Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
111 tərəfindən bir nömrəli düşmən elan edilmişdi. 20 fevral 1906-cı ildə Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkovun Tiflisdəki Humayun sarayının Yaşıl zalında təşkil etdiyi erməni-müsəlman sülh məclisində milli qırğını törədən səbəblər araşdırılırdı. Qafqaz canişinindən əlavə, onun müavinləri, Tiflis, İrəvan, Gəncə qubernatorları, Krım Soltanı Gəray, general Malama, general Şirnikin hökumət tərəfindən məclisə nəzarət edirdi. İslam nümayəndələri arasında əsas söz sahibləri Əhməd bəy Ağaoğlu, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Qarabəy Qarabəyov, erməni vəkilləri arasında isə “Müşak” qəzetinin sahibi Kalantar idi. 25 fevral 1906-cı ildəki beşinci məclisdə Kalantarın münaqişə səbəbini aradan qaldırmaq üçün guya toqquşmaların əsas səbəbkarları olan köçərilərin yaylağa gediş-gəlişinin qadağan edilməsi təklifi və: “Köçərilik öz-özündə insanın çox alçaq və səfil dərəcədə olmağına dəlalət edər. Ancaq qeyri-mədəni tayfalar köçəri olurlar. Və müsəlmanların köçəri olması bütün Qafqaz əhalisinə zərərdir. Gərək çalışaq ki, onlar bu tövr dirilikdən əl çəksinlər və oturaq olub kənd təsərrüfatı və sənətlə məşğul olsunlar. Hal-hazırda müsəlmanların özlərində bu işə meyl görünür, bəzi yerlərdə ki, pambıq və düyü əkirlər, əhali yavaş-yavaş oturaq olur, çox yerlər də ancaq adətə görə köçməkdədirlər. Bir halətdə ki, köçməyə ehtiyac əsla qalmayıbdır, lazımdır ki, dövlət və hökumət öz tərəflərindən kömək və binagüzarlıqlar edib köçəriləri oturaq etsinlər. Əks təqdirdə Qafqazın mədəniyyətcə tərəqqi etməsi müşküldür. Bu ilə gəldikdə labüdən hökumət köç etməyi qadağan etsin. Lazımdır ki, düşmənçilik edən bu iki milləti ayırıb arasında maneə olmaq ki, bir qədər bir-birilərini görməyib bu ədavəti yaddan çıxartsınlar. Yoxsa ki, toqquşma olar. Biz bu sözləri ermənilərin xatirəsi üçün söyləməyib müsəlmanların da xeyrinə danışırıq. Xırda uşaqları ilə, mallarla köç edən camaat dağlarda naçar və məəttəl qalırlar. Hərgah, bir iş düşsə, heç bir şey əllərindən gəlməz. Biz, erməni vəkilləri sülhün xatirəsi üçün təvəqqe edirik təcili olaraq bu il köç məsələsi dayandırılsın.” (69.səh.107,108) fikirləri Əhməd bəy Ağaoğlu tərəfindən hiddətlə qarşılanır. M.S.Ordubadinin “Qanlı illər” kitabında “Tiflis sülh danışıqları” başlığı altında təqdim etdiyi bu sənədlərdən göründüyü kimi, xitabət kürsüsünə çıxan Əhməd bəy Ağaoğlunun cənab Kalantara cavabı xalq adından danışmaq hüququ qazanmış hər kəs üçün əvəzsiz tədris nümunəsidir: “Cənab Kalantarın buyurduqları camaata dair elmin ki, ibarət olsun ictimai və millət tərəqqisi elmlərindən təlim etdiyi həqiqətlərə tamamilə ziddir. Dünyada bütün insanlar öz tərəqqilərində üç mərhələdən keçirlər: əvvəlinci mərhələ ov mərhələsidir ki, insanlar ov ilə məişət edirlər. İkinci mərhələ köçərilik və mal bəsləmək dərəcəsidir. Üçüncü mərhələ mədənilik, yəni şəhərdə sakin olub sənət və əkinçiliklə güzəran keçirməkdir. Bu üç mərhələni keçmək bütün tayfalar üçün çarəsizdir. 