Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/68
tarix15.03.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#32299
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   68

31 
 
Sonrakı günlərdə Napoleonun elçisi Şahzadə ilə bir çox mövzular haqqında 
danışdı. 
Abbas  Mirzə  bir  çox  ədəbi,  tarixi,  fiqhi  kitablar  oxumuşdu.  Oxuduğu 
kitablar  içində  rusların  qalxınmasını  sağlayan  Böyük  Pyotrun  həyatı  onu  çox 
maraqlandırırdı.  Düşünürdü  ki,  məmləkətinin  qalxınması  üçün  Böyük  Pyotr  kimi 
bütün  keçmiş  dəyərlərin,  ənənələrin  üstünə  qələmini  çəkmək  lazımdır?  Ölkənin 
gəlişməsini önləyən bu törələrini əcəba, deyə sorular sorur və cavab tapa bilmirdi. 
Başında  dolaşan  bu  saysız  soruların  içindən  gerçəkləşdirmək  istədiyi  islahatlar 
üçün  uyğun  yollar  axtarırdı.  Böyük  Pyotrun  özəlliklə  “Saqqal  devrimi”ni  ilginc 
bulmaqda  idi.  Böyük  Pyotrun  Rusiyanın  modernləşməsini  sağlamaq  üçün 
gerçəkləşdirdiyi  devrimlərdən  biri  də  saqqal  devrimi  idi.  Böyük  Pyotr  fərman 
çıxardı  ki,  saqqalını  qırxmayan  hər  kəsə  şallaq  vurulsun.  Bitli-birəli  saqqalların 
yerini  təmiz  surətlə  almağa  başladı.  Abbas  Mirzə  bu  davranışı  sayqı  ilə 
qarşılayırdı. Lakin onda saqqal inqilabı kimi bir olayı gerçəkləşdirmə gücü yox idi. 
Çünkü  Böyük  Pyotrun  Rusiyasında  Qacariyyədə  olduğu  kimi  din  xadimlərinin 
otoritəsi  söz  konusu  deyildi.  Qacariyyədə  və  İslam  Dünyasında  ilahiyyata  xidmət 
etməyən  elm  məqbul  sayılmır  və  küfr  damğası  alırdı.  Abbas  Mirzə  bilirdi  ki, 
saqqalla  ilgili  bircə  söz  danışsa  din  xadimləri  tərəfindən  həmən  təkfir  ediləcək, 
mürtəd  olaraq  duyurulacaqdı.  Bu  kimi  devrimləri  gerçəkləşdirmək  üçün  daha 
böyük yetkiyə, Böyük Pyotr qədər bir yetkiyə sahib olmaq lazım idi. Qacariyyədə 
bir  nömrəli  yetkili  şəxs,  şah  olmaq  lazım  idi.  Abbas  Mirzə  bu  kimi  təməl 
reformlarını unutmadan daha sonra gerçəkləşdirməyi planlamışdı. Şahzadə zahirlə 
batinin  bir-biri  ilə  sıx  əlaqədə  olduğunu  düşünürdü.  Yəni  saqqal  məsələsi  zahirən 
bəsit  və  zahiri  bir  məsələ  idi,  lakin  bunun  ardınca  yeni  düşüncələrin  də  ortaya 
çıxacağına  əmin idi.  Şahzadəyə  görə  Qacariyyədə  yayğın  olan bu zahir, çalışqan, 
yaratqan  bir  batinin  daşıyıcısı  və  göstərgəsi  olamazdı.  Bu  zahir  tənbəlliyin, 
geriliyin,  ətalətin  göstərgəsi  idi.  Bu  qiyafət  dəyişilməyincə  düşüncələrin  də 
dəyişilməyəcəyinə  inanırdı.  Yeni  və  Batısayağı  bir  insan  tipini  oluşdurmaq 
istəyirdi.  Görüşdüyü  bütün  Avropalı  şəxslərin  tər-təmiz  surətləri,  zahiri 
görünüşləri,  səliqəli,  yaraşıqlı  və  yığcam  geyimləri  Şahzadəni  heyran  qoyurdu. 
Nədən  biz  də  bu  şəkildə  təmiz  bir  görünüşə  sahib  olmayalım  deyə  düşünürdü. 
Düşünürdü, ancaq din xadimlərinin və qeyri-insani törələrin hər tür düşüncəyə və 
təmizliyə qarşı olduğunu da bilirdi. Yalnız bu qiyafət devrimini yavaş-yavaş öncə 
orduda  yaratmaq  istəyir,  sonra  da  zamanı  gəldiyində  bütün  ölkəyə  uyqulamaq 
niyyətində idi. Mövcud kültür və ortam düşüncə və fikir düşməni idi. 
Jauber  bu  gənc  Şahzadənin  zəkası  və  istedadı  qarşısında  heyran  qalmışdı. 
Özəlliklə  Abbas  Mirzə  fransız  yazar  Fenlonun  “Telemak”  adında  romanı  haqda 
Jauberə soru sorduğunda o, heyrətdən şaşqınlığını gizlədə bilmirdi. Demək ki, gənc 
Şahzadə Batı tipli reformu ölkəsində həyata keçirmək üçün Batını bütün ayrıntıları 


