Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
97 nömrəli evin 29-cu mənzilində yaşadı. Professor Teymur Əhmədovun “Nəriman Nərimanov” monoqrafiyasında yazdığı kimi: “SSRİ MİK Rəyasət Heyəti iclaslarının protokolları, dövri mətbuat və arxiv sənədləri sübut edir ki, N.Nərimanov ən mühüm dekret, qərar və müraciətnamələrin işlənib hazırlanmasında, xarici siyasət tədbirlərində, onların həyata keçirilməsində fəal çalışmışdır. SSRİ MİK Rəyasət Heyəti Komissiyası, istərsə də, SSRİ Sovetlər qurultayının rəhbərlik üzrə komissiyası tərkibində bir sıra ciddi dövləti əhəmiyyəti olan əsasnamənin, qayda və təlimatların və konstitusiyanın işlənib hazırlanmasında da, N.Nərimanov böyük qayğı, səbr və müdriklik göstərirdi.” (21.səh.287). 7 iyul 1923-cü ildə L.Mirzoyanın hazırladığı zəmin və Stalinlə Orconikidzenin razılığı əsasında daşnakların çoxdan arzuladıqları Dağlıq Qarabağ Muxtar vilayəti elan edildi. Tədqiqatçı F.Əhmədova özünün “Nəriman Nərimanov - ideal və gerçəklik” kitabında yazır: “Nərimanovun bu prosesdə mövqeyi tarixi sənədlərdə təsbit olunsa da, şəxsi münasibətini belə ifadə etmişdi: “Dağlıq Qarabağ Mirzoyanın güclü təsiri altında muxtar vilayət elan edilmişdir. Mənim vaxtımda bu mümkün olmamışdı, ona görə yox ki, mən bu muxtariyyətin əleyhinə idim, sadəcə olaraq ona görə ki, erməni kəndlilərinin özləri bunu istəmirdilər. Mirzoyan bu müddət ərzində erməni daşnak müəllimlərin köməyilə zəmin hazırladı... Daha sonra Gəncənin dağlıq hissəsi gəlir və i.a. Azərbaycanda daşnak siyasəti tam gücü ilə həyata keçirilir.” Mirzoyanın hazırladığı güclü zəmin isə “arxasında Stalinin dayandığı, o zaman güclü olan Serqonun apardığı siyasətə söykənirdi.” (19.səh.118). Şübhəsiz ki, 1924-cü il yanvarın 23-də Leninin ölümündən sonra N.Nərimanov üçün idarə etdiyi klan naminə düşməni soyuqqanlılıqla məhv etməyi bacaran, bundan əlavə, erməni daşnaklarının təsir dairəsində olan Stalinlə işləmək olduqca ağır idi. Tədqiqatçı V.Məmmədovun “Nəriman Nərimanov” kitabında yazdığı, Leninin ölümü ilə bağlı Nərimanovun dilindən səslənən: “Dünyanın ən böyük psixoloqu, müsəlman xalqlarının ən həqiqi müdafiəçisi aramızdan getdi” (56.səh.123) fikirləri əslində yeni rəhbər fonunda köhnənin ilahiləşdirilməsi idi. 1924-cü ildə Finlandiyaya qaça bilmiş M.Ə.Rəsulzadə Almaniyadan İstanbula gəldikdən sonra parçalanmış milli və siyasi qrupları öz ətrafında birləşdirərək Azərbaycan Milli Mərkəzini yarada bildi. Peşəkar diplomat Əlimərdan bəy Topçubaşovun rəhbərlik etdiyi AMM-in Paris bölməsi isə Azərbaycanda gizli fəaliyyət göstərən AMM-in beynəlxalq əlaqələrinin tənzimlənməsində mühüm rol oynadı. Rusiyadan üz çevirib neft sənayesində əsas müttəfiq kimi nəzərdə tutduğu İngiltərəyə arxalanmağa üstünlük verən AMM-in gizli sənədlərində Nazirlər Şurasının sədri vəzifəsi M.Hacınskiyə həvalə olunmalı idi. 1927-ci ildə SSRİ-nin təzyiqi ilə Türkiyə hökumətinin bu təşkilat üçün ayırdığı 98 cüzi yardıma da son qoyulduqdan sonra AMM təşkilatının Azərbaycan bölməsinin beynəlxalq aləmlə əlaqəsi kəsildi. 