Azad Mətbuatın Ölüm-Dirim Mübarizəsi
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 4: Mediaya dövlət nəzarəti 8
- Çap mediasının məhdudlaşdırılması
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 24
Azərbaycanda KİV-lərin və vətəndaş jurnalistlərinin fəaliyyətinə düşmən siyasi mühit hökm sürməkdədir. Hökumət ya birbaşa olaraq, ya da təzyiq yolu ilə ənənəvi teleradio yayımçılarını ciddi nəzarətdə saxlayır.
Azərbaycanda çox az sayda müstəqil media qurumu mövcuddur, belə ki, hətta ənənəvi müxalif səslər belə təzyiq və digər təsir üsullarından istifadə etməklə susdurulmuşdur (məsələn, hazırda tikilməkdə olan mənzil kompleksində jurnalistlərə, o cümlədən müxalif medianın nümayəndələrinə ev verilməsi nəzərdə tutulur). Bəzi müxalif media qurumları hökumətdən qrant əldə etdikdən sonra tənqidlərini azaldıblar. Müstəqil media qurumlarının sayında ötən il baş vermiş kəskin dəyişiklikdən sonra artıq Azərbaycanda müstəqil hesab olunacaq çox az sayda media orqanı qalıb. Belə bir şəraitdə senzura ilə yanaşı özünü- senzura da böyük problemə çevrilmişdir.
Siyasi plüralizmi təmin etməyə çalışan dörd müstəqil və müxalif qəzet əhalinin yalnız 3 faizinə çatımlıdır və onların çap dövriyyəsi çox aşağıdır. Reklam bazarı oliqarxlar tərəfindən idarə olunur ki, bu da, ölkədə müstəqil medianın inkişafına əlavə maneə törədir. Hətta orta sahibkarlar belə hakimiyyətin qəzəbinə tuş gəlməkdən ehtiyat edərək müstəqil və müxalif qəzetlərə reklam verməkdən çəkinir. Məhdud reklam gəlirləri, çap və yayım problemləri, eləcə də özəl investisiyaların kəskin azlığı nisbətən müstəqil olan azsaylı nəşrləri maddi cəhətdən çıxılmaz vəziyyətə salır.
Nisbətən müstəqil medianı təcrid etməyin daha bir üsulu onların yüksək vəzifəli dövlət məmurlarına çatımlığının məhdudlaşdırılmasıdır. Yüksək çinli məmurlar və onların mətbuat işçiləri bir qayda olaraq ictimaiyyət üçün açıq olan brifinqlər keçirmir. Prezident Administrasiyasının mətbuat xidməti bu quruma sadiq olan və sifarişlə iş görən jurnalistlərdən ibarət qapalı birlikdir. Yüksək elitaya çatımı olan jurnalistlər vəzifəli şəxslərə xoş gəlməyəcək suallar vermir, soruşmağa daha çox sualları olan jurnalistlərin isə rəhbər dövlət məmurları ilə görüşünə imkan yaradılmır.
Hazırda Azərbaycan mediasının ən çox nəzarətdə olan seqmenti teleradio yayımçılarıdır. Ölkədə doqquz milli, 14 regional və 13 kabel televiziyası, və 12 radio stansiyası fəaliyyət göstərir. Hökumətin 2009-cu ildə xarici radioların (BBC, Azadlıq/Azad Avropa Radiosu və Amerikanın Səsi) milli tezliklərdə yayınlanmasına qadağa qoymasından sonra ölkənin yayım mediasında fikir müxtəlifliyinin təmin olunması da başa çatdı. Bu radiolar Azərbaycanlı dinləyicilər üçün alternativ informasiyanın yeganə mənbələri idi. Hazırda milli tezliklərdə yayımlanan 12 radionun heç biri plüralizmi təmin etmir.
