəniyyət) samanından və nə tərəqqi otundan ona qarnı dolusu indiyədək verilməyib. Hər vəqt istəyiblər ki, köhlənlər yediyi axura bu da bir ağzını uzatsın, o saat başından dəyənək dəyib: Pobedonostsev, İlminski, Çirivanski, İqnatyev və bizim rəfiq Levitski tək dəyənəklər həmişə bu yabıların təpəsinin üstündə olub. Üç yüz il bu növ yabılıqla qalıb, indi özümüz isə yabıxasiyyət olmuşuq. Yabının xasiyyətinin biri budur: görürsən bir yabını bir neçə gün tövlədə bəsləyib saxlayandan sonra ki, havaya çıxartdın, yabı başlayır yerlə, göylə əlləşməyə. Bir növ özünü çəkir və bir növ nərə çəkib qışqırır ki, bir köhlənə müyəssər olmaya” (27.səh.360). Göründüyü kimi, xalqını tükənməz bir məhəbbətlə sevən müəllif zahirən guya onu ələ salıb təhqir etməklə əslində qlobal problemləri üzə çıxarır. Hüquqlarına edilən təcavüzün ünvanını belə göstərən Ə.Haqverdiyev ətalətə sürüklənən xalqın maarifdən uzaq düşməsindən yana-yana bəhs edir. Xeyriyyə cəmiyyətləri, nəşriyyat və xüsusən qəzet işlərinin yarımçıq qaldığından gileylənir: “Qızğın iş görürük, iştə nitqlər söyləyirik. Sair şəhərlərdən pud-pud nəsr və şerlə təbriklər gəlir. Qəzet bir il ya altı ay gedir. Axırda ya “Təkamül” tək bağlanır və ya müdiri qapı-qapı düşüb müştəri yığır. Bizim də bədənimiz köpüklənib, bir növ yabılığımız sübut olur... Bir az da “Nicat” cəmiyyəti-xeyriyyəsindən danışaq. Bu cəmiyyət açılan vəqq, həmçinin cəmaət çox hummət göstərib. Min manatlar, beş yüz manatlar və yüz manatlar yağış tək yağıb. Amma indi bir il tamam olmamış orada da yabılıq göstərdik” (27.səh.361). Tənqidi realizm üslubunu qoruyan müəllif məqalənin sonunda: “Bir dürüst fikir edin yabı olmaq insan sifəti deyil!” (27.səh.361) sözləri ilə oxuculara müraciət edir. Maarifçilik ideyalarının həyata keçirilməsində müstəsna rol oynayan xeyriyyə cəmiyyətlərinin yaradılmasının gecikdirilməsi H.Zərdabini narahat edirdi. 25 noyabr 1905-ci il “Həyat” qəzetinin 107-ci sayındakı “Bəs biz haçan ayrılacağıq?” sualı ilə bitən “Cəmiyyəti-xeyriyyə binası” məqaləsində H.Zərdabi yazırdı: “...Bizim elm zəmanəmizdə heç bir millət yoxdur ki, onun nəinki bir, hətta bir neçə cəmiyyəti-xeyriyyəsi olmasın. Və onlar on və dəxi illər artıqdır ki, xeyirli işlər görməklə məşğuldurlar” (91.səh.209). 17 oktyabr 1905-ci ildə çarın manifestində vəd edilmiş söz və mətbuat azadlığı əsasında dövlət dumasının tərtib etdiyi qanun layihələrinə ümid bəsləyən ziyalılarımızın xeyriyyə cəmiyyətləri açmaqda əsas məqsədlərindən biri də mətbuatı dövlətin şaquli idarəçiliyindən azad edib ictimaiyyətin üfüqi müstəvisinə keçirmək idi. “Füyuzat”ın 1906-cı il 3-cü sayındakı “Şüunat” məqaləsində Ə.Hüseynzadə maddi və mənəvi problemlər içərisində çabalayan xalqın halına acıyan qələm əhlinə öz rəğbətini bildirirdi. “Şuşa, Zəngəzur, Cavanşir, Cəbrayıl uyezdlərindəki 22 öz aclarımızı da unutmamalıyız. Bunlara imdad üçün “İrşad”da Əhməd bəy Ağayevin, “Kaspi” sütunlarında Qarabəy Qarabəyovun