1924-cü ilin yayında Hacınskilər ailəsi Kislovodskiyə dincəlməyə gedirlər. Həmin vaxt Səadət xanımın dayısı Soltan Əhmədin qızı, Novxanı kəndində yaşayan Xanımana xanım da onlarla birgə istirahət edir. Sonralar Xanımana xanım danışarmış ki, Məhəmməd Həsən bəy o qədər abırlı insan idi ki, birgə istirahət müddətində bir dəfə də olsun başını qaldırıb onun üzünə baxmazmış. 1927-ci ildə Xanımana xanım Çingiz İldırımın böyük qardaşı, Tiflis hərbi məktəbinin məzunu Şəmil bəylə ailə həyatı qurur. 1927-ci ilin yayında Almaniyaya təhsil almağa gedən M.Hacınskinin oğlanlarından Şamil atasının yolunu tutaraq Darmştat Universitetinin inşaat fakultəsinə daxil olur, 1932-ci ildə oranı bitirib Tiflisə qayıdır. Nuşirəvan isə Almaniyanın Kotsput Universitetinin tekstil mühəndisliyi fakultəsinə qəbul olur, 1932-ci ildə təhsilini başa vurur. 3 dekabr 1930-cu ildə gecə yaşadığı Maçabeli (keçmiş Serqievski) küçəsindəki 15 saylı evindəki mənzilində axtarış olunduqdan sonra həbs edilən M.Hacınski diş tozu, şotka, sabun, dəsmal və Səadət xanımın qızların cehizindən çıxardığı qatı açılmamış mələfəni kiçik çemodanına qoyub həmişəlik gedir. Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivindəki P.S.75525 saylı qovluqdakı 233 nömrəli orderi EKO rəisi Tatyan imzalamış, AKQPU-nun sədr müavini L.Beriya isə təsdiq etmişdir. 28 dekabr 1930-cu ildə Səadət xanım Moskvaya gedərək 1907-ci ildən Bakıdan inqilabi fəaliyyətinə görə sürgün olunan, 1909-cu ildə yenidən buraya qayıdan və M.Hacınski ilə yaxın münasibətdə olmuş Sov.KP.MK-nın siyasi bürosunun üzvü Serqo Orconikidzenin Kremldəki mənzilində onunla görüşür. M.Hacınskiyə dair istintaq materiallarının otuzuncu tomunun dördüncü səhifəsindəki Səadət xanımın Alma-Atanın Tastak rayonu, Komsomol küçəsi 31- dən dövlət başçısı N.S.Xruşşova ünvanladığı, 26 fevral 1957-ci ildə qeydiyyatdan keçmiş məktubundan göründüyü kimi, zadəgan keçmişi olan Serqo Orconikidze Səadət xanımı hörmətlə qarşılayıb: “Bəzi yoldaşlar məni onun günahkar olmağına inandırmaq istəsələr də, mən inanmıram. Siz evinizə qayıdın. Araşdırarıq. Əminəm ki, o, evinə qayıdacaq!” sözləri ilə Səadət xanıma ümid vermişdi.” (165). Həbsxanada tək adamlıq kamerada saxlanılan M.Hacınskinin göndərdiyi, ailənin mədəni səviyyəsi sayəsində günümüzə qədər gəlib çıxmış xırda məktublar əvəzsiz sənəd kimi bir sıra qaranlıq məqamlara işıq salır. Bu məktublarda kasıb ailəsinin ara-sıra ona yemək göndərməsindən əzab çəkən ata, “qutabı ətlə deyil daha ucuz olan balqabaqla” bişirilməsini, evdə qoyub gəldiyi “köhnə qaloşlarının” ona çatdırılmasını, işlənmiş mələfənin yuyulub, kraxmallanıb geriyə Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|