58
T
ədqiqatçıların fikrincə, təklif edilən yanaşmanın
inkişaf etdirilməsi vacibdir, çünki terminoloji iş üçün vacib
sayılan ekspertlər və digər terminoloqlar tərəfindən
yoxlanılma burada çətindir. Belə ki, yaradılan TBB əsasən,
hiperm
ətn formasındadır və daha çox “hamar” mətnlərə -
ümumi q
əbul olunmuş terminoloji yazılara tətbiq oluna
bilir. Bu s
əbəbdən təklif edilən metodlara yenidən
baxılması və təkmilləşdirilməsi tələb olunur.
Bu t
ədqiqat biliyin əldə edilməsi prosesinin
asanlaşdırılması
üçün
TBB
konsepsiyasının
reallaşdırılması və inkişafına yönəlmişdir. Müəlliflər ümid
edirl
ər ki, TBB və LBB tədqiqatçıları biliyin əldə
edilm
əsinin avtomatlaşdırılması üsullarının daha da
yaxşılaşdırılması üzrə imkanların araşdırılmasında
əməkdaşlıq edəcəklər.
Terminoloji informatika sah
əsində aparılan elmi-
n
əzəri araşdırmaların təhlili terminoloji biliklər bazasının
üstünlükl
ərini və perspektivlərini ortaya çıxarır.
Terminoloji veril
ənlər bazasının ciddi elmi
t
ədqiqatların aparılması vasitəsinə çevrilməsi onun böyük
praktiki
əhəmiyyətini göstərir və bu istiqamətdə
t
ədqiqatların perspektivliyinə zəmin yaradır.
59
Bu s
əbəbdən dünyada terminologiya fəaliyyətinə istər
n
əzəri, istərsə də praktiki cəhətdən böyük diqqət ayrılır.
Bel
ə ki, elmi, texniki və iqtisadi fəaliyyətin müvəffəqiyyəti
d
əqiq işlənmiş terminologiyadan əhəmiyyətli dərəcədə
asılıdır.
60
6.
AZƏRBAYCANDA
TERMİNOLOGİYA
FƏALİYYƏTİNƏ YENİ YANAŞMANI ZƏRURİ
EDƏN AMİLLƏR
Yuxarıda deyilənlər Azərbaycanda da terminologiya
f
əaliyyətinə
informasiya
v
ə
kommunikasiya
texnologiyaları mövqeyindən yanaşma tələb edir.
Dünyada ged
ən qloballaşma prosesi dünyada mövcud
olan dill
ərə, dilin bir qolu olan terminologiyaya da təsirsiz
qalmır. Beynəlxalq aləmdə dilin və dilçiliyin qorunması
istiqam
ətində mühüm sənədlər qəbul edilir [32].
Az
ərbaycan dilinin qorunması, inkişaf etdirilməsi
üçün dövl
ət tərəfindən fərman və sərəncamlar verilir. Belə
ki, h
ələ ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən bu
istiqam
ətdə mühüm əhəmiyyətə malik sənədlər - “Dövlət
dilinin t
ətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərman
[33], “Az
ərbaycan Respublikası Dövlət Dil Komissiyasının
t
əşkilinin təsdiq edilməsi haqqında” Sərəncam [34],
“Az
ərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis
edilm
əsi haqqında” Fərman [35] imzalanmışdır.
Az
ərbaycan dilinin qorunması istiqamətində aparılan
işlərin davamı olaraq Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti c
ənab İlham Əliyev tərəfindən “Azərbaycan
61
dilind
ə latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata
keçirilm
əsi haqqında” Sərəncam imzalanmış [36], “Dövlət
dili haqqında” Qanun [37], “Azərbaycan dilinin işlənməsi
v
ə qorunması haqqında” Qanun [38] qəbul edilmişdir.