Ölkənin 9 milli telekanalının üçü (AZTV, İdman Azərbaycan və Mədəniyyət) dövlətə məxsusdur. Bütün dünyada dövlət mediasının özəlləşdirilməsi prosesi getdiyi bir vaxtda, bunun ziddinə olaraq, Azərbaycanda demək olar ki, hər iki ildən bir yeni dövlət televiziyası açılır. Regionlarda fəaliyyət göstərən telekanallar ölkədə baş verən cari hadisələrə aid məlumat yaymaqdan daha çox musiqi və əyləncə tipli verilişlərə üstünlük verir.
Azərbaycanın ictimai yayımçısı olan “İctimai Televiziya” bu sahəyə aid beynəlxalq standartlarda nəzərdə tutulmuş funksiyaları yerinə yetirmir. İctimai TV Avropa Yayım Birliyinə üzvlüyü çərçivəsində bu qurumun tələblərinə (ictimai marağa xidmət etmək, plüralizmi təmin etmək, cəmiyyətin bütün sektorları üçün balanslı və fərqli proqramlar yayımlamaq və s.) əməl etmir. İctimai TV yarandığı 2005-ci ildən bəri dövlətin maraqlarına və təbliğatına xidmət edir. Xəbər yayımında isə bu telekanal praktiki olaraq müstəqil fəaliyyət göstərmir. İctimai TV ölkədə baş verən mühüm hadisələr (məs., siyasi partiyaların və ictimai birliklərin fəaliyyəti) haqqında çox yığcam, bəzən hətta yanlış məlumat verir. İTV hər hansı şəxs və ya təşkilat barədə səhv məlumat yayımladığı zaman isə qarşı tərəfin cavab vermə hüququnu tanımır- onlara cavab vermələri üçün efir vaxtı ayrılmır.
8 Azərbaycanın yayım mediası mühiti ilə bağlı daha ətraflı məlumatı RATİ-nin 2013-cü ilin martında hazırladığı “Media Nəzarət Altında” adlı hesabatdan əldə edə bilərsiniz. Hesabatın elektron versiyası aşağıdakı internet ünvanındadır: http://bit.ly/103nXEe
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 25 Azərbaycanda dövlət-vətəndaş ünsiyyətini təmin edən 9 milli televiziya kanalı “yuxarıdan aşağı” prinsipi əsasında birtərəfli fəaliyyət göstərir, yəni yalnız dövlət məlumatları vətəndaşlara çatdırılır. Bu telekanalların xəbər yayımı prezident aparatı tərəfindən tənzimlənir ki, nəticədə də onların xəbər reportajları bir-birinə oxşar olur. Bu nəzarət forması məcburi xarakterli deyil, belə ki, televiziya kanallarının rəhbər şəxsləri ölkənin hakim rejimə yaxın olan siyasi elitasının nümayəndələridir. Siyasi xəbərlərin işıqlandırılmasına gəlincə burada yalnız bir fikir hakimdir: Azərbaycanda hansı problemin mövcud olmasından asılı olmayaraq prezident Əliyevin hakimiyyəti sarsılmazdır və ona heç bir siyasi alternativ yoxdur. Bu telekanallar dövlətin siyasi məqsədlərinə qulluq edərək müəyyən məsələlərə, şəxslərə və statistikaya daha çox, bəzilərinə isə daha az əhəmiyyət verməklə, bəzilərinə isə ümumiyyətlə əhəmiyyət verməməklə ictimai fikri formalaşdırır və xalqa hakim rejimin siyasi maraqlarının lehinə olan fikirləri təlqin edir.
Azərbaycanda siyasi müstəvidə rəqabətin olmadığı kimi, siyasi xəbərlərin çatdırılmasında da altı özəl telekanal arasında rəqabət yoxdur. Əyləncə proqramlarına gəldikdə isə bu sahədə gərgin rəqabət mühiti hökm sürür. Altı özəl telekanalın hər biri reklam gəlirləri hesabına fəaliyyət göstərən kommersiya hüquqi şəxslər olsalar da, onlara dövlət tərəfindən ciddi nəzarət olunur.
