85
parlamentə izahat verən Məhəmməd Həsən Hacınskinin artıq hamının məzmununu
bildiyi “Azərbaycan kommunist”lərindən gələn rusca məktubu təkrarən oxuması və
tərcümə etməsi vəziyyəti dəqiqləşdirir. “Mərkəzi Azərbaycan kommunist firqəsi
bizə təklif edir ki, axşam saat 7-yə qədər hökuməti onlara təslim edək. Bununla
belə, əmin edirlər ki, onlaın şərtlərini qəbul etsək, Qızıl Ordu əsla Bakıya
gəlməyəcək və Qızıl Ordunun Bakıya gəlməsi üçün onlar əllərindən gələni
edəcəklər. Onlar deyirlər ki, hökumət Azərbaycan kommunistlərinin əlində olarsa,
Qızıl Ordu heç bir vədə buraya gəlməyəcək. Hökumət mexaniki surətdə təslim
edilməlidir. Nə kimi məmurlar varsa, hamı öz yerlərində qalacaqlar. Yalnız
hökumət başında olanlar kənar edilib yerlərinə Azərbaycan kommunistləri keçir və
müsəlmanlardan başqa orada kimsə yoxdur. Altıncı şərtləri budur: əgər bu gecə bu
məsələ həll olunsa, onlar bir deklarasiya çıxarırlar ki, Azərbaycan Parlamentinə
daxil olan siyasi firqələr musavi (bərabər) və azad fəaliyyət göstərəcəklər. Onlara
qarşı və xüsusən, hökumət üzvlərinə qarşı heç bir xüsusi tədbir görülməyəcək və
onlar təqib olunmayacaqlar. Sonra gələn Qızıl Ordunun məqsədləri məzlum millətə
yardım etməkdir. Bir tərəfdən də bir neçə təklif verildi. Lakin onlar qəbul etmədilər.
Onlar bir şeyi də söylədilər ki, hərgah onların təklifi qəbul olunmasa gələcəkdə
məsuliyyət parlament üzvlərinin üzərinə düşəcək. Onların təklifi onlarla birlikdə
müzakirədən sonra, komissiya üzvləri tərəfindən də müzakirə olundu. Biz də
qərara gəldik ki, o şərtlər ki, onlar qoyur və deklarasiyanın özü komissiya
tərəfindən qəbul edilə bilər. Biz onlara etiraz edən deyilik və bizim də məqsədimiz
budur. O ki qaldı dedikləri sözlərin doğru olub-olmamasına, bunu onların görəcəyi
iş göstərir və bunun məsuliyyəti də həmin təklifi verən firqənin üzərinə düşür.
Əgər bu gün onlar millətimizin və kəndlilərimizin lazım olduğu qədər hazır
olmadıqlarından dolayı, müşkül bir müdafiə vəziyyətində qalarlarsa, biz öz
məsuliyyətimizdən heç vaxt boyun qaçırmayacağıq.
Zənn edirəm ki, başqa firqələr də millətin müqəddəratını bizlə bərabər həll
etməlidirlər və bunu onlar da inkar etməzlər. Boynumuza almalıyıq ki, bu gün
sərhəddə lazımi qədər düşmənə qarşı mütəşəkkil müdafiəyə hazır deyilik.
Hökumətin laqeydliyi nəticəsində Qarabağ dağlarından Yalamayadək sərhəd açıq
buraxılmışdır. Bununla belə ictimaiyyətin fikrilə də razılaşmalıyıq ki, Şimaldan
heç bir qorxu yoxdur və orada yaşayanlar da Azərbaycan kəndliləri kimi
kəndlilərdir və azərbaycanlı kəndlilərinin razılığı və istəyi olmasa, heç kəs
Azərbaycana soxula bilməz.
Cənablar, bu firqə münaqişələri sonu görünməyən mübahisələrə çevrilib.
