Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
26 Varlığıyla göylərin çırağına dönər Ay, Yağ almasa günəĢdən, öz-özünə sönər Ay (SX-110). ġair göstərir ki, Ay öz energiyasını (yağını) GünəĢdən alır. Ay dilbərə, Ġbrahimin (bax) sevdiyi pəriyə bənzədilir. Göy çadırda Ay göyün dilbəridir, dilbəri, Ġbrahimin sevdiyi bir pəridir, bir pəri (SX-119). Təzə Ay gərili yaya bənzədilir. Bir hilaldır təzə Ay- gərili bir yaydır o, Yetkinliyə çatanda- bədirli bir Aydır o (SX-189). Yəni cavana cavan de, qocaya da qoca. Bədri günahlandır- ma, o bir müddət cavan və hilal olubdur. ġair özünü Aya bənzədir. ġeir-sənət göyündə bədirlənmiĢ Ayam mən, Bulud nədir, qoymaya öz nurumu yayam mən?! (SX-150). Atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd Eldəgiz (bax) Aya bənzədilir. Bu Ayın üzündən iĢıq getməsin (Xġ-38). YetmiĢ nəfər qız eyni vaxtda Aya bənzədilir. Aytək kübar qızlar - düz yetmiĢ nəfər Ona gecə-gündüz xidmət edirlər (Xġ-65). Məcnun (bax) qəbirdə tək qalan Leylini (bax) qəriblik rəmzi hesab edilən Aya bənzədir. Qismətin Ay kimi qəribliksə, bil,
Qədim astrologiyada Ayın hər ayda bir bürcdən və hər gün bir cüt diĢciyindən çıxması rəvayət olunurdu. Beləliklə də, iki gün bir yerdə dayanmayan Ay qəriblik timsalı kimi tərənnüm edilmiĢdir. ġair eyni zamanda Ģahzadə Bəhramı Aya, Nemanın qoynunu isə kəcavəyə bənzətmiĢdir. Neman Ģahzadəni apardı, getdi, Aya öz qoynunu kəcavə etdi (YG-57). Ġki Ģir arasından tac götürən Bəhram Gur iki topa qara bulud arasından görünən Aya bənzədilir. Arasında o tac qara Ģirlərin Bir Aydı ağzında iki əjdərin (YG-92).
27 Qədim təsəvvürə görə, Ay tutulanda guya onu əjdaha udur- muĢ, odur ki, əjdahanı qorxudub Ayı onun ağzından çıxarmaq üçün mis teĢti, ləyəni döyərək səs-küy salardılar. ġair Ayın quyu suyunda əks olunan Ģəklini fətirə, Məlik Nüsrətəddinin çöhrəsini isə həmin Ģəklə oxĢadır: ġaha təmənna ilə yanaĢanlar Ayın quyudakı Ģəklini fətir bilib ona can atanlar kimi özlərini fəlakətə salırlar. Ayı göydə fətir eləyib güman Çoxları quyuya düĢüblər, inan (Ġ-426). ġair metaforik Ģəkildə Ayı Ġskəndərin mindiyi ata bənzədir.
Ölüm yatağına baĢ qoyub inlər (Ġ-580). “Ayı yəhərləyən” ifadəsi “Ģöhrəti göylərdə gəzən” deməkdir. Yəni: Ģan-Ģövkəti bütün dünyaya yayılmıĢ Ġskəndər baĢını yerə qoyub ölüm yatağında can verirdi. ġair ölməkdə olan Ġskəndəri ayın sonunda görünməz olan Aya bənzədir. Sanki ərimiĢdi Ģah səhərədək Ġyirmi yeddinci gecəki aytək(Ġ-589). Hicri tarixdə ayın iyirmi yeddisində Ay qaralmağa və görün- məməyə baĢlayır. Nizami burada Ġskəndərin ölümünün sonunu yavaĢ-yavaĢ incələn və sönən Ayla müqayisə edir. ġair əfsanəvi Ģəbçırağı Aya bənzədir. Gecə otlağından, sərxoĢ olaraq Ay kimi gəlmiĢdi əldə Ģəbçıraq (Ġ-25). Əfsanələrə görə, Ģəbçıraq elə bir gövhərdir ki, dəniz atı sahilə otlamağa çıxarkən onu özü ilə çıxarır, iĢığında otlayır, doyub məst olandan sonra yenə o gövhəri özü ilə dənizə aparır. Nizami burada Büraqı həmin əfsanəvi dəniz atına, Məhəmmədı də həmin nurlu gövhərə bənzədir: at, gövhəri (Ģəbçırağı) dənizə apardığı kimi, Bü- raq da Məhəmmədi göylər dənizinə, asimana aparmıĢdır.
bərin möcüzələrindən birinə iĢarə edir. Dini etiqadlara görə, Məhəmməd peyğəmbərin möcüzələrindən biri də Ayı barmağı ilə ikiyə bölməsidir. Guya qüreyĢilərin rəislərindən Əbu-Sufyan 28 və Əbu-Cəhl bir dəfə Məkkədə Məhəmməddən, doğrudan da, peyğəmbər olduğunu isbat etmək üçün Ayı barmağı ilə ikiyə bölməyi tələb etmiĢlər. Məhəmməd peyğəmbər də barmağı ilə Aya iĢarə etmiĢ və Ay iki parça olmuĢdur. Sonra yenə də barma- ğını Aya doğru uzatmıĢ, Ay parçaları yenidən birləĢmiĢdir. Odur öz ağlına eləyən təkyə,
məkdir. ġair Ay və Afitabı metaforik Ģəkildə Məlik Nüsrətəd- dinin (bax) ovlaya biləcəyi quĢa bənzədir. Fəzada uçarsa əgər üqabı, Ya Ayı ovlayar, ya Afitabı (Ġ-426). Yəni Məlik Nüsrətəddinin bəxti gətirərsə, ya Ayı, ya da Gü- nəĢi ovlayar.
vaxtda Xosrov (bax) Ay və Keyxosrova (bax), Məhin Banu (bax) və ġirin (bax) isə Afitaba və Əfrasiyaba (bax) bənzədilir. Məhin Banu ġirinə öyüd verərkən Xosrovu özləri ilə belə müqayisə edir: Əgər o aydırsa, biz afitabıq, O, Keyxosrov, biz isə Əfrasiyabıq (Xġ-119).
vermək, onun haqqında yeni söz demək və bu fikirlərinin daha təsirli olması üçün bir beytdə Ay adını iki dəfə təkrar edir. Gecəylə vidalaĢıb yatmağa tələsən Ay, Sübhəcən süzdü bizi batmağa tələsən Ay (SX-67). Ayla bağlı iki hadisəyə - Ayın göyləri iĢıqlandırmasına və onun GünəĢdən qidalanmasına iĢarə olunur. Varlığıyla göylərin çırağına dönər Ay, Yağ almasa günəĢdən, öz-özünə sönər Ay (SX-110). Ay kosmonimi həm təzə Ay, həm də bədirlənmiĢ Ay məna- sında iĢlənmiĢdir. Bir hilaldır təzə Ay – gərili bir yaydır o, Yetkinliyə çatanda bədirlənmiĢ Aydır o (SX-129).
Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|