“Azad ticarət zonalarının PL üzrə həsaslığı”na dair
Metodoloji Rəhbərlik
Anlayış
Azad Ticarət Zonalarının (bundan sonra – ATZ) müxtəlif dövlət və ya ərazilərdə
yaradılmasının səbəbləri ticarətin təşviqi, sahibkarlığın inkişafı və birbaşa xarici
investisiyanın cəlb edilməsindən ibarətdir. Bu zonalar əsasən ixracla əlaqədar olan mal və
xidmətlər üçün əlverişli mühit formalaşdırır, habelə bu zonalarda orada işləmək icazəsi
olan şirkətlərə münasibətdə tənzimləmə mexanizmi minimal səviyyədə tətbiq edilir. ATZ-
lərin əlavə faydalarına rüsum və tariflərdən azad edilmə, sadələşdirilmiş inzibati
prosedurlar, o cümlədən xammal, maşınqayırma avadanlıqları, ehtiyat hissələr və
avadanlıqların gömrük rüsumlarından azad edilməklə idxalını aid etmək olar. Gömrük
Prosedurlarının Sadələşdirilməsi və Uzlaşdırılması üzrə Beynəlxalq Konvensiyada (Kioto
Konvensiyası) belə ərazilər “azad zonalar” adı altında tanınır. Eyni zamanda, ATZ-nin
fəaliyyəti yalnız işgüzar fəaliyyətlə məhdudlaşmır, orada pərakəndə satış müəssisələrinə,
yaşayış məntəqələrinə, maliyyə xidmətlərinə, hətta turizm və kazino sektorlarına rast
gəlmək mümkündür.
Beləliklə, ATZ dövlətin ərazisi daxilində gömrük və/və ya vergi nəzarəti baxımından
xüsusi statusa malik olan, müəssisələrə onların inkişafının stimullaşdırılması üçün
xüsusi imtiyazlar verilməklə onların ixrac və ya idxal məqsədləri ilə sahibkarlıq
fəaliyyəti həyata keçirdiyi, yaxud xidmətlər təmin etdiyi ərazi və ya rejimdir.
ATZ-lərin inkişaf mərhələləri və növləri
ATZ-nin təxminən 300 illik bir tarixə malik olmasına baxmayaraq, ilk müasir zona
İrlandiyada 1959-cu ildə yaradılmış Şennon Azad zonasıdır. Bu zona yerli iqtisadiyyatın
inkişafına öz töhfəsini verərək sonradan bütün dünyada yaradılmış ticarət və iqtisadiyyatın
inkişafı məqsədi daşıyan müxtəlif adlar altında mövcud olan zonalar üçün model kimi çıxış
etmişdir. Hazırda belə zonalarını ümumilikdə bir neçə kateqoriyaya bölmək mümkündür:
1.Azad Ticarət Zonaları – ticarət, daşınma və ixrac məqsədləri üçün anbar və paylama
xidmətləri təklif edən gömrük tariflərindən azad edilmiş ümumi məqsədli zonadır. Əsasən
liman ərazisində yerləşir. Nümunələr: Kolon Azad zonası (Panama), Sinqapur.
2. İxracın Emalı Zonaları - bir çox dövlətlər tərəfindən sənaye və ticarət xarakterli
ixracatın yüksəldilməsi məqsədilə yaradılan sənaye zonalarıdır. Belə sənaye zonalarında
əsasən əmək tutumlu yüngül sənaye müəssisələri cəmləşirlər (məsələn: elektron
avadanlıqların yığılması və geyim istehsalı). 2003-cü il üçün statistikaya əsasən, dünyanın
116 dövlətində fəaliyyət göstərən ixrac emalı zonalarında 43 milyon şəxs işlə təmin
olunmuşdur. Nümunə: Kəraçi (Pakistan).
3. Müəssisə zonaları – Yerləşdiyi ərazidə vergi imtiyazları və maliyyə qrantları vasitəsilə
məxsusi şəhər və kənd ərazisində inkişafa nail olmaq məqsədilə yaradılan iqtisadi inkişaf
zonalarıdır. Daha çox inkişaf etmiş ölkələrdə rast gəlinən bir zona növüdür. Nümunə:
Docklands, London (Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Krallığı).