32 
 
ilə  tanımağa  özən  göstərmişdir.  Lakin  kimsə  onun  bu  romanı  nə  zaman  və  hansı 
dildə oxuduğu haqda bilgi sahibi deyildi
19

Jauber başardığı qədər Şahzadənin bütün  sorularına  ayrıntılı şəkildə  cavab 
verməyə çalışır və onun tarixi misyonunun çox önəmli olduğu haqda da təlqinlərdə 
bulunurdu. Çünkü  Qacariyyə  ilə  geniş ittifaqa  hazırlaşan Fransa, Abbas Mirzənin 
daha da güclü olmasından yana idi. Fransa Orta Doğuda, Qafqazlarda ruslara qarşı 
öz planlarını gerçəkləşdirməsi və Hindistanda öz amacına çata bilməsi üçün Abbas 
Mirzə  kimi  güclü  bir  xarakter  axtarmaqda  idi.  İngiltərə  və  Rusiya  ilə  rəqib  olan 
Fransa  üçün  Abbas  Mirzənin  geniş  dünyagörüşlü  şəxsiyyəti  lazımlı  idi.  Abbas 
Mirzə  Jauberin  Misir  savaşında  olduğunu  bildiyi  üçün  bu  savaş  haqqında  geniş 
bilgi öyrənmək istəyirdi. Jauber bu arada Şahzadənin din konusundakı görüşündən 
də  heyrətlənmişdi.  Abbas  Mirzə  fanatik  Doğu  dincilərinin  davranışlarına  və 
xoşgörüsüzlüklərinə  rəğmən  xristianlığa  da  olumlu  yanaşmaqda  idi.  Şahzadə 
cahilanə dini təəssübkeşlikdən uzaq idi. 
Ərdəbil  Şahzadənin  orada  bulunuşu  səbəbilə  yeni  bir  canlanmaya  səhnə 
olmuşdu.  Türk  dilində  rahatca  danışa  bilən  Jauber  insanlarla  ilişki  qurmaqda  heç 
bir  çətinliklə  rastlanmırdı.  Bu  üzdən  də  Abbas  Mirzədən  başqa  digər  yetkili 
şəxsiyətlərlə  də  görüşürdü.  Hətta  Kəşmirdən  və  Lahurdan  gələn  dərvişlərlə  də 
görüşürdü.  Ərdəbildə  bütün  qapılar  sərgərdan  din  adamları  üçün  açıq  idi.  Çünkü 
Ərdəbil əhalisində bu sərgərdan din adamları dərvişlərin, həyatın çətin çağlarında 
insanlara  yardımçı  ola  biləcəklərinə  inam  var  idi.  Kimsə  bu  dərvişlərin  cadu  və 
sehr güclərinin şeytandan, yoxsa tanrıdan qaynaqlandığı konusunda soru sormazdı. 
Çünkü soru sormaq düşüncənin işidir, bu dərvişlər isə zatən düşüncəsizliyin ortaya 
çıxardığı tiplər idi. Abbas Mirzə, bu kimi bütün Səfəvi mirası olan cəhaləti ortadan 
qaldırmaq, özəlliklə otoritəsi altında olan Azərbaycandan dışlamaq istəyirdi. Lakin 
iki səbəb üzündən susmağı tərcih edirdi: 1. Tehranda din adamları Abbas Mirzənin 
kafir  ölkələrə  meyillənməsindən,  avropalılar  kimi  davranmasından  rahatsız  idilər. 
Daima bu haqda Fətəli Şahı uyarırdılar. Ölkədə mənəvi otoritəni və fətva  haqlarını   
əllərində  bulunduran  din  adamları  ilə  Fətəli  Şah  hesablaşırdı.  Abbas  Mirzə 
düşünürdü  ki,  Azərbaycanda  dini  reformlara  başlarsa  mərkəzin  etiraz  səsi 
yüksələcək  və  rəqib  qardaşları  da  bu  fürsətdən  yararlanıb  onun  yetkilərinin 
daralması üçün əllərindən gələni edəcəklər. Abbas Mirzə Tehran mollalarına qarşı 
öncə  Azərbaycan  mollalarını  öz  yanında  bulundurub  və  onlardan  yardım  almaq 
istəyirdi. Ancaq bütün bunların hamısı dərin bir gizlilik içində edilməli idi, çünkü 
bu qədər ciddi bir iş ifşa olunsaydı, Şahın şübhələnməsinə səbəb ola bilərdi. 2. Bu 
cəhalət sadəcə, Azərbaycanla sınırlı deyil, Səfəvi imperatorluğunun hakim olduğu 
coğrafiyanın  bir  çox  yerlərində  yayğın  idi.  Bu  üzdən  də  daha  geniş  bir  yetki  və 
                                                           
19
Fenlon adında bir fransız yazarın yazdığı “Telemak” adlı roman eyitici macəralarla iç-içədir. Romanın 
qəhrəmanı  Olis  adında  bir  gəncdir.  Olis  ağıl  tanriçasının  yardımı  və  yönləndirməsi  ilə  atasını  tapmaq 
üçün macəralı səfərə başlayır və maraqlı hadisələrlə qarşılaşır. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   68




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə