28
quruluşunu və hərəkətini öyrənmişdir. Alim epide mio lo giyanı
yalnız yoluxucu xəstəliklərlə məhdudlaşdırmırdı.
Y.N.Pavlovski epidemiologiya ilə parazitologiyanın kəsişdiyi
sahədə epidemioloji müayinəni inkişaf etdirdi. O, əsas diqqətini
mənbəyi vəhşi heyvanlar, keçiricisi buğumayaqlılar olan yolu-
xucu xəstəliklərə cəlb etmişdir.
Epidemiologiyanın inkişafına Q.F.Voqralik, M.N.Solov yov,
T.Y.Boldıryov, İ.İ.Roqozin və bir çox məşhur epidemio loqların
elmi, tədris, təşkilati fəaliyyətləri də kömək etmişdir.
Epidemiologiya digər tibb elmləri ilə sıx əlaqədə inkişaf
edirdi. Ona görə də yanaşı tibb elmlərində çalışan gör kəmli
alimlərdən Q.N.Qabriçevski, L.A.Taraseviç, Z.V.Yermol yeva,
V.D. Timakov (mikrobiologiya),Y.N.Marsinovski, V.N .Beklemi-
şev, P.Q.Ser qiyev, Ş.D.Maşkovski, K.İ.Skryabin (parazitolo-
giya), L.A.Zil ber, A.A.Smorodinsev, M.P.Çumakov, V.M.Jdanov
(virusologiya) və başqalarının elmi axtarışları epidemiologiya-
nın da inkişafına öz töh fəsini vermişdir.
Son onillikdə bir çox tibb elmlərində populyasion ya naş ma
məfhumu qəbul edilmişdir. Bunun nəticəsində qeyri-yoluxucu
xəs təliklərin epidemiologiyası anlayışı meydana gəldi. Bu, bir
çox elmi mübahisələrə səbəb oldu. Lakin həyat özü bu məsələni
həll etdi və epidemiologiya termini yeni, daha geniş mənada tibb
elmi və təcrübəsinə daxil oldu. Epidemiologiyanın ümumtibb
elm olması bir daha təsdiq edildi.
Epidemiologiyanın inkişaf dövrləri
Idövr.Bakteriologiyayaqədərkidövr(XIXəsrinsonrübünə
qədər)
1) Hippokratın məkan və zaman epidemik konstitusiyası haq-
qında konsepsiyası;
2) Hippokrat və Saydenhamın miazmatik hipotezası;
3) Qədim dünyada yaranmış və Frakastro və Samoyloviç
tərəfindən inkişaf etdirilən kontagioz hipoteza;
4) Bir sıra infeksion xəstəliklərin epidemiyalarının öyrənilməsi
(E.Cenner, L.Paster, R.Kox, İ.İ.Meçnikov və s.);
29
5) Bir sıra qeyri-infeksion xəstəliklərin epidemiyalarının ö y-
rə nil məsi.
IIdövr.Bakteriologiyadövrününilkonilliyi(XIXəsrinsonu
vəXXəsrinəvvəli)
Epidemiologiyanın inkişafının tənəzzülü. Mikrobiologi yanın
formalaşması və inkişafı.
IIIdövr.İntibahdövrüvəepidemiologiyanınyenielmiəsaslar
üzərində inkişafı (XX əsrin ikinci rübünün əvvəli – hazırkı
vaxtaqədər)
1) Epidemiologiyanın epidemik proses haqqında elm kimi
nəzəri cəhətdən əsaslandırılması. D.K.Zabolotnı – sovet
epide mi o lo giyasının banisidir;
2) 20-30-cu illərdə epidemiologiya kafedralarının yaradıl-
ması (D. K.Zabolotnı, L.V.Qromaşevski);
3) L.V.Qromaşevski, V.A.Başenin, E.N.Pavlovskinin epide-
mioloji məktəbləri.