4. Azad limanlar – Zonaların sahə axımından ən böyüyü hesab edilir və turizm, pərakəndə
satış və s. fəaliyyətləri özündə cəmləşdirir. Kifayət qədər çoxsaylı imtiyazlar və güzəştlər
təmin edən azad limanlar ənənəvi azad ticarət zonalarından fərqi ondan ibarətdir ki, onlar
ixracın təşviqi mexanizmi deyil, ölkə iqtisadiyyatını bu zonalarla əlaqələndirərək ümumi
iqtisadi artıma öz töhfəsini verən bir zona olaraq qəbul edilir. Nümunə: Honqkonq (Çin).
5. Bir fabrikdən ibarət ixracın emalı zonaları – Bəzi tədqiqatçılar bu tip zonanı azad ticarət
zonalarına aid etmirlər. Belə zonalar ölkənin istənilən hissəsində yerləşən və digər zonalar
kimi xüsusi gömrük rüsumlarından azad edilmə imtiyazı ilə təmin edilmiş yeganə bir
fabrikdən ibarət olur. Mavriki və Madaqaskarda belə zonalara rast gəlmək mümkündür.
6. Xarici Ticarət Zonaları – Bu termindən adətən ABŞ-da istifadə edilir. Bu zonalar
ABŞ-ın gömrük rüsumları tətbiq olunmadan bütün növ ticarət mallarının saxlanılması
mümkün olan limanlarda və ya onların yaxınlığında yaradılır.
7. Xüsusi İqtisadi Zonalar – Bu tip zonalarda azad ticarət zonalarının vergi və inzibatçılıq
baxımından imtiyazları investisiya, əmək qanunları, idarəetmə, əməkhaqqı normaları kimi
məsələləri də əhatə edir. İlk olaraq Çində tətbiq edilməsinə baxmayaraq, belə zonalara
Hindistanda və digər dövlətlərdə də rast gəlmək mümkündür
8. Xüsusi anbarlar – Gömrük orqanlarının nəzarətində olan xüsusi müəyyən edilmiş
anbarlardır.
Qeyd edilən zonalara əlavə olaraq, bir sıra digər zona növlərinə rast gəlinir. Belə zonalar
adətən müəyyən bir sahədə ixtisaslaşır. Məsələn: Dubay İnternet Şəhəri (BƏƏ), Labuan
Ofşor Maliyyə Mərkəzi (Malayziya).
Azad Ticarət Zonalarının zəiflikləri
Azad ərazilər və zonalar hər bir ərazidən-əraziyə, dövlətdən-dövlətə fərqlənir. Hətta bir
yurisdiksiya daxilində azad zonalar əməliyyat, nəzarət və tələblərə görə bir-birindən
fərqlənə bilər. Hər bir zona daxilində standart yanaşma mövcud deyildir və bu ərazinin
qlobal mənzərəsindən irəli gəlir. ATZ-lər ticarət və birbaşa investisiyanı həvəsləndirmək
məqsədilə, ayrıca gömrük zonası olduğu üçün həmin zonalar fəaliyyət növünə və iqtisadi
inkişafına uyğun olaraq xüsusi qanun və nəzarət mexanizmlərinə malik olurlar. Bu
xarakterik cəhətlər biznesin inkişafına şərait yaratdığı kimi, eləcədə cinayətkarların
sistemin zəif cəhətlərindən istifadəsinə imkan yaradır. Sistemdə boşluqlar onun cinayət
yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılmasında və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsində
sui-istifadə edilməsi üçün münbit şəraitdir. Baxmayaraq ki, ATZ-lər xarakterinə görə
bir-birilərindən fərqlənirlər, çox vaxt onlar eyni zəiflikləri özlərində birləşdirirlər.
PL/TMM tədbirlərinin ATZ-da tətbiqi.