M
əlum olduğu kimi, “Elektron Azərbaycan” Dövlət
Proqramının əsas məqsədlərindən biri bizim dövlətin və
xalqın həyat və fəaliyyətinin bütün sferalarının
informasiyalaşmasıdır. Başqa sözlə, milli kontentlər virtual
m
əkanda formalaşdırılmalıdır [39].
Dilin t
ətbiqi və inkişafına belə yüksək dövlət
d
əstəyinin mövcudluğu, dilimizin istifadə olunma arealının
kifay
ət qədər geniş olması onun qorunması və inkişafının
qarantıdır. Eyni zamanda virtual məkanda Azərbaycan dili
daha da geniş yayılmaq imkanları qazanır.
Dilimizin qorunması, saflığının təmin olunması və
inkişaf etdirilməsi istiqamətində qarşıda duran vəzifələrin
h
əyata keçirilməsində terminologiya fəaliyyəti mühüm
missiya daşıyır. Terminologiya yaradıcılığı və menecmenti
işinin düzgün qurulması terminologiya fəaliyyətinin
əsasını təşkil edir [40]. AR Prezidentinin “Azərbaycan
dilinin qlobollaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun
istifad
əsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət
62
Proqramı haqqında” imzaladığı Sərəncam bu istiqamətdə
mühüm addımdır [41]. Sərəncamda Azərbaycan dilində
dig
ər məsələlərlə yanaşı İnternet resurslarının qıtlığı,
elektron v
ə interaktiv dərsliklərin yoxluğu, Azərbaycan
dilini öyr
ənən əcnəbidilli insanlar üçün tədris vəsaitlərinin
bir çox hallarda müasir t
ələblərə cavab verməməsinin
narahatlıq doğurduğu önə çəkilmiş və Azərbaycan dilində
termin yaradıcılığı sahəsində işlərin tənzimlənməsi və
koordinasiya edilm
əsi üçün Azərbaycan Respublikasının
Nazirl
ər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyasının
yaradılması qərara alınmışdır.
Son zamanlar ölk
əmizdə xarici ölkələrə məxsus KİV-
in geniş yayılması, ən başlıcası, İnternetin cəmiyyətin
müxt
əlif sferalarına sürətlə nüfuz etməsi, insanların
müxt
əlif bilik sahələrinə aid məlumatlardan istifadə etməsi
n
əticəsində azərbaycandilli terminoloji mühiti nəzarətdə
saxlamaq çox ç
ətin məsələyə çevirib. Belə bir şəraitdə
dilin terminoloji bazasını yad sözlərdən qorumaq, inkişaf
etdirm
ək, bütün dünya azərbaycanlılarının müraciət etmək
imkanı olan bir on-layn resurs yaratmaq, yeni terminlərin
yaradılması prosesinə virtual məkanın imkanlarından
istifad
ə etməklə interaktiv forumlar vasitəsilə geniş
63
ictimaiyy
əti cəlb etmək və s. mühüm vəzifələrdir.
Bel
əliklə, Azərbaycanda terminologiya sahəsində
mövcud v
əziyyət, bu sahədə obyektiv və subyektiv
amill
ərə əsaslanan problemlər, dilin qorunması və
inkişafına dövlət qayğısı, informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının imkanlarının genişlənməsi və bütün
sah
ələrə nüfuz etməsi, digər tərəfdən dünyada bu sahəyə
böyük diqq
ətin ayrılması, terminologiya fəaliyyəti ilə
m
əşğul olan bir sıra beynəlxalq mərkəzlərin yaradılması,
bu sah
ədə beynəlxalq standartların işlənməsi, terminoloji
bankların, verilənlər bazalarının yaradılması və s.
terminoloji f
əaliyyətin inkişaf perspektivlərini ortaya
çıxarır, Azərbaycanda terminologiya fəaliyyətinin yeni
informasiya modelinin –
terminoloji informasiya
sisteminin işlənməsini zəruri edir.
64
ƏDƏBİYYAT
1.