fəryadları kainatları titrədiyor... Lakin insanlar sadə maddi aclıqlar üçün fəryad etmiyorlar. Bir tərəfdən də mənəvi aclıqlar başlıyor” (34.səh.75) – deyən Ə.Hüseynzadə çarizmin milli qırğın siyasətini qəti şəkildə pisləməklə yanaşı, mənəvi aclıqdan doğan maarifçilik tələbatını da önə çəkirdi. “Füyuzat”ın 1906-cı il 5-ci sayındakı “Qırmızı qaranlıqlar içində yaşıl işıqlar” məqaləsində də Ə.Hüseynzadə məhz Qarabəyova istinad edərək yazır: “Doktor Qarabəy Qarabəyovun daşnaksütunçulara və bilxassə Q.X. cənablarına “Kaspi” sütunlarında verdiyi cavablarda olduğu kimi “Biz özümüz bir yol bulub gedəcəyiz. Bizim başqaları ilə büğz və ədavətimiz yoxdur. Bizim özümüzə məxsus daha layiq, daha şanlı bir vəzifeyi-mücahidəmiz vardır ki, o vəzifə də zülməti qəflətdə bulunan külliyatı-avam arasında nuri-maarifi əkməkdir” (34.səh.85). Maarif işığını yayan jurnalistlər və tədricən sağlam biznes faktoru üzərində qərar tutan, qərbin kommersiya modelinə, informasiya, maarif, əyləncə prinsiplərinə uyğun gündəlik qəzetlər yaratdılar ki, onlardan biri də rus dilində çıxan “Kaspi” idi. 26 iyun 1908-ci il tarixli “Tazə həyat” qəzetinin 145-ci sayında Nəcəf bəy Vəzirov “Bir amerikalının sualına cavab” məqaləsində müəllif imzası kimi istifadə etdiyi “Dərviş”in dilindən yazır: “Mən nə edim, aşkar gördüm ki, vətənim, gözəl vətənim İran məhv olur. İndiyədək padşahlarımız eyş-işrətlə məşğul olur, bilmərrə bədbəxt vilayəti atıblar. Cəlladlar əlində günü-gündən zillətdə, axırın bu hala düşüb mənim yazıq vətənim, biçiz vətənim!... Bizlərdə əgər insaf, mürüvvət olmuş olsa, daşürəkli gərək olmuş olaq ki, belə müsibətə qan ağlamıyaq... Bir yerdə ki, qırx gün ulaq üstə Tehrana kömür gələr, bir vilayətdə ki, hər şeydə möhtac olasan əcnəbi tayfalarına, qazanc yeri bir kişmiş ola, bir düyü; əlbəttə, əcnəbilər qanın içəcəklər, günü-gündən müflis, günü-gündən məzlum, yazıq vətən!...” (87.səh.372). 4 aprel 1917-ci il tarixli “Açıq söz” qəzetinin 441-ci sayında Nəcəf bəy Vəzirov “Getsin gəlməsin” məqaləsində çarizmin işğalçı siyasətinə yenidən nəzər yetirir: “Zəmani ki, yerlərimiz işğal olundu, əski idarə tərəfindən əvvəl təşrif gətirən “komendant” cənabları oldu. Bu cənab bir neçə müddət basdı, kəsdi, asdı... Sonra təşrif gətirdilər ağa “murovlar” ... Bu ağalar hərəsi öz mahalında dövr etdilər. Bu kənddən o kəndə, o kənddən bu kəndə ...Nazirin nar çubuğu “rozği” ...Qulluği- şərəflərində dilmancı. Katibi və dəftərxana əmələsi. Hesabsız çaparlar və çaparbəyi... Hər mənzildə pişəzvəqt sursat yığılmaqda. On rəs qoyun, bir rəs kök dügə, iki pud soğan, on girvəngə duz, bir pud yağ, çörək nə qədər lazım olsa... Atlar üçün arpa, saman, ot... Hamısı yazıq camaatdan... Sursat az olmaq üçün bir az da cib xərcliyi qabaqcan təşrif gətirən cənab çaparbəgiyə... Bunlardan sonra təşrif gətirdilər ağa pristavlar, “strajniklər”, “qaradovoylar”... Qaradovoylardan Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|