PL/TMM-in ATZ-yə yönəlik tələblərinin tətbiqi yeni bir tendensiyadır. Adətən PL/TMM
tələbləri maliyyə sektoruna geniş şəkildə tətbiq olunur, biznes və investisiya sektoru isə bir
çox hallarda kənarda qalır. ATZ-lərin inkişafı həmin ərazilərdə tətbiq edilən qayda və
prosedurların inkişafından daha sürətlə getdiyindən indiki zamanda bir çox ATZ-də tətbiq
edilmiş qayda və prosedurlar artıq köhnəlmişdir. Əvvəlki dövrdə qəbul edilmiş qayda və
prosedurlar PL/TMM tələblərini özündə əks etdirməmişdir. Bu ATZ-nın biznes mühitinin
inkişafına dəstək versə də, cinayətkarların belə sistemdən əlverişli istifadə edə bilməsinə
şərait yaratmışdır. Bir çox dövlətlər öz yurisdiksiyalarına tətbiq etdiyi PL/TMM tələblərini
ATZ-na tətbiq etmirlər. Məsələn, PL/TMM üzrə preventiv tələblər – böyük valyuta
əməliyyatlarına və şübhəli əməliyyatlara dair məlumat vermək öhdəliyi ATZ-lərə çox vaxt
tətbiq edilmir. Buna səbəb ATZ-də yerləşən sahibkarlıq subyektlərinin ənənəvi maliyyə
sektorundan kənarda qalmasıdır. Burada nağd dövriyyədən istifadə ticarət əməliyyatlarını
asanlaşdırır. Nağd dövriyyənin mövcudluğu maliyyə institutundan aslılığı istisna edir və
anonimlik və audit mexanizminin olmaması PL/TMM riskinin yüksək olmasına gətirib
çıxarır.
Nəzarət tədbirlərinin zəif tətbiq edilməsi və şəffaflığın mövcud olmaması
ATZ-lərdə mallar üzərində gömrük nəzarətinin dairəsi və dərəcəsi, ATZ-lərdə aparılan
iqtisadi əməliyyatlar yurisdiksiyadan asılı olaraq fərqlənir. ATZ-nın yaradılması
məqsədinə uyğun olaraq, ATZ-də gömrük nəzarəti bir çox hallarda mövcud olmur. Bu
ATZ-lərdən ticarət əsaslı dələduzluq əməllərində sui-istifadəyə imkan verir. ATZ-lərə
gətirilmiş mallar müxtəlif məqsədli iqtisadi əməliyyatlar (tranzit çatdırılma, çeşidləmə,
istehsal, emal, anbara yerləşdirmə, yenidən paketləmə, yenidən nişanlama, zamana
əsaslanan ticarət üçün saxlanılma, çatdırılma) üçün istifadə edilir. Çatdırılmanın
izlənilməsi və yenidən paketləmə ATZ-lərə nəzarət sistemində əsas xarakterik
əməliyyatlardır. Eyni adla müxtəlif çatdırılma əməliyyatları qlobal səviyyədə pulların
leqallaşdırılması üçün yaxşı əsas ola bilər. Baxmayaraq ki, ATZ üçün şərait çox zaman
gömrük nəzarətinin səviyyəsindən və aidiyyəti idarə etmə orqanlarından asılı edilir və
istənilən əməliyyat bu orqanların icazəsi ilə aparılır, əməliyyatlara gömrük müdaxiləsi
bəzən lazımi səviyyədə, bəzən isə heç olmur. Bu tipli əməliyyatlarda nəzarətsizlik
malların beynəlxalq çatdırılmasına dair izlərin itirilməsinə, “zəncir”in qırılmasına səbəb
olur.
ATZ-lərdə lisenziyaların verilməsi və nəzarət tədbirləri bir çox hallarda mürəkkəb və
bürokratik olur və nəzarətin həyata keçirilməsinə mane olur. Tənzimetmə qaydalarında
boşluqlar nəzarət tədbirlərini zəiflədir. Bəzi hallarda hökumətin və ya gömrük orqanlarının
nəzarət səlahiyyətləri tam əks edilmir. Bu tipli ərazilərdə aparılmış sorğu əsasında
müəyyən olunmuşdur ki, nəzarət tədbirləri təsadüfi seçimlər vasitəsi ilə aparılır, belə
tədbirlərin risk qiymətləndirilməsi ilə konkret prosedurlar əsasında aparılmasına yol
verilmir və nəzarət tədbirlərinin təşkilinə və aparılmasına dair heç bir sənədləşmə
aparılmır. ATZ-lərdə mövcud olan potensial kommersiya dələduzluqlarından qorunmaq və
ya belə əməlləri aşkar etmək iki müxtəlif yöndə aparıla bilər: I) qəbul edilən malların və
biznes əməliyyatlarının üzərində gömrük nəzarətinin səviyyəsinin müəyyən edilməsi: II)
ATZ-lərdən idxal olunan malların daşıdığı risk səviyyəsinin müəyyən edilməsi.
