86
hökuməti təslim etməyə nə ehtiyac var? Bir halda ki, türklərin imperializm
əsarətindən azad olmasına hamı
və o cümlədən, biz də sevinirik.
Bu fikrə qarşı cümhuriyyət daxilində zidd çıxan olmaz. Əslində Türkiyəyə
və Zəngəzura kömək etmək istəyirlərsə ictimaiyyət arasında elə bir fikir
yaratmalıdırlar ki, bu qüvvələr Azərbaycana yalnız onun ərazisindən keçib
Türkiyəyə getmək üçün daxil olurlar.
Fəqət, millətin müqəddəratını bir firqəyə, hətta təzyiq altında belə vermək
olmaz. Zira, hər kəs, o cümlədən, kommunist firqəsi də tamamilə əmin ola bilər ki,
parlament vasitəsilə yaxud başqa bir mütəşəkkil vasitə ilə öz fikirlərini deyə bilər
və qəbuluna da nail ola bilərlər.
Əgər bu həyata keçirilərsə, Azərbaycan özünü azad hesab edə bilər.”
(11.səh.972, 973,974).
M.Ə.Rəsulzadə: “Bizim fraksiyamız təslim olmağın əleyhinədir. Fəqət,
firqələrin əksəriyyətinin tələbinə görə və camaatımızı arasına daxili müharibə
salmamaq üçün, bundan əlavə, bugünkü kommunist firqəsinin müstəqilliyimizi
müdafiə edəcəklərini nəzərə alaraq bütün ixtiyarın onlara verilməsinin
tərəfdarıyam, bu şərtlə ki, kommunistlər istiqlaliyyət, millət və məmləkətimizi
layiqincə müdafiə etsinlər. Yox, əgər bunlara əməl olunmazsa, ixtiyarımızı geri
alaraq haqqımızı özümüzdə saxlayacağıq.” (11.səh.976).
Artıq işğalçı qoşunun təzyiqilə vəziyyətə nəzarət edə bilməyən parlamentdə
sonuncu çıxışçılardan olan M.Hacınski tribunaya qalxaraq bolşeviklərlə
danışıqlarda onların inqilabi hökumətinin parlamentlə birgə çalışmaq fikri olmadığı
barədə: “Məsələ orasındadır ki, parlament öz ixtiyarını həmin inqilab komitəsinə
verir.” sözləri ilə vəziyyəti aydınlaşdırır. Beləliklə də, proletar hakimiyyətinin
üzvləri əsasən varlılardan ibarət olan parlamentlə sinfi ziddiyyətini bir daha
açıqlamış olur. Bu ziddiyyət isə artıq özünün bütün eybəcərliyi ilə parlament
salonuna daxil olmuşdu.
Əliheydər Qarayevin “proletar inqilabının əleyhinə gedənlərin gülləbaran
ediləcəyi” barədə xəbərdarlığından sonra bir çox deputat salonu tərk etsə də,
qarışıqlıq şəraitində belə fraksiyaların fəaliyyəti davam edir. Gecə yarıya qədər
uzanan bu fövqəladə iclasda Əliheydər Qarayevin artıq işğalçılıq missiyasını
yerinə yetirməyə başlamış Qırmızı Ordunu “dünya proletariatının xilaskarı”
adlandırması Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə xoş gəlmir. Ona qəti cavab verən
Məhəmməd Əminin “ilanın ağına da lənət qarasına da” - deyə hansı rəngə
boyanmasından asılı olmayaraq rus ordusunun ağ və ya qırmızısının yalnız xalqları
əsarətdə saxlayan işğalçılar olduğunu söyləməsi Əliheydər Qarayevi hiddətləndirir.
“Gülləbaran edərəm, gözlərini çıxardaram” - deyə ona hücum çəkən
Əliheydər Qarayevə təmkinini pozmayan M.Rəsulzadə olduqca tutarlı cavab verir:
“Siz millətin gözünü çıxarmısınız Qarayev Əliheydər, tovarişlər səni gülləbaran