Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
103 zərrəciyi idi. “Zərrəcik”lərin fəaliyyəti isə daimi nəzarət altında saxlanılırdı. Normal insani münasibətlər – şəxsi mənafe, şəxsi dostluq, şəxsi sevgi: pozğunluq, əcaiblik patoloji hal sayılırdı. Kütlənin bir zərrəciyi olan hər kəs şəxsiyyət, insan kimi yox, zərrəciklərin arasından seçilmiş nəzarətçi-robot kimi təqdim olunurdu. Nəzarətçi robot qolçomaqların fiziki cəhətdən məhv olunmasında fəal iştirak edir və şəxsiyyət – fərd olmadığı üçün heç bir insani, etik-əxlaqi, başlıcası isə hüquqi məsuliyyət daşımırdı. O, öz fəaliyyətilə həyata, yüksək amallara deyil, ölümə, şər qüvvələrə xidmət edirdi. Faciəvilik burasındadır ki, o, kütlənin, ictimaiyyətin mənafeyini qoruyan qəhrəmana çevrilir, ədəbiyyat və sənət isə onu tərənnüm edirdi. Sosializm dövrünün diqtəsi ilə marksist-leninçi ideologiyanın formalaşdırdığı sosrealizm cərəyanı, XI Qızıl Ordunun Azərbaycanı zəbt etməsini əks etdirən od püskürən zirehli qatar kommunist ideologiyasının rəmzi kimi təqdim olunurdu. İnsanlara kommunizm cənnəti vəd edən peyğəmbərlər - siyasi rəhbər personajları ədəbiyyata və sənətə ayaq açmışdı. Müsbət qəhrəman obrazında təqdim olunan şəxslərin siyasi yetkinliyi əsas göstərici sayılırdı. Bu qəhrəmanların həyat tərzləri, geyim-keçimləri, hərəkətləri, baxışları bir-birlərinə bənzədiyindən onlar real həyat adamlarından uzaq olurdular. Bu beynəlmiləl tərkibli obrazların konkret milliyyəti olmadığından onların milli mənsubiyyətindən söhbət gedə bilməzdi. Dramaturji modellər əsasən kişi obrazları üzərində qurulduğundan qadın, uşaq obrazlarına nadir halda rast gəlinirdi. Az sayda yaradılmış belə obrazlar isə sxematik şəkildə siyasi missiyanı yerinə yetirirdilər. Dramaturji inkişafın daşıyıcılarının kişi xronotipindən ibarət olması intuitiv şəkildə firavan gələcəkdən deyil, ölümə, məhvə doğru üz tutduğundan xəbər verirdi. Metofizik təhlil prinsipi kommunizmin canlı aləmin sükunətli sonu olduğunu isbat etsə də, sosrealizm ədəbiyyatının digər sahələri kimi dramaturgiyanın da bədii məhsullarında canlı təkamül inkar edilərək durğunluq vəsf olunurdu. Sosialist cəmiyyəti uğrunda məmnuniyyətlə ölümə gedən, sevgisiz, qadınsız, uşaqsız, ailəsiz sxematik kişilərin finalda zirehli qatarların dəmir vaqonları kimi rəmziləşdirilməsi realizmin inkarı, gerçəkliyin sonudur. Millilikdən, həyatilikdən uzaq olan bu dramaturji model uzun illər sosializm-realizm adı altında marksizm-leninizmin bədii təcəssümü kimi fəaliyyət göstərmişdi. Real həyat hadisələrini bədii şəkildə sənətə gətirmək əvəzinə gerçəklikdən uzaq həyatın sxematik modeli yaradılırdı. Sosializm-realizm metodunda ədəbiyyat və sənət tarixin bərpası və gerçəkliyin əks olunmasında ikinci dərəcəli hadisələri qabardaraq, ilkinlikdən uzaq ikinci reallıq yaradırdı. Bu ədəbiyyatın və sənətin bədii dili hay-küylü olduğundan pıçıltılarla yaranan əsl sənətin ölçülərinə uyğun gəlmirdi. Artıq özünü tam