ATZ-lərdə əsas hökumətdən ayrı fəaliyyət göstərən lokal hökumət hüquqi şəxslərin
qeydiyyatını və digər bu tipli məsələləri asanlaşdırmaqla bizneslərin cəlb edilməsi məqsədi
güdür. Əksər ATZ-lər həmin ərazidə hüquqi şəxslərin qeydiyyatı zamanı benefisiar sahib
haqqında informasiyanın əldə olunmasında az maraqlıdırlar. Nəticədə, hüquqi şəxslər
ATZ-lərdə qeydiyyatdan keçməklə öz fayda sahibləri haqqında informasiyanı gizlədə
bilərlər. Bundan əlavə ATZ-lərdə tətbiq olunan PL/TMM tələblərindən yan keçməklə
hüquqi şəxsin təsis prosesini aparmaq mümkündür. Bu həmin və yaxud digər ofşor
zonalarda maliyyə sisteminə daxil olmaq üçün bir vasitə hesab edilir.
ATZ-də aparılmış sorğunun təhlili, ATZ-lərdə biznesin təşkili üçün yurisdiksiyalar bir çox
hallarda hüquqi şəxslərə məxsus olan benefisiar sahibin müəyyən edilib yoxlanılmasında
zəifliklərin olduğunu göstərir. Bundan əlavə sorğuya görə ATZ-lərdə hüquqi şəxslərin
fiziki mövcudluğu həmişə tələb edilmir.
Sistematik koordinasiyanın olmaması
Gömrük sənədləşməsi və inzibati idarəetmə regionlardan, dövlətlərdən, gömrük
zonalarından asılı olaraq fərqlənirlər. Əksər hallarda sistematik inteqrasiyanın olmamasına
baxmayaraq, teoritik olaraq ATZ-də aparılan əməliyyatlar haqqında məlumat inzibati və
gömrük orqanlarına ötürülməlidir. Bundan əlavə, ATZ-lərdə gömrük orqanları, lokal
hökumət, federal və ya dövlət tənzimləmə orqanları və hüquq mühafizə orqanları arasında
koordinasiya sistemi zəif qurulmuşdur.
ATZ-lərdə PL/TM əməliyyatlarına dair tipologiyalar
Tipologiya 1:
Azad Ticarət Zonalara vəsaitlərin nağd gətirilməsi
Ümumi dəyəri 14 mln AZN təşkil edən narkotik ticarəti və uşaq oğurluğundan əldə edilmiş
pul vəsaitləri 4 ay ərzində 3 ölkənin ərazisində 3 qrup tərəfindən toplanılır. Toplanılan
vəsaitlər nağd və digər köçürmə əməliyyatları vasitəsilə 2 qrupda cəmlənir. Sonuncu 2
qrup vəsaitləri nağd şəkildə Azad Ticarət Zonalara keçirirlər. Burada hər hansı nəzarət
mexanizmi olmadığı üçün nağd vəsaitlər yaradılan saxta 2 hüquqi şəxsin (A və B şirkəti)
bank hesablarına mədaxil edilir.
Son əməliyyatlardan sonra 6 ay ərzində hər hansı maliyyə əməliyyatı icra olunmur. Lakin 6
ay sonra, A və B şirkətlərinin hesablarından X ölkəsində qeydiyyatdan keçmiş müvafiq
olaraq ABC company və Alpha company-nin hesablarına vəsaitlər 4 ayda 3 dəfə hissə-
hissə ( 6 ay əvvəl bank hesabına mədaxil olunan vəsaitlər nəzərdə tutulur) köçürülür.
Köçürülmənin təyinatı ABC company üçün “mal-material alınması”, Alpha company üçün
“xidmət göstərilməsi” təyinatı olur.
İşin araşdırılması zamanı hər 2 şirkətin (ABC və Alpha company) təsisçilərinin eyni
şəxslər olduğu müəyyən edilir.
İşə nəzarət Azad Ticarət Zonasından X ölkəsində qeydiyyatdan keçən 2 hüquqi şəxsə ilk
köçürmə zamanı başlamışdır. Ümumi araşdırma müddəti 1 il 2 ay təşkil etmişdir.
Tipologiya 2:
Qara Bazarda valyuta mübadiləsi (həvalə-alternativ bankçılıq)
Mərhələ 1:
ATZ şirkəti Asiyada istehsalçılardan əldə olunan malların topdansatışını həyata keçirir.
Mallar Curacaoya dəniz yolu ilə gətirilir. Azad Zonaların anbarlarında toplanan mallar
vergidən azaddır.
Ödəniş valyutası ABŞ dollarıdır.
