32
ilə tanımağa özən göstərmişdir. Lakin kimsə onun bu romanı nə zaman və hansı
dildə oxuduğu haqda bilgi
sahibi deyildi
19
.
Jauber başardığı qədər Şahzadənin bütün sorularına ayrıntılı şəkildə cavab
verməyə çalışır və onun tarixi misyonunun çox önəmli olduğu haqda da təlqinlərdə
bulunurdu. Çünkü Qacariyyə ilə geniş ittifaqa hazırlaşan Fransa, Abbas Mirzənin
daha da güclü olmasından yana idi. Fransa Orta Doğuda, Qafqazlarda ruslara qarşı
öz planlarını gerçəkləşdirməsi və Hindistanda öz amacına çata bilməsi üçün Abbas
Mirzə kimi güclü bir xarakter axtarmaqda idi. İngiltərə və Rusiya ilə rəqib olan
Fransa üçün Abbas Mirzənin geniş dünyagörüşlü şəxsiyyəti lazımlı idi. Abbas
Mirzə Jauberin Misir savaşında olduğunu bildiyi üçün bu savaş haqqında geniş
bilgi öyrənmək istəyirdi. Jauber bu arada Şahzadənin din konusundakı görüşündən
də heyrətlənmişdi. Abbas Mirzə fanatik Doğu dincilərinin davranışlarına və
xoşgörüsüzlüklərinə rəğmən xristianlığa da olumlu yanaşmaqda idi. Şahzadə
cahilanə dini təəssübkeşlikdən uzaq idi.
Ərdəbil Şahzadənin orada bulunuşu səbəbilə yeni bir canlanmaya səhnə
olmuşdu. Türk dilində rahatca danışa bilən Jauber insanlarla ilişki qurmaqda heç
bir çətinliklə rastlanmırdı. Bu üzdən də Abbas Mirzədən başqa digər yetkili
şəxsiyətlərlə də görüşürdü. Hətta Kəşmirdən və Lahurdan gələn dərvişlərlə də
görüşürdü. Ərdəbildə bütün qapılar sərgərdan din adamları üçün açıq idi. Çünkü
Ərdəbil əhalisində bu sərgərdan din adamları dərvişlərin, həyatın çətin çağlarında
insanlara yardımçı ola biləcəklərinə inam var idi. Kimsə bu dərvişlərin cadu və
sehr güclərinin şeytandan, yoxsa tanrıdan qaynaqlandığı konusunda soru sormazdı.
Çünkü soru sormaq düşüncənin işidir, bu dərvişlər isə zatən düşüncəsizliyin ortaya
çıxardığı tiplər idi. Abbas Mirzə, bu kimi bütün Səfəvi mirası olan cəhaləti ortadan
qaldırmaq, özəlliklə otoritəsi altında olan Azərbaycandan dışlamaq istəyirdi. Lakin
iki səbəb üzündən susmağı tərcih edirdi: 1. Tehranda din adamları Abbas Mirzənin
kafir ölkələrə meyillənməsindən, avropalılar kimi davranmasından rahatsız idilər.
Daima bu haqda Fətəli Şahı uyarırdılar. Ölkədə mənəvi otoritəni və fətva haqlarını
əllərində bulunduran din adamları ilə Fətəli Şah hesablaşırdı. Abbas Mirzə
düşünürdü ki, Azərbaycanda dini reformlara başlarsa mərkəzin etiraz səsi
yüksələcək və rəqib qardaşları da bu fürsətdən yararlanıb onun yetkilərinin
daralması üçün əllərindən gələni edəcəklər. Abbas Mirzə Tehran mollalarına qarşı
öncə Azərbaycan mollalarını öz yanında bulundurub və onlardan yardım almaq
istəyirdi. Ancaq bütün bunların hamısı dərin bir gizlilik içində edilməli idi, çünkü
bu qədər ciddi bir iş ifşa olunsaydı, Şahın şübhələnməsinə səbəb ola bilərdi. 2. Bu
cəhalət sadəcə, Azərbaycanla sınırlı deyil, Səfəvi imperatorluğunun hakim olduğu
coğrafiyanın bir çox yerlərində yayğın idi. Bu üzdən də daha geniş bir yetki və
19
Fenlon adında bir fransız yazarın yazdığı “Telemak” adlı roman eyitici macəralarla iç-içədir. Romanın
qəhrəmanı Olis adında bir gəncdir. Olis ağıl tanriçasının yardımı və yönləndirməsi ilə atasını tapmaq
üçün macəralı səfərə başlayır və maraqlı hadisələrlə qarşılaşır.