Dövlətin təbliğatını gəlirli biznes fəaliyyəti ilə birləşdirmək işə yarayır, çünki bu, telekanalların daha əyləncəli olmasına, izləyicilərin və reklam sifarişlərinin artmasına səbəb olur. Qlobal maliyyə böhranından əvvəlki illərdə reklam bazarı daha gəlirli olsa da, hazırda da milli telekanallar bu sahədən gəlir əldə etməkdə davam edirlər. Azərbaycanda bir çoxları üçün – rayon yerlərində yaşayanlar, yaşlılar, daha aşağı səviyyəli təhsilə malik şəxslər və imkansızlar üçün xidmət haqqı tələb etməyən milli televiziya əyləncənin yeganə əlçatan formasıdır. Telekanalların teleserial və digər əyləncəli şoular vasitəsilə topladığı tamaşaçı auditoriyası ölkədə baş verən hadisələr barədə xəbərləri də elə bu kanallardan izləyir.
Dövlət “Milli Televiziya və Radio Şurası” (MTRŞ) vasitəsilə yayım lisenziyalarının verilməsinə tam nəzarət etdiyi üçün, lisenziyalaşdırma prosesi qeyri-obyektiv və qərəzli olaraq qalır. MTRŞ birbaşa prezident tərəfindən təyin olunan yeddi üzvdən ibarət olub tamamilə dövlət büdcəsindən maliyyələşir. Bu qurumun müstəqil olmasına heç bir hüquqi zəmanət yoxdur. Dövlət himayəsində olmayan müstəqil yayımçılar (məsələn, Obyektiv TV) dəfələrlə cəhd etsələr də, yayım üçün lisenziya əldə edə bilmirlər.
Son zamanlar hökumət yeni potensial yayımçıların boş tezlik əldə etmələri üçün keçirilən tenderlərin sayını minimuma endirib. 2010-cu ilə qədər yayımçılara lisenziyaların verilməməsi boş tezliklərin olmaması ilə əsaslandırılırdı. Lakin həmin vaxt MTRŞ teleradioyayımı haqqında qanunun tələblərini pozaraq yayım üçün boş tezliklərin siyahısını dərc etməkdən imtina edirdi. İndi isə, MTRŞ bildirir ki, tezliklər kifayət qədərdir, amma Azərbaycan kimi kiçik ölkədə çoxsaylı telekanalların olmasına ehtiyac yoxdur. Habelə MTRŞ rəsmiləri bəyan edirlər ki, yeni telekanalların açılacağı təqdirdə mövcud telekanalların reklamdan gələn gəlirləri azalacaq ki, bu da nəticə etibarilə telekanalların işinin keyfiyyətinə pis təsir göstərəcək. 9 MTRŞ-nın bu arqumenti bir daha onu göstərir ki, hakimiyyət teleradio yayımı bazarına yeni müstəqil iştirakçıların daxil olmasına imkan vermək istəmir və bununla da medianın inkişafına mane olur.
Efirə lisenziyanın alınmasının mümkünsüzlüyü onlayn telekanalların yaranması zərurətini ortaya çıxarıb. Bu gün ölkədə dörd onlayn televiziya var ki, onların da üçünün hazırladığı məzmunlar alternativ fikirləri əks etdirir. Amma iri həcmli video məzmunların sayta yüklənməli olduğunu nəzərə alsaq, mobil və stasionar internetin sürətinin az, qiymətinin isə baha olması mövcud seqmentin inkişafını ləngidir. Yalnız ölkədə hamı üçün çatımlı və qiymətcə münasib olan optik şəbəkə qurulduğu təqdirdə onlayn telekanallar kifayət qədər populyarlıq qazanıb, ənənəvi telekanallarla rəqabət apara bilər.
Birbaşa siyasi nəzarət və iqtisadi təzyiqin tətbiq olunması, habelə ədalətli qaydaların mövcud olmaması Azərbaycanda peşəkar jurnalistikanın inkişafına ciddi zərər vurur. Bu hal xüsusilə çap mediası üçün xarakterikdir.
Hakim rejim tənqidçi qəzetlərin reklam gəlirlərinə təsir etməklə, bu qəzetlərin yayımına problem 9 http://bit.ly/PaLcLA Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|