Mərhələ 2:
Malların 70%-i Venezuelada pərakəndə satış məntəqələrində satılmışdır. Venezuelada
ciddi valyuta qadağaları səbəbi ilə, satıcılar ABŞ dollarının əldə olunmasında çətinliklə
qarşılaşırlar. Bu səbəbdən əlaqəli müəssisələr alternativ ödəniş üsulları axtarmaq
məcburiyyətində qalırlar.
Mərhələ 3:
ATZ şirkəti malların topdansatışı ilə bağlı Caracas-da olan bank hesabına ödənişlərin
bolivar (Venezuelada valyuta) ilə həyata keçirilməsini qəbul edir. Bu məqsədlə ATZ şirkəti
vəzifəsi mühasib olan 3 əməkdaşının hər birinin adına Caracasda olan bankda hesab açır.
Sözügedən əməkdaşlar bu məqsədlə Venezuela vətəndaşlığını asanlıqla əldə ediblər.
Hesablar Curacaodan online idarə olunur.
Mərhələ 4:
ATZ şirkətinin Curacaodakı bank hesablarına milyonlarla ABŞ dolları və Avro nağd
şəkildə mədaxil edilmişdir. Şirkət Venezuelada malların satışından əldə edilən vəsaitləri
tələb edir. ATZ şirkətinin mühasibləri başqa şirkətlərə nağd vəsaitlər satmaqla valyuta
mübadiləsi ilə də məşğul idilər. Mühasiblər valyuta mübadiləsindən faiz gəlirləri əldə
edirdilər. ATZ şirkəti bolivarın ABŞ dollarına mübadiləsini həyata keçirir və beləliklə,
narkotik ticarətindən əldə olunan gəlirlər də bu vasitə ilə leqallaşır.
İşin nəticəsində 11 həbs, 3 500 000 Niderland Antill Guilder ( Niderland Antilldə valyuta),
1 milyard Bolivar ( təqribən 500 000 ABŞ dolları) məbləğində vəsaitlə bərabər əmlak və
lüks maşınlar müsadirə edilmişdir.
Tipologiya 3:
Karusel fırıldaqçılıq/Dubay əlaqəsi/ Dövlət büdcəsindən sui-istifadə/Ticarət əsaslı
pulların yuyulması
Belçika şirkəti beynəlxalq dairəvi (karusel) Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV) cinayəti ilə
əlaqədardır. Şirkət Dubayda malların satışı ilə bağlı idxal-ixrac əməliyyatlarında iştirak
edir və Britaniyadakı müştərilər ilə sənədləşməni həyata keçirir. Əlaqələndirmədə əsas rolu
itən sifarişçi
1
oynayır. Böyük Britaniyada hesab-faktura sxemində vasitəçi şəxslər malları
itən sifarişçidən alırlar və nəticədə yenidən Dubaya ixrac edirlər. Beləliklə, Böyük
Britaniya Xəzinədarlığından ƏDV vergisini əldə edirlər. Hesab-faktura sxeminin hər
mərhələsində ödəniş tapşırığı imzalanır və müqabilində, əlaqəli şəxslər “gəlir” əldə edirlər.
1
İtən sifarişçi/biznesmen – dövlət büdcəsindən ƏDV üzrə vergi cinayətində iştirak edən tərəfə deyilir. Adətən bu
növ vergi qaçaqçılığı dairəvi dövr edir. Bu səbəbdən “karusel fırıldaqçılıq” da adlanır.
Dairəvi hesab-faktura sxemində dövriyyədə olan mallar üçün Dubaydakı ilkin təchizatçıya
son ödəniş Böyük Britaniyada həyata keçirilir. Sonuncu məbləğə Böyük Britaniyanın
ƏDV-si də daxildir. Vergidən yayınılan məbləğ Dubaydakı bank hesabına köçürülür.
Fırıldaqçılıq dövriyyəsi Avropada tamamlanmadan, Dubaydakı şirkətə ödəniş edilmir. Bu
sxem ATZ-lərdə yaradılan hüquqi şəxslərin fəaliyyətinə nəzarət mexanizminin olmamasını
göstərir.
