8
- A -
Abbas (ag.) – Məhəmməd peyğəmbərin əmisidir. Abbasilər
sülaləsinin adı onun adı ilə bağlıdır. Bax: Abbasilər.
Tapdı Harun dövründə növrağını xilafət,
Uca tutdu Abbasın bayrağını xilafət (SX-147).
Abbasilər (məc. et.) – Ərəb xəlifələrinin sülaləsidir. Əbu
Müslümün üsyanı nəticəsində 750-ci ildə hakimiyyətə gəlmiĢlər.
Əbu Müslüm isə Əməvilər hakimiyyətinə son qoyan üsyanın
baĢçısıdır. O, müxtəlif təbəqələrin Əməvilərə olan narazılığından
istifadə edərək 747-ci ildə Mərvdə (Ġndi Türkmənistan R. - dadır)
üsyan qaldırmıĢ, uzun vuruĢmalardan sonra, 750-ci ildə Xəlifə
qoĢunlarını darmadağın edərək onların hakimiyyətini devirmiĢdir.
Bundan sonra Abbasilər hakimiyyətə keçmiĢ, Əbu Müslüm isə
Xorasana hakim təyin edilmiĢdir. Lakin Xəlifə Mənsur onun
nüfuzundan qorxaraq, Əbu Müslümü 755-ci ildə öldürmüĢdür.
Abbasilər sülaləsinin əsasını Əbül-Abbas əs-Səffaf qoymuĢ-
dur. Bu sülalənin hakimiyyəti Çingiz xanın sərkərdələrindən
Hülaku xan tərəfindən 1258-ci ildə dağıdılır. Onlar Bağdadı bu-
raxaraq Afrikaya qaçmıĢ və Misirdə öz hakimiyyətlərini yenidən
quraraq, 1260-cı ildən 1518-ci ilədək burada hökmdarlıq etmiĢ-
lər. Abbasilərin Misirdəki xilafəti Osmanlı(Türkiyə) dövləti ilə
müharibədəki məğlubiyyətdən sonra məhv edilmiĢdir.
Abbasilər sülaləsinin Ģüarı qara rəng olmuĢdur. Onların bay-
raqları da, geyimləri də qara rəngdə olardı. Elə buna görə də Ni-
zami Bəhram Gurun qara geyinməsini Abbasilərə bənzətmiĢdir.
ġəmmas məbədindən çıxıb kənara,
Abbasilər kimi geyinib qara... (YG-134).
Abxaz (top.) – Abxaziya deməkdir. Abxaziyanın bir hissəsi
XII əsrdə Bəhram Ģahın hökmranlıq etdiyi Ərzincan vilayətinə
tabe idi. Abxaziya Qara dəniz sahilində yerləĢən və Qafqaz
xalqlarından olan abxazların yaĢadıqları ölkədir.
Xilafət taxtı kimi Ģahlıq taxtı ucaldı,
Abxazda, Rum elində Ģanlı qələbə çaldı (SX-41).
Burada Bəhram Ģahın Abxaziyanı vuruĢla almasına iĢarə olu-
nur və onun taxtı xilafət taxtına bənzədilir.
9
Ovlağı Abxazda və Dərbənddədir (Xġ-38).
Burada isə söhbət Atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd Eldəgizdən
gedir.
Abxazlar (xat. et.) – Abxaziyada yaĢayan xalqın adı. 1139-
cu ilin sentyabr ayında Gəncədə baĢ vermiĢ fəlakətli zəlzələdən
sonra Gürcüstan çarı Gəncəyə hücum çəkərək Ģəhəri qarət et-
miĢdi. Gürcüstan çarı Gəncəyə hücum etməzdən əvvəl abxazları
da qarət etdiyindən Ģair abxaz və gəncəlilərin bu qətl və qarətə
məruz qalmalarını xatırladır.
Yetimlərin malını talamaqdır iĢin də,
Abxazları soymusan, Ģirə qalıb diĢində (SX-86).
Abxaz. Abxazlar (top. et. ) – Abxaz yer, abxazlar isə orada
yaĢayan xalqın adı. Nizamının təsvirinə görə, Ġskəndər Ġranı fəth
etdikdən sonra Ərəbistanı, Yəməni, Ġraqı, Ermənistanı zəbt edir
və oradan da Abxaza gəlir.
