Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
99 göndərilməsini xahiş edir. Göndərilən pendiri belə yeməyə qıymayıb, yenidən uşaqlarına qaytarır. M.Hacınskiyə qarşı əsas ittiham mühəndis Ələskər bəy Bəylərbəyovun verdiyi ifadə idi. Bu ifadəyə görə təxminən 1928-ci ilin payızında Bakıya gəlmiş M.Hacınski dövlət plan komitəsi sədrinin kabinetində İngiltərə və Fransanın Bakıya olan marağının Əlimərdan bəy Topçubaşovla bağlanmış gizli müqavilədə əksini tapması xəbərini gətirmişdi. Fasiləsiz dindirmələrdən üzülən Məhəmməd Həsən bəy ailəsinin ərzaq və siqaretlə bərabər ona göndərdiyi məktubları cavablandırmağa da, vaxt tapırdı. Məktublarının birindəki: “Mənim yazıq yetimlərim, ananızı incitməyin, ona qulluq edin. Mənə heç nə göndərməyin, burada hamısı var. Pianonu satın, ac qalmayın.” sözləri 8 fevral 1931-ci ildə, mələfədən doğrayıb hazırladığı kəndirlə həbsxanada özünü asaraq intihar etmiş M.Hacınskinin, maddi sıxıntı içərisində yaşayan ailəsinin gələcək taleyinə yanan atanın ruhi vəziyyətini əks etdirir. Ölümündən bir gün qabaq yazdığı son məktubunda ailəsi ilə vidalaşan M.Hacınski onu qınamamağı xahiş edir və özünün təmiz adam olduğunu bildirən ata “Mən sizə heç bir dövlət qoymuram, çünki yoxumdur. Mənim dövlətim elə sizsiniz. Qardaşınız bacınız, bacınız qardaşınız üçün dövlətdir” (163.2) deyə uşaqlara bir-birlərindən muğayat olmağı vəsiyyət edir. 9 fevral 1931-ci ildə ZQPU-nun həkimi Vantsyanın imzası ilə 11886 saylı istintaq işinə tikilmiş sənəddən göründüyü kimi, M.Hacınski mələfədən hazırladığı kəndirlə kamerada özünü asır. İstintaq işinin 383-cü səhifəsində M.Hacınskinin 1907-ci ildən mehriban münasibətdə olduğu Serqo Orconikidzeyə və Ş.Eliavaya ünvanladığı məktubunda: “Tabutdan da sizə yalvarıram ki, mənim əməllərimə işıq tutub heç olmazsa bu biabırçılıqların azalmasına yardım edəsiniz. Ölüm anında bildirmək istəyirəm ki, mən həqiqətən sizin quruluşa düşmən olsam da, bu hakimiyyət barədə ağzıma gələni danışsam da, əslində açıq və qəti fəaliyyət üçün hər zaman tərəddüd etmişəm. Odur ki, mənim Sovet hökumətinə qarşı törətdiyim hər hansı bir ziyanlıqdan söhbət gedə bilməz.” Məhəmməd Həsən bəyin ölümü həmin gün oğlu Şamillə həbsxanaya baş çəkməyə gəlmiş Səadət xanıma bildirilir. Ərinin cəsədinin qaytarılmayacağını öyrənən Səadət xanım S.Orconikidzeyə teleqram vurub vida görüşü almağa yardımçı olmasını xahiş edir. Evə gəlib halva çalan Səadət xanım uşaqlarını başına yığıb mərhumun şərəfinə dualar oxuyur. Və sonra onun xahişi ilə Minurə Məhəmməd Həsən bəyin Moskvadan Səadət xanıma göndərmiş olduğu məktubu ilk dəfə hamı üçün oxuyur. Uşaqlarına ağlamağı qadağan edən ana zəif səslə “Pəncərədən daş gəlir”i züm-zümə edir. Xorla ona qoşulan uşaqlar bu mahnını faciə ilə üzləşmiş ailənin himninə çevirirlər. 