şəkildə təsdiq etmiş sosializm- realizm cərəyanı yaranışından bəri monologik idi və qətiyyən ünsiyyətə meyilli 104 deyildi. Yaranmış sənət əsərlərində insanların real həyatı əks olunmurdu, əksinə bu əsərlərdə ciddi-cəhdlə insanlara yaşamaq qaydaları öyrədilirdi. Burada təsvir olunan həyat gerçəkliyin deyil, arzu olunan idealların sxemləşdirilmiş modeli idi. Real həyatda kütlə içərisindən seçilmiş tək bir nəfər ayrılaraq qəhrəmanlaşdırılır və bu qəhrəman sənət prizmasından keçərək, yeni-yeni qəhrəmanların becərilməsi üçün etalona çevrilirdi. Qəribə burasıdır ki, sənət aləmində olduğu kimi real həyatda da, artıq bu qəhrəmanların şəxsi həyatı ola bilmirdi, onlar rəmzə çevrilərək fetişləşirdilər. Qəhrəmanların mənfi-müsbət qütblərə bölünməsi sənətdə kəskin şəkildə özünü göstərirdi. Şəxsi prinsiplərlə yaşayanlar nifrət hədəfinə çevrilirdilər, onların hər bir hərəkəti müsbət qəhrəmanlar tərəfindən izlənir və tənbeh olunurdu. Sosializm-realizm ictimai üslubu insani münasibətləri əks etdirən əsərləri belə dövrün tələbilə sxematik və mexaniki bir struktura çevirirdi. Odur ki, sosrealizmi ədəbiyyatımızın sükunət dövrü hesab etmək olar. Sükunətin dialektik xüsusiyyəti barədə görkəmli ədəbiyyatşünas M.Baxtin yazır: “Sakitlikdə heç nə səslənmir, sükunətdə heç kim danışmır. Sükut ancaq insanlar aləmində (və ancaq insanlar üçün) mümkündür. Əlbəttə, həm sakitlik, həm sükut həmişə şərtidir.” (98.səh.357). Məhəmməd Həsən Hacınski isə milli azadlıq ideyalarını reallaşdıran və artıq beynəlxalq siyasi dairələrdə nüfuz qazanmış demokratik cümhuriyyətçilərin arxalanmaq istədikləri real qüvvə idi ki, öz ölümü ilə belə vətən düşmənlərinə meydan oxuya bildi və bu səbəbdən də, bütün nəsil-nəcabəti repressiyalara məruz qaldı. 1939-cu ildə Hacınskilər ailəsinin oğlanları Tofiq və Murad hərbi xidmətə çağırıldıqdan sonra maddi və mənəvi çətinliklər meydana çıxır. Həmin il Tiflisdəki mənzillərinin əllərindən alınması səbəbindən məcbur olub Bakıya dönən Hacınskilər ailəsi yalvar-yaxardan sonra öz mənzillərindəki atalarının iş otağında kirayənişin kimi yaşamağa başlayırlar. 1939-cu ildə Xanımana xanımın oğlu Cahangir bəy Hacınskilərin mülkünə gəlir. O gündən tez-tez bu mənzildə olan Cahangir bəyə 1933-cü ildə şahmat üzrə Azərbaycan çempionu olmuş Fatma xanım bu idman növündən dərslər deyərmiş. Məzarlıq küçəsi artıq Arsen Əmiryanın adına verilmiş, Hacınskilərin buradakı mənzilləri isə Minasyan və Karamurza kimi iki erməni ailəsi tərəfindən tutulmuşdu. “Xalq düşmənləri”- deyə Hacınskiləri sıxışdıran erməni qonşuları isə onları gözüm-çıxdıya salırdılar. Professor dul Karamurza özünü bir az təmkinli aparsa da, onun oğlu opera müğənnisi Artur səsinin gur yerinə salıb qışqırır, övladları olmayan Minasyanlar isə hər vəchlə onları evdən qovmağa çalışırdılar. Sonralar məlum olduğu kimi onlar haqqında lazımi yerlərə gizli məktubları məhz Karamurza yazırmış. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|