Tipologiya 4:
Ticarət əsaslı pulların yuyulması/ Qara Bazarda valyuta mübadiləsi (həvalə-
alternativ bankçılıq)/Terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi
Bu iş Kolumbiya, Mərkəzi və Cənubi Amerika, Avropa, Asiya, Orta Şərq və ABŞ-nın
cinayətkar dəstələrini özündə birləşdirir. Araşdırma dünyanın müxtəlif yerlərinə tonlarla
kokain daşınması yollarını, Kolumbiya/Liviya narkotik marşrutunu və Liviyada İslam
ekstremist təşkilatı Hizbullahla əlaqəli geniş pulların yuyulması şəbəkəsini aşkar etmişdir.
Qaçaqmalçıların Yaxın Şərqdə fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə, müvafiq regionda
satılan narkotik vasitələrin bir hissəsi Liviyada fəaliyyət göstərən Hizbullah liderlərinə
yönəldilmişdir.
Şəbəkənin Asiyanın ticarət əsaslı I ölkəsində mərkəzi pulların yuyulması məntəqəsi var idi.
Şəbəkə Qara Bazarda Peso Mübadiləsi (Black Market Peso Exchange – BMPE) vasitəsilə
narkotik ticarətindən əldə olunan vəsaitləri Asiya maliyyə institutları və ticarət
şirkətlərində mübadilə edərək aylıq 15 milyon ABŞ dollarını Kolumbiyaya göndərirdilər.
Narkotik ticarətindən əldə olunan gəlir I ölkəsindəki Kolumbiya biznesmenləri tərəfindən
idarə olunan bank hesablarına köçürülürdü. Kolumbiya biznesmenləri Cənubi Amerikaya
malların daşınmasını və peso brokerləri ilə valyuta mübadiləsini həyata keçirirdilər.
Qaçaqmalçılar əvvəlki və ya sonrakı mal satışı dövriyyəsi üçün pullarını alırdılar.
Şəbəkənin narkotik ticarəti fəaliyyətində I ölkə vasitəsilə narkotikin mənbəyi olan
Kolumbiyaya qayıtmaq imkanı vardı. Panamada Kolon Azad Ticarət Zonasında ( Colon
Free Trade Zone – CFTZ) bir neçə müəssisə narkotik ticarətindən əldə olunan toplu nağd
vəsaitlərin cəmləndiyi məntəqə kimi iştirak edirdi.
Mayami ilə əlaqədar olan BMPE sxemi də mövcuddur. Mayamida elektronik mallar
təchizatçısı olan şirkət Kolumbiyaya malların daşınması qarşılığında, ABŞ bank
hesablarından narkotik ticarətindən qazanılan vəsaitləri əldə edirdi.
Panama CFTZ-də malların idxal-ixrac əməliyyatları üçün şirkətlər arasında əməliyyatlar və
buna müvafiq olaraq sənədləşmələr CFTZ rəhbərliyində və Panama Gömrük sistemində
saxlanılırdı.
Müxtəlif qitələrdə eyni mərkəz tərəfindən idarə olunan şəbəkə ATZ-nın zəifliklərindən və
qanunvericilikdəki boşluqlarından faydalanaraq fəaliyyət göstərirdi.
PL/TM risk indikatorları
Sorğular və praktiki çalışmalar vasitəsilə azad ticarət zonalarında qeyri-leqal fəaliyyət üzrə
xüsusi indikatorlar toplanmışdır. Monitorinq subyektləri öz fəaliyyətlərində sadalanan
indikatorları üstün tutmalı, şübhəlilik əsaslarını müəyyən etməlidirlər.
Maliyyə institutları ilə əlaqəli xüsusi indikatorlar:
Müştəri tərəfindən tələb olunan ödəniş üsulu əməliyyatın risk faktorlarına uyğun
deyildir.
Əməliyyat prosesində əməliyyatla əlaqəli olmayan üçüncü tərəfə nağd və ya digər
üsulla ödənişin olunması tələb olunur.
Əməliyyat prosesində tez-tez dəyişdirilən ödəniş tapşırıqlarından istifadə olunur.
Məcmu kapitalı az məbləğdə olan hüquqi şəxs tərəfindən gündəlik olaraq onun
məcmu kapitalına uyğun olmayan çox sayda iri məbləğli əməliyyatların aparması
Hüquqi şəxs daimi şəkildə iri məbləğdə vəsaiti hesaba mədaxil edəndən sonra
müvafiq vəsait dərhal məxaric olunur.
Azad ticarət zonalarında yaradılmış fidusiar (trast və s.) şirkətlərdən istifadə
olunması.
