Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
95 olması yollarını axtarırdım. Mən sosial-demokrat idim, lakin bu təşkilat getdikcə daha çox idealdan uzaqlaşır. Mən bolşeviklərin proqramını xüsusi inamla qəbul etmişəm, belə ki, mən bunda öz məramımın; dünyada köləliyin məhvinin həyata keçməsini görürdüm.” (111.səh.66) fikirləri daxilən azad olan maarifçi-demokratın səmimi etirafıdır. O, artıq həmin dövrdə əldə etdiyi hakimiyyəti möhkəmlətməklə məşğul olan Stalini nəzərdə tutaraq “Hakimiyyət çoxlarını korlayır. Belə də oldu; hakimiyyət bir çox görkəmli işçiləri korladı. Onlar nəhəng bir dövlətin müqəddəratını öz əllərinə almaq və diktator olmaq qərarına gəldilər...” deməklə mühitdə cərəyan edən hadisələrin dəqiq diaqnozunu qoyur. N.Nərimanova doğru uzanan qara əllərin və ətrafında yaranaraq ona qarşı yönələn zorakılıq həlqəsinin gündən-günə daraldığını məktubun bu məqamı daha qabarıq ifadə edir: “İndi mən bu sətirləri sənə yazarkən iş o yerə çatıb ki, Lenindən sonra özlərini onun qanuni varisləri adlandıranların dövləti idarə etməyi bacarmamaları nəticəsində əmələ gəlmiş böyük nöqsanlarımız barədə kommunistlər öz aralarında belə danışa bilmirlər.” (111.səh.66). Şübhəsiz ki, ADR-in iflasında rolu az olmayan xarici faktorların bir neçəsi də, Türkiyənin vəziyyəti ilə bağlı idi. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xalq təsərrüfatı sahəsində çalışan M.Hacınski 1922-ci ildə çap olunmuş “Hophopnamə”də verilmiş fotodan göründüyü kimi Mirzə Ələkbər Sabirin abidəsinin tikintisinə də rəhbərlik etmişdir. 1923-ci ildə Zaqafqaziya Dövlət Plan komitəsi sədrinin birinci müavini təyin olunan M.Hacınski Azərbaycanda sənaye şəhərlərinin salınması barədə layihələrin müəllifi olmaqla yanaşı, öz məqalə və çıxışlarında xüsusən Daşkəsənin iqtisadi inkişafını önə çəkirdi. 18 fevral 1922-ci ildə mərkəzi idarəçiliyi tələb edən Leninin bir neçə ay əvvəl etdiyi təklif ilə Zaqafqaziya partiya təşkilatlarının I qurultayı Zaqfederasiyanın yaradılması məsələsini qəbul edib Q.K.Orconikidzeni yeni yaradılmış Ölkə Komitəsinin sədri seçdi. 12 mart 1922-ci ildə təşkil olunan Zaqafqaziya Sovet Sosialist Respublikaları Federativ İttifaqı Şurasının rəyasət heyətində N.Nərimanovun A.A.Bekzadyan və P.K.Mdivani ilə birlikdə ittifaq şurası sədrləri seçilmələri uzun sürmədi. 8 may 1922-ci ildə Bakıdakı Aşağı Məzarlıq küçəsindəki mənzilindən yalnız oyma naxışlı, gümüş şamdanlı fortopianonu götürüb Tiflisə köçən M.Hacınskilər ailəsi orada Maçabeli küçəsində məskunlaşırlar. 