IVdövr.Müasirdövr
1) Epidemiologiyanın ümumtibb elmi kimi inkişafı;
2) Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda epide mio lo gi-
yanın epidemik proses haqqında elm kimi inkişafı (özü nü-
tən zimləmə mexanizmlərinin aşkarlanması əsa sında);
3) Tibb ali təhsil müəssisələrində epidemiologiya kafed-
ralarının ya ra dılması.
Müasir epidemiologiyanın istiqaməti.
İnfeksion epidemiologiyanın 3 başlıca məqsədi vardır:
1) xəstəliklərlə (sağlamlıqla) bağlı problemlərin ölçüsünü və
ya yıl masını təyin etmək yolu ilə səhiyyə xidmətinin inki-
şafını isti qamətləndirmək;
2) bu xəstəliklərlə mübarizə aparmağa imkan verən və ya
onlara təsir göstərən etioloji (səbəbiyyət) və digər amilləri
aşkar etmək;
3) xəstəliklərlə mübarizə və cəmiyyətin sağlamlığının yax şı-
laş dırıl ması məqsədilə həyata keçirilən tədbirlərin effek-
tivliyinin təyin edilməsi metodunu işləyib hazırlamaq.
30
Epidemiologiyanın metodları
Epidemik proses elə mürəkkəb hadisədir ki, onu tək bir m e-
tod la öyrənmək qeyri-mümkündür. Epidemik prosesin inkişaf
s ə bəblərini təhlil edərkən bəzən eyni vaxtda bir neçə metoddan,
məsələn, epidemioloji müayinə (müşahidə) tarixi, statistik, mik-
robioloji, immunoloji, eksperimental metoddan istifadə etmək l a-
zım gəlir. Bundan başqa, epidemiologiya ilə yanaşı, digər elm
sahə lərində də (biologiya, parazitologiya, coğrafiya və s.) işlə di-
lən metodlar tətbiq olunur.
Bu müayinə metodlarının ən başlıcası epidemiolojimüayinə
metodudur. Bu metod onunla qiymətlidir ki, yoluxucu xəs tə lik-
lərin əmələ gəlməsini və inkişafını hərtərəfli öyrənməyə imkan
verir. Yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizədə tətbiq olunan epi-
demioloji müayinə metodunun yüksək effektivliyi sayə sində
on dan son zamanlar geniş yayılmış somatik xəstəliklərin təh li-
lində də istifadə olunur. Epidemioloji müayinə (müşahidə) m e-
todu – epidemiologiyanın əsas metodudur. O, əha li arasında həm
yoluxucu xəstəliklərin tək-tək xəstələnmə hadi sələrinin (ocaqlar),
həm də çoxlu əhali qruplarının xəstələnməsinin (epidemiyalar)
müayinəsində istifadə edilir. Epidemioloji müayinə yoluxucu xəs-
tə liklərin başvermə səbəblərini öyrənməyə imkan verir, xarici
mühitin müxtəlif amillərinin rolunu, xəstəliyin yayılmasında bu
və ya başqa şərtlərin təsirini, epidemik prosesin inkişafında onla-
rın əhəmiyyətini açıqlamağa kömək edir. Bu üsulun başlıca əhə-
miy yəti ondadır ki, epidemioloji müayinə zamanı konkret müəy-
yən məlumatlar alınır və onun əsasında ocağı məhv etmək üçün
əksepidemik tədbirlər planı işlənib hazırlanır. Beləliklə, epidemi-
oloji müayinə metodu nəinki yoluxucu xəstəliklərin epi de mio lo-
gi yasının, həm də qeyri-infeksion xəstəliklərin əsas meto dudur.
Tariximetod (tarixi təsviri, tarixi fərqləndirmə). Epide mio lo-
gi yada qədimdən istifadə olunur. O, bu və ya başqa yoluxucu
xəs təliklərin vaxtı, olduğu yeri və müxtəlif tarixi dövrlərdə y a-
yıl ması haqqında fikir yürütməyə imkan verir. Bizim eramızdan
əvvəl XII əsrdə Şərqdə təbii çiçək, bizim eranın XI yüzilliyində
Qədim Romada taun xəstəliyinin olması haqqında məlumatlar
Dostları ilə paylaş: |