41
Burada Məhəmməd peyğəmbərin meraca getməsindən söh-
bət gedir.
Beytülmüqəddəs (ag. top.) – Qüds (Yerusəlim) Ģəhərində
(Fələstindədir) bir məbədin adıdır. Lüğəti mənası “Müqəddəs
ev” deməkdir. Yəhudilər, xristianlar və müsəlmanlar oranı mü-
qəddəs hesab edirlər (10-107). Bax: Məqdəs.
Çəkim bu dünyadan öz yükümü düz,
Beytülmüqəddəsə çevirim qoy üz (YG-179).
Bəhmən (an.) – Qədim Ġran Ģahlarındandır. Eramızdan əvvəl
474-cü ildə taxta oturmuĢdur. Əsl adı ƏrdəĢirdir. Babası KoĢtasb
onun təbiətindəki böyüklüyü görüb adını Bəhmən qoymuĢdu
(Bəhmən zərdüĢtilərin etiqadına görə, bir mələyin adıdır ki, hirs və
qəzəbi söndürüb sakitləĢdirmək vəzifəsi daĢıyırmıĢ). Rəvayətə görə,
o, öz qızı Humay ilə zina etmiĢ və sonra onunla evlənmiĢdir. Fir-
dovsi “ġahnamə”də Bəhmənə xüsusi yer vermiĢdir (10-12).
Əjdahayla dostluq olmaz bu qədər,
Bəhmən kimi burda yaĢadın yetər(Xġ-345).
“Bəhmən” fars sözüdür, doğru danıĢan, doğru adam kimi
mənaları vardır. Eyni zamanda Bəhmən Ġran təqvimində on bi-
rinci ayın adıdır (19 yanvar-19 fevral).
Dara (bax.) Ġskəndərə (bax.) yazdığı məktubda özünü Bəh-
mənə bənzədir.
Məndədir Bəhmənin aslan ürəyi,
Həm Ġsfəndiyarın polad biləyi (Ġ-134).
Ġskəndər isə ona cavab məktubunda özünü əjdahaya bənzədir
və bununla da Bəhmənin əjdaha tərəfindən udulması hadisəsini
xatırlayır.
Məni öz daĢınla gəl çəkmə daha,
Bəhməni bununçün vurdu əjdaha (Ġ-140).
Ġskəndər özünü əjdahaya bənzətməklə Daraya baĢa salmaq
istəyir ki, sən özünü mənimlə müqayisə etmə, sən mənə bərabər
deyilsən; mən sənin nəzərində kiçiyəmsə də, sən belə imtahana
girmə, çünki Bəhmən belə imtahanda əjdaha tərəfindən uduldu.
Bu, ehtimal ki, Bəhmən ƏrdəĢir ilə yeznəsi və sərkərdəsi Me-
42
kabizin əhvalatına iĢarədir. Qüdrət və əzəmətinə güvənən Bəh-
mən ona qarĢı üsyan edən Mekabizin əlində aciz qalmıĢdır.
Bəhmən, Ġsfəndiyar (qoĢa məc. an.) – Öz sərkərdələri tərə-
findən vurulan və ayaqlar altında can verən Daranı Ģair həm
Bəhmənə, həm də Ġsfəndiyara bənzədir.
Bəhmənin qoluna sarılmıĢ ilan,
DüĢmüĢ Ġsfəndiyar tunc çardağından (Ġ-153).
Yəni Bəhmənin uzun və qüvvətli qoluna əcəl ilanı sarılmıĢ,
Ġsfəndiyar tunc qalasından düĢüb həlak olmuĢdur.
Nizami bu adlardan xatırlama adlar kimi də istifadə etmiĢdir.
Bəhmənə söyləmiĢ həm Ġsfəndiyar:
-
Qəlbini qırmayan bir ordu qırar (Ġ-166).
Təcrübəli pəhləvan Fəribərz (bax) Ġskəndərin suallarına ca-
vab verərkən Bəhmən və Ġsfəndiyarı bu cür xatırlayır.
Bəhram (kos.) – Fars dilində Mərrix planetinin adıdır. Mərrix
isə ərəb sözüdür, Mars planeti deməkdir. Məcazi mənası: qan kimi
qırmızı görünən Mərrix (Mars) qədim zamanlarda “müharibə ila-
həsi” kimi ilahiləĢdirilmiĢdir. Bəhram yunan əsatirində müharibə
allahı sayılan Zevsin oğlu Areyin ġərqdəki prototipidir. Arey əsa-
tirə görə, eyni zamanda amazonların qəbilə baĢçısı sayılır.
