Az ərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu

5 

 

Şəbəkə  mühitində  mürəkkəb məsələlərin həlli üçün 

paylanmış  hesablama  sistemlərinin yaradılmasında  bir  çox 

texnologiyalardan: Utility Computing,  Distributed Computing 

(paylanmış  hesablama), Cluster Computing  (klaster 

texnologiyaları), Grid Computing  (Qrid  texnologiyaları)  və 

Cloud Computing-d

ən  (bulud  texnologiyaları)  geniş  istifadə 

olunur [2, 3].  

Utility Computing - 

bir kompüterin resurslar

ının 

(çoxterminall

ı emal sistemləri) istifadəçilər arasında paylanması 

prinsipin

ə əsaslanır. 

Distributed Computing - 

proqramın  alt  hissələrinin iki və 

daha çox kompüterl

ərdə yerinə yetirilməsi deməkdir. Bu halda, 

kompüterl

ərarası əlaqə şəbəkə vasitəsi ilə həyata keçirilir. 

Cluster Computing - 

lokal  şəbəkə  texnologiyalarının 

köm

əyi ilə  böyük hesablama və  yaddaş  resursları  tələb edən 

mür

əkkəb məsələnin həllində  istifadə  olunan və  bir təşkilat 

daxilind

ə  yerləşən  çoxsaylı  hesablama  qovşaqlarının 

(mikroprosessor, kompüter v

ə  s.) birləşməsi ilə  yaradılan 

hesablama sistemidir. 

Grid Computing - 

kommunikasiya  texnologiyalarının 

köm

əyi ilə  mürəkkəb məsələlərin  həllində  istifadə  olunan və 

müxt

əlif təşkilatlarda 

yerləşən çoxsaylı 

hesablama 

qovşaqlarının  (server,  kompüter  və  s.) birləşməsi ilə  yaradılan 

paylanmış hesablama sistemidir [3, 4]. 

Cloud Computing  –  böyük t

əşkilatların  verilənlərin emal 

m

ərkəzlərinin hesablama və  yaddaş  resurslarından  istifadə 

ed

ərək məsələlərin  emal və  yadda  saxlanmasına  xidmət edən 

hesablama sistemidir [5]. 

Utility v

ə Distributed Computing texnologiyalarından keçən 

əsrin  70-80-ci illərində  geniş  istifadə  olunmuşdur. 

Kompüterl

ərarası  əlaqə  kanallarının  sürətinin və  etibarlılıq 

göst

əricilərinin aşağı  olması  bu  texnologiyaların  geniş  tətbiq 

olunmasına  imkan  verməmişdir.  Keçən  əsrin 90-cı  illərindən 

başlayaraq  isə  yüksəksürətli  əlaqə  kanallarının  meydana 

g

əlməsi yeni texnologiyaların  yaranmasına  imkan  yaratmışdır. 

---

6 

 

Bu texnologiyalara misal olaraq  Cluster Computing,  Grid 

Computing, Cloud Computing texnologiyalarını göstərmək olar.  

 

1.

 

Klaster texnologiyalar

ı əsasında paylanmış hesablama 

sisteml

ərinin yaradılması 

 

Klaster 

texnologiyası  əsasında  işləyən sistemlərə  misal 

olaraq klaster arxitekturlu veril

ənlərin  emalı  mərkəzlərini 

(VEM) 

göst

ərə  bilərik.  VEM-in  böyük hesablamalar 

sah

ələrində  tətbiqi elmi tədqiqatların  keyfiyyətcə  yeni 

s

əviyyəyə  qalxmasına  imkan  verir.  VEM-dən  böyük 

hesablamalar t

ələb edən xüsusi mürəkkəbliyə malik elm, təhsil, 

iqtisadiyyat, ekologiya,  informasiya t

əhlükəsizliyi  və  s. 

sah

ələrdəki məsələlərin həll olunması üçün istifadə olunur [6]. 

