Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atabəy
- Atabəy Eldəgiz
- “Avest”, “Zənd” (
23 “Aslan” sözü Aslan bürcünü bildirir. GünəĢ bu bürcə daxil olanda havalar çox isti olur. Zəng və Çin sözləri burada ekvatora yaxın isti ölkələri bildirir. Parçanın mənası: Yay fəsli idi. GünəĢ çox yandırıcı idi. Hər çıxanda yerə od saçırdı, hərarəti ilə öküzlərin sağrısını və dağ eĢĢəyinin (gurun) dırnaqlarını yandırırdı.
zifə. Səlcuqilər dövründə meydana çıxmıĢdır. Atabəy adını daĢı- yan ilk Ģəxs sultan Alp Arslanın vəziri Nizamülmülk olmuĢdur. Alp Arslan onu oğlu MəlikĢaha tərbiyəçi təyin etmiĢ, iliq, ata, xo- ca və atabəy adlandırmıĢdır. MəlikĢah sultan olduqdan sonra Ni- zamülmülkə rəsmi olaraq “atabəy” adı vermiĢdir (1073). Səlcu- qilər dövründə “Atabəy” yüksək vəzifə və titul idi. Atabəylər əmirlər arasından seçilirdi ... Orta əsrlərdə Yaxın və Orta ġərq öl- kələrində azyaĢlı Ģahzadələrin Atabəyləri tədricən hakimiyyəti əllərinə alırdılar. Atabəy vəzifəsi getdikcə irsi olurdu... (ASE.Ġ). Desin – Ey Atabəy, sən ey cahangir! Axı, Nizamiylə bu rəftar nədir? (Xġ-34). Dövranın hakimi Atabəy bütün KəsmiĢdir dünyadan kökünü zülmün (Xġ-36). Burada “Atabəy” dedikdə Əbu Cəfər Məhəmməd nəzərdə tu- tulur. Bax: Atabəy Eldəgiz. Atabəy Eldəgiz (an. birləĢmə) – Atabəy Əbu Cəfər Məhəm- məd Eldəgiz. Ġlk Azərbaycan Atabəyi ġəmsəddin Eldəgiz (1136- 1174) olmuĢdur. Səlcuq hökmdarı Sultan Məsud (1135-1152) qardaĢı II Toğrul öləndən sonra Eldəgizi onun (II Toğrulun) azyaĢlı oğlu Arslan Ģahın atabəyi təyin edir və qardaĢının dul qalmıĢ qadını Möminə xatunu da Eldəgizə ərə verir. Eldəgizin isə Möminə xa- tundan iki oğlu olur: Əbu Cəfər Məhəmməd Cahan Pəhləvan (1174-1186) və Müzəffərəddin Osman Qızıl Arslan (1186-1191). Atabəy Eldəgiz “Əlvida” deyə Dörd təkbir söylədi yeddi ölkəyə (Xġ-38). Burada Atabəy Eldəgizin ölümünə iĢarə olunur. “O, Ġraqın, Azərbaycanın, Arranın, əl-Cibəlin, Reyin, Ġsfahanın, Həmədanın və baĢqa vilayətlərin hakimi idi. O, xoĢ xasiyyətli insan, ədalətli,
24 müdrik və səbirli hakim idi. Onun hakimiyyəti günlərində (ta- beliyində olan) ölkələr əmin-amanlıq, təbəələri isə dinclik Ģəraitində yaĢayırdılar. BaĢqa bir mənbə Atabəyin hədsiz qəd- darlığını qeyd edir. Eyni zamanda məlumdur ki, o, misilsiz mi- ras qoymuĢdur: onun 5000-dən artıq Ģəxsi məmlükü və on min atı , qatırı və dəvəsi var idi.” (11, 74-75).
And olsun atəĢə, “Avest”ə, “Zənd”ə (Ġ-132). Daranın (bax) Ġskəndərə (bax) yazdığı məktubdan gətirilən bu nümunədə “Avest” və “Zənd” məzmunca eyni mənaya malik olsalar da, formaca müxtəlifdir.