Qüdrətini göylərin öz Bəhramında ara (SX-41).
Burada “göylərin Bəhramı” dedikdə buna iĢarə edilir ki,
Bəhram Ģah (Ərzincan hakimi) cəngavərlikdə Bəhram ulduzu-
na–vuruĢ və müharibə ilahəsinə bənzədilir.
Astroloqlar Mərrixi (Bəhramı) vuruĢ və müharibə ilahəsi he-
sab etdikləri üçün ona cəngavər ləqəbini vermiĢlər.
YaĢıl geydiyiçin xəlifeyi-Ģam
Geyinsin söylədi qırmızı, Bəhram (YG-27).
ġair göstərir ki, Ay (Ay metaforik Ģəkildə xəlifə Ģamına bən-
zədilmiĢdir) yaĢıl geydiyi (gecə olduğu) üçün Məhəmməd pey-
ğəmbər Bəhrama (Mərrix- Mars) qırmızı geyməyi tapĢırdı.
Ġslam rəvayətinə görə, guya Məhəmməd peyğəmbər merac
gecəsi bütün planetlərə rəng vermiĢdir.
Bəhram (an.) – Qəznə hakimi Bəhram Ģah.
43
Ġki söz cəngavəri yaratdı iki əsər
Ġki Bəhram adıyla adları dildə gəzər (SX-45).
Nizami burada iki kitaba və iki Bəhram Ģaha iĢarə edir.
Birinci kitab “Hədiqətül-həqayiq” poemasıdır. Onu məĢhur Ġran
Ģairi Sənayi 1140-cı ildə yazıb, Qəznə hakimi Yəmin əd-Dövlə
Bəhram Ģaha (1118-1157) həsr etmiĢdir. Nizami isə “Sirlər
xəzinəsi”ni Kiçik Asiyada Ərzincan vilayəti hakimi Fəxrəddin
Bəhram Ģaha (1166-1225) göndərmiĢdir.
Bəhram (an.) – Sasanilər sülaləsinin 14-cü padĢahı olub.
Yəzdigirdin oğludur. Rəvayətə görə, o, çox Ģücaətli, hünərli,
idmanı sevən və misilsiz səxavət sahibi imiĢ. Bəhram Rumdan
sənətkarlar, Hindistan və Əfqanıstandan sazəndə və xanəndələr
gətirdərək, həyatının xeyli hissəsini eyĢ-iĢrətdə keçirtmiĢdir. O,
ömrünün çoxunu ovda, səyahətdə keçirdiyi və gur (çöl eĢĢəyi,
buna bəzən də cüyür deyilir) ovladığı, yaxud daima at üstündə
gəzdiyi üçün (çünki “gur” dördayaqlı mənasında da iĢlədilir) ona
Bəhram Gur adı verilmiĢdir. Iranın qədim padĢahları arasında
Bəhram adı ilə 6 padĢah olmuĢdur. Bəhram Gur isə öz adaĢları
arasında ən məĢhurudur. Rəvayətə görə, Bəhram eyni zamanda
Ģair olmuĢdur. Farslarda ilk Ģeir söyləyən Bəhram hesab edilir.
Nizami “Yeddi gözəl” poemasında onu ədalətli, xalqın qay-
ğısına qalan bir hökmdar kimi təsvir etmiĢ, poemasının baĢ
qəhrəmanı etmiĢdir. Bax: Yəzdigird.
Gövhərlə daĢdakı nisbətə misal
OlmuĢ Yəzdigirdlə Bəhramdakı hal (YG-56).
Bəhram (an.) – Bax: Bəhram Çubin.
Zəmanə Xosrova olmadı pənah,
Bəhram qarĢısında məğlub oldu Ģah (Xġ-115).
Bəhram (om. on.) – Bəhram Gur. ġair bir beytdə Bəhram
adını həm yeni doğulan uĢağın adı, həm də subh vaxtı qaranlıq
gecəyə iĢıq saçan Mərrix ulduzunun adı mənalarında iĢlətmiĢdir.
O gün ki, Bəhramın sübhü açıldı,
Qaranlıq gecəyə iĢıq saçıldı (YG-56).
“Qaranlıq gecə” ifadəsi də həm həqiqi mənada, həm də Yəz-
digird və onun səltənəti mənasında iĢlədilmiĢdir.
Dostları ilə paylaş: |