Qeyri-adi biznes fəaliyyəti ilə əlaqəli xüsusi indikatorlar:
Mallar heç bir əsas olmadan bir neçə ölkənin sərhəddindən keçmək şərti ilə daşınır.
Daşınma yolunun və / və ya maliyyə əməliyyatının istiqamətinin dövrü olması.
Ticarət fəaliyyəti zamanı coğrafi mövqeyə uyğun olmayan malların daşınması.
Ticarət əsaslı pulların leqallaşdırılması üzrə xüsusi indikatorlar:
Malların təsviri və faktiki olaraq daşınan mallar arasında böyük uyğunsuzluqların
aşkar edilməsi.
İnvoysda əks olunan malların qiyməti ilə orta bazar qiyməti arasında iri fərqin
olması.
İdxalçı və ya ixracatçının normal biznes fəaliyyətinə uyğun olmayan daşınan
malların həcmi.
İdxalçı və ya ixracatçının normal biznes fəaliyyətinə uyğun olmayan daşınan
malların növü.
Ticarət və mühasibat sənədlərində malların siyahısı, şirkətlərin adı və s. bölümlər
üzrə məlumatların düzgün verilməməsi.
Daşınan malların həcminin qiymətinə uyğun olmaması.
Eyni mallar ilə dolu olan konteynerlər dəfələrlə idxal və ixrac olunur. Bu eyni
malların dövriyyə edilməsinə misal kimi göstərilə bilər.
Ölkənin texniki səviyyəsinə uyğun olmayan malların idxal edilməsi.
Mallar üçün sifarişlər göndəriş ölkəsindən fərqli ölkədə yerləşən fiziki və ya hüquqi
şəxslər tərəfindən olunur.
Daşınma şirkətinin ünvanının malların son çatdırılma nöqtəsi kimi qeyd olunması.
Ticarət mallarının sərhədlərə yaxın mövqelərdə yerləşən ünvanlara çatdırılması.
Sərhədlərə yaxın bölgələrdə yerləşən ticarətçilərə satılan asan barter oluna bilən
mallar (siqaretlər, təkərlər, benzin).
PL sahəsində istifadə oluna biləcək mallar (incəsənət əsərləri, qiymətli daşlar, tütün
məmulatları və s.) daha yüksək nəzarətə cəlb olunmalıdır.
Şel firmalar (fiziki mövcud olmayan) üzrə üzrə risk indikatorları:
Əməliyyat zamanı şel şirkətlərdən istifadə olunur.
Vergidən azad olan ərazilərin iştirakı ilə invoyslar düzgün tərtib edilməmiş ixrac
əməliyyatları.
Qeyri-adi əməliyyatlar aparan və ofşor mərkəzdə yerləşən şirkətlərdən istifadə
olunması (məsələn Dubayda mövcud olan şirkətə Belçikada yerli kommersiya
fəaliyyətinin aparılması üçün kreditin verilməsi).
Üçüncü tərəfdən istifadə olunması.
«Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında» Azərbaycan Respublikasının 14 aprel 2009-cu il tarixli,
791-IIIQ nömrəli Qanunu ölkəmizdə ATZ-lər üçün hüquqi tənzimetmə əsasıdır. Qeyd
edilən Qanunun qəbul edilməsinə baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası sərhədləri
daxilində ATZ-lərin fəaliyyətinə rast gəlinmir. ATZ-lərin mövcud olmaması ATZ-lərdən
istifadə etməklə PL/TM əməllərinin törədilmə riskini azaldır. Lakin bu Azərbaycan
Respublikasının sərhədlərindən kənarda mövcud olan ATZ-lərlə biznes əməliyyatlarının
aparılması ilə törədilən PL/TM risklərini istisna etmir. Bu səbəbdən maliyyə institutları
transsərhəd biznes əməliyyatlarında sayıqlıq göstərməli, əməliyyatlarda sadalanan risk
indikatorlarının formal tələblərinin olduğunu təhlil etməlidirlər. Məqsəd Azərbaycan
sərhədləri daxilində qeyri-leqal yolla qazanılmış pul vəsaitlərinin biznes əməliyyatları
altında nəzarətin zəif olduğu ATZ-də leqal əmlak kimi təqdim etməyin qarşısını almaqdır.
Bu həmçinin ATZ-lərdən leqallaşdırılmış vəsaitlərin Azərbaycan maliyyə institutlarına
leqal vəsait adı altında daxil olmasının qarşısını alar.
Dostları ilə paylaş: |