Mü

əssisə və təşkilatlarda VEM-in yaradılması üçün müvafiq 

elmi-

praktiki  araşdırmalar  aparılmış  və  tədqiqat  istiqamətində 

mü

əyyən  işlər  görülmüşdür.  VEM-in arxitektur-texnoloji 

prinsipl

ərinin  yaradılmasında  ən çox təşkilat  daxilində  klaster 

tipli VEM-d

ən istifadə olunur. 

T

əşkilat  daxilində  klaster  tipli  VEM  yaradılması  texnoloji 

c

əhətdən mürəkkəb bir prosesdir. Klaster tipli VEM-də 

hesablama v

ə  yaddaş  resursları  bir  mərkəzdə  toplanır.  Bu  isə, 

mür

əkkəb məsələlərin dekompazisiya (altməsələlərə bölünməsi) 

edilib klasteri t

əşkil edən hesablama qovşaqları arasında düzgün 

paylanmasına imkan yaradır [7]. Bu cür arxitektura hesablama 

resurslarından  düzgün  istifadə  olunmasına  şərait  yaradır.  Eyni 

zamanda bu sistem  böyük enerji m

ənbəyi və  soyutma sistemi 

t

ələb edir. Sistemi daimi işçi vəziyyətdə saxlamaq üçün xüsusi 

müh

əndis-proqramçı  qrupunun (25-30 nəfər)  olmasına  ehtiyac 

yaranır. 

T

əşkilat  daxilində  klaster  texnologiyaları  əsasında  VEM 

yaradılmasının xüsusiyyətləri aşağıdakılardır. 

Üstün c

əhətləri:  

---

7 

 

•

 

mür

əkkəb məsələlərin alt məsələlərə  bölünərək  klasterin 

hesablama  qovşaqları  arasında  paylanması  daha  sürətlə 

h

əyata keçirilir; 

•

 

hesablama v

ə  yaddaş  resurslarının  bir  mərkəzdə      

toplanması; 

•

 

uzaqda yerl

əşən istifadəçilərin mərkəzin resursların-dan daha 

s

əmərəli istifadə etməsi; 

•

 

proqramçı-mühəndis qrupunun bir mərkəzdə toplanması və s. 

 

Çat

ışmayan cəhətləri:  

•

 

qiym

ətinin yüksək olması;  

•

 

daimi  işçi  vəziyyətdə  saxlanmasına  çəkilən xərclərin (ilkin 

qiym

ətinin 10% ətrafında) çox olması; 

•

 

quraşdırılması  üçün  xüsusi  şəraitin (otaq, kabelləşmə, 

kondisioner v

ə s.) tələb olunması; 

•

 

VEM  hesablama v

ə  yaddaş  resurslarından  (70-  80%)  tam 

s

əmərəli istifadə edilə bilməməsi və s. 

VEM-in  2014-cü  il  noyabr  ay

ında  çap  olunmuş  reytinq 

c

ədvəlinin  analizi  göstərir  ki,  dünyada  quraşdırılan  VEM-in 

85,8%  klaster  tipli  arxitekturaya  malikdir  [8].  Bu onunla izah 

olunur ki, bu tip hesablama sisteml

ərinin qiymətləri ucuz, 

quraşdırılması sadə və istismarı çox asandır.  

İndi isə klaster tipli hesablama sisteminin arxitekturasına və 

onu t

əşkil  edən  ayrı-ayrı  qovşaqların  iş  prinsipinə  baxaq. 

Klaster tipli VEM arxitekturası (şəkil 1) göstərilmişdir. 

Şəkildən göründüyü kimi sistem iki əsas hissədən təşkil 

olunub: 1-ci hiss

ə mürəkkəb məsələlərin həllini həyata keçirən 

hesablama  qovşaqlarından  və  2-ci hissə  isə  lokal istifadəçilər, 

idar

əetmə  qovşağı,  məlumat  resurslarını  yadda  saxlayan  disk 

yaddaşdan, giriş-çıxış qurğularından və s. təşkil olunmuşdur.  

Mür

əkkəb məsələlərin həllini təmin edən hesablama 

qovşaqları  arasında  məlumat mübadiləsini təmin etmək üçün 

sistem  şəbəkəsindən istifadə  olunur.  Sistem  şəbəkəsini 

---