“Avəst” və ya “Avesta”nın ən qədim variantının müəllifi Zər- düĢt (bax) hesab olunur. Bu kitabın yaranması tarixi eramızdan VII-VIII əsr əvvələ təsadüf edir. Rəvayətə görə, CəmĢidin abad etdirdiyi Ġstəxr qalasında qədim Ariya dövlətinin beĢinci hökm- darı GəĢtasib öz müasiri ZərdüĢtün dinini qəbul etdikdən sonra “Avesta”nı inək dərisi üzərində zərlə yazdıraraq həmin qalada mühafizə etdirmiĢdi. Eramızdan əvvəl IV əsrdə Makedoniyalı Ġskəndər (bax) Ġranı istila zamanı, Ġstəxr Ģəhərinin bir hissəsini yandırmıĢ, 12 min inək dərisinə yazılmıĢ “Avesta”nı məhv et- miĢdi. Bu kitab müqəddəs sayıldığından ZərdüĢt kahinləri onun ehkamlarını öz hafizəsində yaĢatmıĢdır. Sasanilər (226-651) dövründə “Avesta”nın 350000 sözü əhatə edən mətni 21 kitab- dan ibarət dini məcəllə Ģəklində tərtib olunmuĢdu. Bunun yalnız 83000 sözdən ibarət bir hissəsi hazırda elm aləminə məlumdur. Sasani hökmdarı ƏrdəĢir Babəkan zamanında yenidən bərpa olunmuĢ “Avesta” orta fars (pəhləvi) dilinə tərcümə edilərək bir sıra Ģərhlərlə pəhləvi əlifbasına köçürülmüĢdü. ZərdüĢt dini ka- hinlərinin hafizəsində yaĢayan ayinləri yazıya köçürülərək Ģərh edilmiĢ variantı “Zənd Avesta” adlandırılmıĢdı. “Avesta”nın bir sıra ayinləri hazırda Ġrandakı kəbrlər və Hindistandakı parslar tərəfindən icra olunur. “Avesta” Yaxın və Orta ġərq xalqlarının dini etiqadları və folkloru ilə əlaqədar olduğuna görə onların qə- dim müĢtərək tarixi abidəsi sayılır. 25 Kömür –hindistanlı bir atəĢpərəst, O da ZərdüĢt kimi oxuyur “Avəst” (Xġ-102). Burada kömürün qara rəngi qara mənası verən “hindu” sözü ilə ifadə edilmiĢdir. Onun od yaratması isə atəĢpərəstlərə bənzədil- miĢdir. Yanan kömür eyni zamanda ZərdüĢtə, kömür alıĢarkən çıxardığı səs isə ZərdüĢtün oxuduğu “Avəst”ə bənzədilmiĢdir.
Üzüqara deyildi yer üzündə Ay hələ, TəĢt döyüb etməmiĢdin sən onu rüsvay hələ (SX-101). ġair burada Ayla əlaqədar baĢqa bir hadisəyə iĢarə etmiĢdir. Qədim zamanlarda Ay tutulanda teĢt və ləyən döyüb səs salardılar. Yəni o zamanlar ki, sən yox idin, Ay tutulanda onun üzü sənin teĢt döyərək hay-həĢir salmağından da biabır və qara olmurdu.
Nur camından nur içər gecənin saqisi Ay, Səhərin qumruları damında salar haray (SX-25). Ay dünyanı öz qaĢı ilə iĢıqlandıran üzüyə bənzədilir. Ay – zəbərcəd üzükdür, nurlandırır dağ-daĢı, Məhəmməd möhürüylə parlayır onun qaĢı (SX-28). O üzüyə isə parlaqlığı Məhəmmədin möhürü verir. Gah oldu gül-çiçəyi Ay əyninin qumaĢı. Gah Zöhrənin dəfinə dirhəmlərdir ĢabaĢı (SX-53). Gül və dirhəm ulduzların məcazlarındandır. Burada Ay və Zöhrənin baĢqa ulduzlarla qarĢılaĢmasına iĢarə edilir. AĢağıda Ay metaforik Ģəkildə insana bənzədilir. Gecəylə vidalaĢıb yatmağa tələsən Ay,
Yəni Ay məclisi görüb gecəni unutmuĢdu və bütün günü məclisə tamaĢa edirdi. Fələyin xəzinəsinə inci düzür gecə Ay, O gecənin dərdindən üzülüb gör necə Ay (SX-67). ġair burada da Ayı gecənin dərdindən üzülən Ģəxsə bənzədir. AĢağıda isə Ay planeti gümüĢü ləyənə bənzədilir. Buludlar-paltar yuyan, Ay-gümüĢü ləyəndir (SX-89). Ay çırağa bənzədilir.
Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|