Lakin deyirlər ki, belə bir fikirlərlə xalqımızın əksəriyyətinin etimadını qazanmaq
olar və onların vəzifələri Azərbaycandan keçib Türkiyəni zalım imperialistlərdən
xilas etməkdir. Əgər məqsəd budursa, şimaldan gələn qüvvələrin təzyiqi altında
86
hökuməti təslim etməyə nə ehtiyac var? Bir halda ki, türklərin imperializm
əsarətindən azad olmasına hamı və o cümlədən, biz də sevinirik.
Bu fikrə qarşı cümhuriyyət daxilində zidd çıxan olmaz. Əslində Türkiyəyə
və Zəngəzura kömək etmək istəyirlərsə ictimaiyyət arasında elə bir fikir
yaratmalıdırlar ki, bu qüvvələr Azərbaycana yalnız onun ərazisindən keçib
Türkiyəyə getmək üçün daxil olurlar.
Fəqət, millətin müqəddəratını bir firqəyə, hətta təzyiq altında belə vermək
olmaz. Zira, hər kəs, o cümlədən, kommunist firqəsi də tamamilə əmin ola bilər ki,
parlament vasitəsilə yaxud başqa bir mütəşəkkil vasitə ilə öz fikirlərini deyə bilər
və qəbuluna da nail ola bilərlər.
Əgər bu həyata keçirilərsə, Azərbaycan özünü azad hesab edə bilər.”
(11.səh.972, 973,974).
M.Ə.Rəsulzadə: “Bizim fraksiyamız təslim olmağın əleyhinədir. Fəqət,
firqələrin əksəriyyətinin tələbinə görə və camaatımızı arasına daxili müharibə
salmamaq üçün, bundan əlavə, bugünkü kommunist firqəsinin müstəqilliyimizi
müdafiə edəcəklərini nəzərə alaraq bütün ixtiyarın onlara verilməsinin
tərəfdarıyam, bu şərtlə ki, kommunistlər istiqlaliyyət, millət və məmləkətimizi
layiqincə müdafiə etsinlər. Yox, əgər bunlara əməl olunmazsa, ixtiyarımızı geri
alaraq haqqımızı özümüzdə saxlayacağıq.” (11.səh.976).
Artıq işğalçı qoşunun təzyiqilə vəziyyətə nəzarət edə bilməyən parlamentdə
sonuncu çıxışçılardan olan M.Hacınski tribunaya qalxaraq bolşeviklərlə
danışıqlarda onların inqilabi hökumətinin parlamentlə birgə çalışmaq fikri olmadığı
barədə: “Məsələ orasındadır ki, parlament öz ixtiyarını həmin inqilab komitəsinə
verir.” sözləri ilə vəziyyəti aydınlaşdırır. Beləliklə də, proletar hakimiyyətinin
üzvləri əsasən varlılardan ibarət olan parlamentlə sinfi ziddiyyətini bir daha
açıqlamış olur. Bu ziddiyyət isə artıq özünün bütün eybəcərliyi ilə parlament
salonuna daxil olmuşdu.
Əliheydər Qarayevin “proletar inqilabının əleyhinə gedənlərin gülləbaran
ediləcəyi” barədə xəbərdarlığından sonra bir çox deputat salonu tərk etsə də,
qarışıqlıq şəraitində belə fraksiyaların fəaliyyəti davam edir. Gecə yarıya qədər
uzanan bu fövqəladə iclasda Əliheydər Qarayevin artıq işğalçılıq missiyasını
yerinə yetirməyə başlamış Qırmızı Ordunu “dünya proletariatının xilaskarı”
adlandırması Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə xoş gəlmir. Ona qəti cavab verən
Məhəmməd Əminin “ilanın ağına da lənət qarasına da” - deyə hansı rəngə
boyanmasından asılı olmayaraq rus ordusunun ağ və ya qırmızısının yalnız xalqları
əsarətdə saxlayan işğalçılar olduğunu söyləməsi Əliheydər Qarayevi hiddətləndirir.
“Gülləbaran edərəm, gözlərini çıxardaram” - deyə ona hücum çəkən
Əliheydər Qarayevə təmkinini pozmayan M.Rəsulzadə olduqca tutarlı cavab verir:
“Siz millətin gözünü çıxarmısınız Qarayev Əliheydər, tovarişlər səni gülləbaran
Dostları ilə paylaş: |