100 Ertəsi gün Serqo Orconikidzenin göstərişi ilə əri və atası ilə vidalaşan Səadət xanımla Şamil yasin əvəzinə “Pəncərədən daş gəlir” oxuduqdan sonra mərhumun şəxsi əşyası kimi onlara təqdim olunan xırda çemodanı da götürüb evə qayıdırlar. Onun içərisindən çıxan mələfədən doğranıb hazırlanmış kəndir qızların vay-şivəninə səbəb olur. Həmin gecə oğlanları kəndiri aparıb xəlvətcə vaxtilə F.Xoyskinin və H.Ağayevin də dəfn edildikləri Mirzə Fətəli Axundovun məzarının ayaq tərəfində basdırırlar. Serqo Orconikidzenin tapşırığı ilə Hacınskilərə kəsilmiş cüzi təqaüd 1940-cı ilə qədər verilsə də, ailə üzvlərinin təqib olunması nəticəsində uşaqlar məktəbdən xaric olunur və iş yerlərini itirirlər. Məhəmməd Həsən Hacınskinin faciəli ölümündən sonra Səadət xanım o zaman Almaniyada olan Şamil və Nuşirəvana məktub yazıb onların vətənə qayıtmalarını xahiş edir. Şamil vətənə qayıtsa da, atasının taleyini yaşamaq istəməyən Nuşirəvan ömürlük qürbətdə qalmağı üstün tutur. Rusiya hökuməti tərəfindən İranda da təqib olunan mühacirlərin sonrakı taleyi barədə 20 avqust 1931-ci ildə İstanbulda çıxan “Bildiriş” qəzetində dərc olunmuş M.B.Məmmədzadənin “Azərbaycan mühacirləri” məqaləsinə və həmin qəzetin 3 sentyabr 1931-ci ildəki məlumatına istinad edən X.C.İbrahimli yazır: “Mövcüd qərarın icrası ilə bağlı bir fakta diqqət yetirək: “30 iyul İranda olan mühacirlərin ümumi fəlakət günüdür. Bu tarixdə İran hökuməti azərbaycanlı, gürcü, erməni və rus mühacirlərini çıxarmağa başlamışdı. Onların ölkədən çıxarılması 24 saat ərzində polis tərəfindən icra edildiyindən dəhşətli bir mənzərə alınmışdır. Mühacirləri evdə, küçədə, bazarda ələ keçirib maşınlara dolduraraq dəmir yol stansiyalarına gətirir, oradan da naməlum tərəfə aparırdılar. Təkcə o gün həbsdə olan 65 azəri də qatılmaqla 800 nəfər mühacir tutuldu. Şahidlərin bildirdiyinə görə RSFSR-in İrandakı konsulu Təbriz stansiyasında oturub prosesə özü nəzarət edirdi.” (37.səh.55). 25 sentyabr 1931-ci ildə AMM-in əlli üç üzvünü ittiham edən Az QPU məhkəməsi əvvəlcə on nəfərin güllələnməsinə qərar verir. 2 fevral 1932-ci ildə işə yenidən baxan Zak QPU-nun kollegiyası Əhməd bəy Pepinov başda olmaqla altı nəfərə on il, Ələskər bəy Bəylərbəyov da daxil olmaqla on doqquz nəfərə beş il həbs cəzası kəssə də, M.Hacınskinin ölüm faktını nəzərə alaraq ona qarşı yürüdülən ittihama xitam verir. İttiham olunan “53-lər”dən bəziləri müəyyən müddət sonra xalq düşməni damğası ilə azadlığa çıxa bilsələr də, 1937-ci ildə yenidən həbs olunub yox edildilər. Otuzuncu illərin ikinci yarısından ziyalılarımıza qarşı davam edən repressiyalar daha kəskin şəkil almışdı. Çarizmin müstəmləkə siyasətini yürüdən bolşevizm, milli və islami dəyərlərə qarşı barışmaz mövqedə duran stalinizm ən yaxşı ziyalılarımızı həmin prinsipləri önə çəkdikləri üçün cismani məhv edirdi. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|