Oradan da tez hücum etdi Abxaza,
Açdı abxazlara kindən darvaza (Ġ-201).
Kindən darvaza açmaq deməklə Ģair Ġskəndərin Abxaza hü-
cumla girməsinə iĢarə edir.
Abi-həyat (məc. mif.) – Dirilik suyu. Guya insanların gö-
zündən iraq yerdə - Zülmətdə (bax) imiĢ, ondan içənlər daimi
yaĢayarmıĢ. Ancaq Xızır (bax) bu sudan içərək, ölməzlər cər-
gəsinə daxil olmuĢdur. ġair ġirini Abi-həyata bənzədir.
Pis gözdən gizlənən abi-həyattək
Məndən yayınmısan, bu nəyə gərək (Xġ-299).
Ad (et.) – Din tarixinə görə, tayfa adıdır.
Orda Ad nəslindən bir pəhləvan var.
Qüdrəti Rüstəmin gücünə çatar (Ġ-300).
Burada söhbət Abxaz hökmdarı Dəvalidən (bax) gedir.
Ad din tarixində Nuh oğlu Samın nəvəsi Hovsun oğlu və
Ərəbistanın Yəmən vilayətindəki Ad tayfasının ulu babasıdır.
ġəddad və ġədid Adın oğulları olmuĢlar. Yəmən tərəflərdə indi
də mövcud olan Ģəhər, qəsəbə və su yollarının xarabalarından
anlaĢılır ki, Adın qövmü böyük bir mədəniyyət sahibi imiĢ. Əf-
10
sanəyə görə, Hud peyğəmbərin dinini qəbul etmədiyi üçün Ad
tayfası Ģiddətli külək və qasırğada məhv olmuĢlar.
UçarmıĢ ArəĢin oxu, deyirlər,
Ad qəbiləsinin nizəsi qədər (LM-53).
Burada ArəĢin atdığı ox uçmaqda Ad qəbiləsinin nizəsi ilə
müqayisə olunur.
Ad, ġəddad (xat. ep. on.) – Ġskəndər öz vəsiyyətində keçmiĢ
qəhrəmanlıqlarını xatırlarkən Ad və ġəddad (bax) adlarını da
yada salır.
Yıxdım daxmasını – evini Adın,
Qəsrini hünərlə açdım ġəddadın (Ġ-584).
Adəm (ag.) – Dini təsəvvürlərə görə, guya bəĢəriyyətin atası
və dünyada ilk yaradılmıĢ insan və ilk peyğəmbərdir. Allah hər
cins torpaqdan bir az qarıĢdıraraq Adəmi yaratmıĢ və sonra onun
böyründən Həvvanı çıxarmıĢdır. Bunlar Cənnətdə yaĢamıĢlar.
Onlara buğda (“Bibliya”ya görə isə alma) yemək qadağan edil-
miĢdir. Bir gün ġeytan onları aldadıb buğda yedirmiĢ, bu səbəb-
dən hər ikisi Cənnətdən dünyaya qovulmuĢlar.
ġair “Adəmin xilqəti” hekayəsində onun obrazını da yarat-
mıĢdır.
Yoxluğa bəxtiyarlıq iĢığı saçdı Adəm,
Varlığın qapısını üzünə açdı Adəm (SX-61).
Tökdü yerin saçların cahanın qucağına,
Asilik xalı qoydu Adəmin yanağına (SX-23).
Asilik (əsa) “Quran”ın “Taha” surəsinin 119-cu ayəsinə iĢa-
rədir. Həmin ayədə Adəmin Cənnətdən qovulması Ģərh olunur:
“Adəm öz tanrısına asi olub (qulaq asmayıb) yolundan azdı”.
ġair “Xəmsə”də dəfələrlə onu tamahkarlığa görə Cənnətdən
dünyaya atılmasına iĢarə edir. Lakin o, dünyanı abad eləyən ilk
peyğəmbər kimi də xatırlanır.
Elə baĢdan-binadan xarabaydı bu aləm,
Onu abad eləyən bir sənsən, bir də Adəm.
Bu dünya sarayının qoyulanda təməli,
Suya da, kərpicə də möhtac imiĢ, deməli (SX-38).
Dostları ilə paylaş: |