112 Heç bir iş, heç bir fərman ilə insanları bu mərhələlərin birisindən o birisinə birdən-birə aparmaq olmaz. Gərək zaman keçdikcə və zəmanənin tələbi ilə özləri bu mərhələləri təbdil etsinlər. Bu ümumi və təbii bir qaydadır. Əks halda, hökumətin və dövlətin köçəriləri mədəni və ya mədəniləri köçəri etmək ona bənzər ki, hökumət və dövlət şimaldan əsən küləyi qərbə döndərmək fikrinə düşə... Milyonlarca adam süd, pendir və ət ilə yun və bu kimi heyvan məhsulatlarıyla dolanırdılar. Bunlara birdən-birə “köç etmədən əl çək” buyuran cənab Kalantar bunlar nə yeyib dolansınlar məsələsini əsla düşünmür. Gör və gör ki, cənab Kalantar bu qədər müsəlmanı bir neçə dağ ermənisinin xatirinə acından öldürməyə hazırdır. Köç olmasın demək asandır, yol məişət göstərmək çətindir. Heç cənab Kalantar bu köçərilərin arasında olubmu? O, görübdürmü ki, yay fəsli olanda bütün canlı heyvanlar, insanlar, inək və qoyunlar, hamını ağızlarını dağ səmtinə tutub mələyirlər?! Hamını qəribə bir vəziyyət alıb şüursuz olaraq dağ tərəfinə aparır. Bu cəhalətin önünü almaq insanın qüvvət və gücündən yuxarı bir şeydir. Qışlaqlar cəhənnəmə dönür, sular, çaylar quruyur, ot kökündən kəsilir, milyonlarca həşərat baş qaldırıb hər yerdə bir qanlı şey görürsə ilan kimi çalırlar. Malyariya adlanan qızdırma mallara və insanlara təfavüt etmədən sirayət edib, canlarını alır. Cənab Kalantar köçəriləri bu bəlalara düçarmı etmək istəyir? Belə isə əcəb rəhimdir! Əcəb insaniyyətpərvərlikdir.” (69.səh.109). Məhəmməd Səid Ordubadinin qeyd etdiyi kimi çıxışdan sonra əhvalı xarab olan Əhməd bəy Ağaoğlu halətsiz olub sarayın otaqlarından birinə aparıldıqda xitabət kürsüsünə çıxan Q.Qarabəyovun “Köçərilik qadağan edilərsə erməni- müsəlman məsələsi alovlanıb Qafqazı odlayacaqdır!” (69.səh.110) xəbərdarlığı savadına güvənən bu şəxsiyyətlərin mənəvi güclərini də nümayiş etdirir. Məhz xalqın belə qeyrətli övladlarının iradəsi tarixən heyvandarlıqla məşğul olub Aran- Yaylaq həyatı sürən əhalinin minilliklər ərzində formalaşmış həyat tərzinin çarizmin müstəmləkə siyasəti məngənəsində məhv edilməsinə qarşı çıxa bilirdi. Sosializmin ilkin mərhələsində vaxtilə Kalantarın təklif etdiyi, heyvandarlıq üçün yararlı olan çöllərimizdə pambığın becərilməsi flora və faunada fəlakətlər törədərək xüsusən qoyunçuluğun inkişafı nəticəsində təbii şəkildə gübrələnən torpağın xumus qatının məhvinə, saysız-hesabsız meşələrin, çoxillik bitkilərin, vəhşi heyvan və quşların kökünün kəsilməsinə səbəb olurdu. Gədəbəy ərazisindəki mis mədənlərində odunun yanacaq kimi istifadə edilməsi isə meşəli yamacların çılpaq qayalıqlara çevrilməsini daha da sürətləndirdi. Digər tərəfdən Aran-Yaylaq ərazisinə öyrənmiş əhalinin qızmar günəş altında qul əməyi ilə məşğul olması onlara kökü min illərə gedib çıxan çöl mədəniyyətinin folklor poetikasını və adət- ənənələrini tədricən unutdururdu. “Kitabi Dədə-Qorqud” kimi dünya mədəniyyətinin incisini yaratmış xalqın kütləvi halda manqurtlaşması siyasəti Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|