A. Danzin. Strategic Planning Study Group:
Towards a European Language Infrastructure, Why
terminology?, 1992,
http://www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/sectio
n1.html
2.
Хохлова Е.Л., Содержание терминологического
поля в многоязычной терминографии. Применительно
к исторической терминологии в английском,
французском, немецком и русском языках, 2005, 236
стр., http://www.dissercat.com
3.
Лейчик В.М. Терминоведение: предмет, методы,
структура, изд. 3, М.: ЛКИ, 2007, 256 стр.
4.
Меркель Светлана Эдуардовна. Семантико-
дистрибутивная верификация терминологического
знака, Волгоград, 2001, http://31f.ru/dissertation
5.
Терминове́дение, http://ru.wikipedia.org
6.
С.Ю.Соловьев.
Вопросы
систематизации
терминологии,
МГУ
им.
М.В.Ломоносова,
http://www.park.glossary.ru/
7.
Теория термина: комплексно-вариологический
65
подход, www.bankrabot.com
8.
www.infoterm.info
9.
30 Years of Infoterm, 2004, 20 pp.,
http://www.infoterm.info/pdf/about_us/30_years_infoterm.
pdf
10.
www.termnet.org
11.
В. М. Лейчик, Конференции терминологов,
http://skachate.ru/literatura/4009/index.html?page=9
12.
Крестова С.А., Лексикографическое описание
терминологической системы "лексикография", 2004,
300
стр., http://www.dissercat.com
13.
Терминология, www.krugosvet.ru
14.
www.iso.org
15.
First Workshop on Computational Terminology,
COMPUTERM '98, University of Montreal, Montreal
(Québec, Canada), 1998.
16.
COMPUTERM '02 COLING-02 on
COMPUTERM 2002: second international workshop on
computational terminology, Association for Computational
Linguistics, Stroudsburg, PA, USA, 2002.
17.
Computerm 2004 - 3rd International Workshop
66
OnComputational Terminology, University of Salford,
UK, 2004.
18.
18th International Conference on Computational
Linguistics (Coling'00), Association for Computational
Linguistics Stroudsburg, PA, USA, 2000.
19.
13th International Conference on Intelligent
Text Processing and Computational Linguistics, March
11–17, 2012, Indian Institute of Technology Delhi, New
Delhi, India,http://www.cicling.org/2012
20.
Edited by Didier
Bourigault,Christian
Jacquemin,Marie-Claude L'Homme. Recent advances in
computational terminology. John Benjamins Publishing Co
| ISBN: 1588110168 | July 2001 | PDF (OCR) | 379 pages.
21.
Maria Teresa Cabré. Terminology: theory, methods,
and applications.Terminology and Lexicography Research
and Practice, 1, John Benjamins Publishing,1999, 248 pp.
22.
Kyo Kageura. The Dynamics of Terminology.
Terminology and Lexicography Research and
Practice, 5, John Benjamins Publishing,2002, 322 pp.
23.
Edited by Piet Van Sterkenburg. A Practical Guide
to Lexicography, Terminology and Lexicography Research
67
and Practice, John Benjamins Publishing, 2003, 460 pp.
24.
Edited by Bassey Antia, Indeterminacy in
Terminology and LSP. Terminology and Lexicography
Research and Practice, 8, John Benjamins Publishing,
2007, 236 pp.
25.
Alexander
Gelbukh
(Ed.). Computational
Linguistics and Intelligent Text Processing. 5th
International Conference, CICLing 2004, Seoul, Korea,
Proceedings, Series: Lecture Notes in Computer Science,
Vol. 2945, 2004, XVIII, 651 p.
26.
Asunción Gómez-Pérez, Mariano Fernández-López,
Oscar Corcho.Ontological Engineering: With Examples
from the Areas of Knowledge Management, E-Commerce
and the Semantic Web. Springer, 22.07.2004 , 403pp.
27.