1 noyabr 1924-cü ilədək Zaqafqaziya Xalq Komissarlığının Xarici ticarət komissarının, 10 oktyabr 1927-ci ildən Dövlət Plan komissarının həbs olunduğu tarixə - 12 noyabr 1930-cu ilədək təchizat və ticarət komissarlarının müavini vəzifəsində çalışmış M.Hacınski 96 daim Azərbaycanın mənafeyini önə çəkmişdi. Zaqafqaziyada iri sənaye şəhərlərinin salınması barədə layihələrin müəllifi olan M.Hacınski öz məqalə və çıxışlarında, xüsusən dövlət plan komissarının müavini olarkən iqtisadi birlik çərçivəsində nəzərdə tutulan Rustavi Metal kombinatını filizlə təchiz edəcək Daşkəsənin iqtisadi inkişafını daim diqqət mərkəzində saxlayırdı. Tiflisdə Piroqov küçəsindəki səkkiz saylı binanın ikinci mərtəbəsində Hacınskilər ailəsi, üçüncüdə isə Zaqafqaziya Diyar Partiya Komitəsinin birinci katibi olan Lavrentiy Beriya (1899-1953) və 1902-05-ci illərdə Bakıda “Nina” bolşevik mətbəəsində çalışmış Vano ləqəbli İvan Fyodroviç Sturua yaşayırdı. Uşaqların Vano dayı çağırdığı komissar Sturua ilə köhnə münasibəti olan Məhəmməd Həsən Hacınski “Necə tale məni bu yaramazla bir evə salmışdır” deyə dəfələrlə qonşusu Lavrentiy Beriyaya gizli nifrətini bildirirmiş. Onların evində Vəzirov, Camal Hacınski, doktor Cəfər Rüstəmbəyov kimi insanlar tez-tez qonaq olurdular. 1923-cü il iyulun 7-də Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində baş qaldıran müqavimət hərəkatlarının yatırılmasında xüsusi amansızlığı ilə seçilən Ə.Qarayevin partiya komitələri sədrlərinin işirakı ilə keçirilən komissiyada Qarabağın düzən hissəsində hakimiyyət orqanlarının quruluşu haqqında məruzəsindən sonra Dağlıq və Düzən Qarabağ bir-birindən ayrılaraq Düzən Qarabağda qalan qəzalardan mərkəzi Ağdam olmaqla vilayət idarəsi yaradılması qərara alınır. Tədqiqatçı Rafael Hüseynov “Millətin zərrəsi” kitabının “Qırmızı şeytanın mavi nökəri” bölməsində yazır: “Qorbaçovun aşkarlığı başlananda - yasaq əsərlər asta-asta üzə çıxdığı vaxtlarda Əsəd bəyin “Stalin” kitabının surəti, xüsusən həmin kitabın Anastas Oblikoyanı elə rusca mətndə “qef taran” deyə nişan verən bir səhifəsi əl-əl dolaşdı. NKVD-nin rəhbərlərindən olmuş general Atakişiyev də el sözüylə desək “ondan” idi. Və bu “mələkmənzə” Əliheydər Qarayev də. Çoxdurlar, hamısını sadalayıb yazımı onların iyrənc adları ilə bulaşdırmaq istəmirəm. Bu mətləbi istəməyə-istəməyə ona görə yazıram ki, belə cinsi naməlumlar yalnız bədənlərinin məlum hissəsilə deyil, əqidələrilə, vicdanları ilə, əməllərilə millətə və həmvətənlərinə münasibətlərilə şərti olublar. Utancaq qələmlərin yazıya gətirmədiyi bir əhvalat da söylənilir. 1921-ci ildə bolşevik- erməni separatçıların züyünə qoşulan Ə.Qarayev canfəşanlıqla Dağlıq Qarabağın Ermənistana qatılmasına tərəfdar olduğunu təkid edəndə N.Nərimanov qəzəblə ona çımxırıbmış: “Qarabağ sənin filan yerin deyil ki, onu asanca hər yetənə verəsən.” (Mən filan yazıram, Nərimanov adı ilə deyib.)” (31.səh.244). 30 dekabr 1922-ci ildə Sovet dövləti yarandıqdan bir neçə gün sonra SSRİ MİK- sədrlərindən biri seçilən N.Nərimanov ailəsi ilə birlikdə Moskvaya köçüb 28 yanvar 1925-ci ildəki müəmmalı ölümünə qədər Vozdvijenka küçəsindəki 47 Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|