Srinivas Bangalore, Short biography,
http://www.research.att.com/people/Bangalore_Srinivas/in
dex.html
28.
Marie-Francine Moens, Short biography,
http://people.cs.kuleuven.be/~sien.moens.
29.
Professor Khurshid Ahmad,
http://www.tcd.ie/Neuroscience/partners/PI%20Profiles/K
68
hurshid_Ahmad2.php.
30.
Ingrid Meyer, Douglas Skuce, Lynne Bowker,
Karen Eck.Towards a New Generation of Terminological
Resources: An Experiment in Building a Terminological
Knowledge Base, C92-3146.pdf.
31.
Boguraev, B., B. Levin. Models for Lexical
Knowledge Bases, in J. Pustejovsky, ed., Semantics and
the Lexicon, Kluwer, Dordrecht, Also appears in
Electronic Text Research, Proceedings of the Sixth Annual
Conference of the Centre for the New OED, University of
Waterloo, Waterloo, Ontario, 1990, 65-78 p.
32.
Əliquliyev R.M., Qurbanova Ə.M., Virtual
m
əkanda Azərbaycan dilinin problemləri və həlli yolları,
Terminologiya m
əsələləri, Bakı, 2009, səh. 11-18.
33.
"Dövl
ət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi
haqqında" Fərman, Heydər ƏLİYEV, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti, Bakı şəhəri, 18 iyun 2001-ci il.
34.
“Az
ərbaycan
Respublikası
Dövlət Dil
Komissiyasının təşkilinin təsdiq edilməsi haqqında”
S
ərəncam, Heydər ƏLİYEV, Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti, Bakı şəhəri, 4 iyul 2001-ci il.
69
35.
“Az
ərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün
t
əsis edilməsi haqqında” Fərman, Heydər ƏLİYEV,
Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti, Bakı şəhəri, 9
avqust 2001-ci il.
36.
“Az
ərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi
n
əşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” Sərəncam,
Az
ərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev, Bakı
şəhəri, 12 yanvar 2004-cü il.
37.
“Dövl
ət dili haqqında” Qanun, Heydər ƏLİYEV,
Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti, Bakı şəhəri,
30 sentyabr 2002-ci il.
38.
“Az
ərbaycan dilinin işlənməsi və qorunması
haqqında” Qanun, Bakı şəhəri, may 2003-cü il.
39.
Az
ərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya
texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün
Dövl
ət Proqramı (Elektron Azərbaycan), 21 oktyabr
2005-ci il.
40.
Əliquliyev R.M., Qurbanova Ə.M., Terminoloji
informasiya sistemi v
ə
inkişaf
perspektivləri,
Terminologiya m
əsələləri, Bakı, 2010, səh. 27-33.
41.
“Az
ərbaycan dilinin qlobollaşma şəraitində
70
zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin
inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam,
Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Bakı
şəhəri, 23 may 2012-ci il.
71
Əliquliyev
Rasim
M
əhəmməd oğlu
AMEA-
nın akademik-katibi, AMEA
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun
direktoru, AMEA-
nın həqiqi üzvü, texnika
elml
əri doktoru, professor
rasim@science.az
director@iit.ab.az
Qurbanova
Əfruz
Muxtar qızı
AMEA İnformasiya Texnologiyaları
İnstitutunun sektor müdiri
afruz@iit.ab.az
afruz1@yandex.ru
72
Texniki redaktorlar:
Anar S
əmidov
Zülfiyy
ə Hənifəyeva
Korrektor:
İlkanə Əhmədzadə
Kompüter t
ərtibatı:
Mehriban Bağırova
Çapa imzalanmışdır 05.11.2014. Çap vərəqi 60x84, 1/16
Sifariş №60, sayı 200 nüsxə
Document Outline - Texniki redaktorlar: Anar Səmidov
- Zülfiyyə Hənifəyeva
- Kompüter tərtibatı: Mehriban Bağırova
Dostları ilə paylaş: |