35
tabloda Asiya və Avropanın kültürü və davranış tərzləri açıqca sezilməkdədir.
Tabloda Qacar dövlətinin təmsilçisi ağır və qaba hərəkətlərlə imperatora doğru
irəliləməkdədir, çünkü əynindəki paltarı əl-ayağına dolaşmaqda və onun sərbəst
hərəkətini önləməkdədir. Tabloda imperatoru çevrələyən yaraşıqlı, uzunboylu
zabitlərin surətlərində bir məsxərə gülüşü görünür. Heyrət içində bu qədər qaba
geyimli heyəti seyr edən saray adamları onları gülüşləri ilə məsxərə etməkdən də
geri qalmırlar. Çevrədən onlara qarşı yönəlmiş aşağılayıcı baxışların altında əzilən
heyət istər-istəməz bir aşağılıq kompleksinə qapılmış kimi görünməkdələr. Bu
qədər çağdaş mədəniyyətin ortasında özlərini necə idarə etmələrini sanki
bilməyirlərmişcəsinə bir görünüm rəsm edilmişdir.
Rusiya ilə Fransa arasında sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra Fransa
Qacariyyə ilə olan anlaşmalara sadiq qalmadı.
Sisyanovun öldürülüşündən sonra Qacar və Rusiya arasındakı şiddətli
düşmənçilik gizlin şəkildə davam edirdi. Bu düşmənçilik bəzən kiçik çaplı silahlı
toqquşmalarla davam edirdi.
Jauberin Təbriz və Tehranı ziyarət etdiyi dönəmlərdə Qacar dövlətinin
durumu Bağdad və Bayəzid paşaları ilə yaranan gərgin vəziyyət səbəbi ilə çox ağır
idi. Ortamı gərginləşdirən kürd məsələsi idi. Bölgədə problem yaradan kürd
əşirətlərinin rəhbərlərindən birisi Fətəli Şah tərəfindən himayə edilməkdə idi. Bu
kürd, Fətəli Şaha sığınmış, Şah da onun ölkədə yaşamasına izn vermişdi. Bu da
Fətəli Şahın Bağdadla ilgili gizlin iddiasını ifşa etməkdə idi. Fətəli Şaha görə
Bağdad Qacariyyənin bir hissəsi olmalı idi. Bu torpaqları öz ölkəsinə qatmaq üçün
daima uyğun fürsət axtarırdı və Şahın bu arzusu haqda Osmanlı, özəlliklə Bağdad
paşası xəbərdar idi. İraq cəbhəsində Osmanlı ordusu ilə Qacar Ordusu arasında
ciddi savaşlar olmuşdu. Bu savaşda Məhəmmədəli Mirzə zəfər qazanaraq şöhrətini
də ölkədən yayğınlaşdırmışdı. Bayəzid cəbhəsində isə kiçik çaplı qarşıdurmalar
olmuşdu.
Abbas Mirzə Gürcüstan və Osmanlı sınırı arasında yerləşən Ağoğlan
kəndində xəbərdar oldu ki, General Sisyanovun yerinə Marşal Qudeviç təyin
edilmişdir. Bu xəbərin anlamı o idi ki, Rusiya ilə savaş yeni bir mərhələyə girmək
üzrədir. Tehranda Rusiya ilə savaşdan yana mövqe yox idi. Ordunun ağır xərci
Fətəli Şahı rahatsız edirdi. Lakin Rusiya ilə savaşmaqda qərarlı olan Abbas Mirzə
öz hesabına ordunu ayaqda tutmaq
zorunda qalmışdı. Tam bu sırada Abbas
Mirzəyə və Tehrana xəbər gəldi ki, bir Rus hərbi birləşməsi Qacariyyəyə girmişdir.
Artıq mərkəz də məcburən Abbas Mirzəyə dəstək vermək zorunda qalmışdı. Abbas
Mirzə düşmənin təərrüzünü durdurmaq üçün Ağoğlandan hərəkətə başladı. İki ordu
Xankəndidə qarşı-qarşıya gəldi. İki gün ağır savaşdan sonra Abbas Mirzə
Xudafərin körpüsünə tərəf geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı.
Durum bu şəkildə olduğunda Abbas Mirzə əski düşmənlərlə ittifaqa girmək
istədi. Xüsusən Şuşanın xanı İbrahim Xəlillə əski münasibətləri unudub dostluq
ilişkiləri qurmaq fikrinə düşdü. Bunun üçün də Tehranda atasının qadını olan
36
İbrahim Xəlil Cavanşirin qızı Ağabacı xanımı devrəyə soxmaq istədi. Abbas Mirzə
bu vəsilə ilə İbrahim Xəlillə yaxın münasibət qurmağı başardı. Hələ də bakirə
qaldığı söylənilən Fətəli Şahın eşi Ağabacı xanım atası ilə Abbas Mirzənin
aralarındakı düşmənçilik hisslərinin yatışdırılması üçün çox böyük rol üstlənmişdi.
Digər tərəfdən, ruslar bu xanlıqlara müttəfiq kimi deyil, öz vassalları kimi
baxırdılar. Bu da xanlıqların ruslardan uzaqlaşıb Abbas Mirzəyə yaxınlaşmalarına
səbəb olurdu. Rusların bu şəkildə davranmalarına özəlliklə də Sisyanovun Bakı
xanlığı tərəfindən öldürülməsi səbəb olmaqda idi. İbrahim Xəlil gizlincə Abbas
Mirzəyə xəbər göndərdi ki, “Şuşaya hücum etsəniz şəhərin darvazalarını üzünüzə
açacağıq.” Lakin ruslar tərəfindən dəstəklənən Xanın yaxınlarından birisi bu xəbəri
duydu və rusların yardımı ilə İbrahim Xəlili Şuşadan qaçmağa məcbur etdi. Bu
hadisədən xəbərdar olan Abbas Mirzə, İbrahim Xəlil Xanın yardımına getdi. Ancaq
Xudafərin körpüsündən çox uzaqlaşmamışdı ki, gözlənilməz bir hadisə ilə
qarşılaşdı. Təqribən yüz kişilik süvari yas içində İbrahim Xəlilin cənazəsini
Xudafərinə doğru daşıyırdı. Yaşlanmış Xan bütün ailə üzvləri ilə bir yerdə
öldürülmüşdü. Rusların xanlarla bu şəkildə davranmaları digər xanlıqları qorxuya
salmışdı. Artıq onlar açıq şəkildə Abbas Mirzənin o yurdlara hücum etməsini
istəyirdilər. Ləzgi xanlığı kimi bəzi xanlıqlar isə təhlükəni yaxın hiss etdikləri
üçün, həmən başdan Abbas Mirzəyə sığınmış və Təbrizə yerləşmişdilər.
Şahzadə, demək olar ki, bütün vaxtını Ağoğlan, Dədəbəyli və digər bu kimi
hərbi düşərgələrdə keçirirdi. Təbrizdə olduğu zaman isə islahatlarına davam edirdi.
Onun bu reform əməlini heç bir hadisə əngəlləyə bilmirdi. Həftədə bir dəfə
Azərbaycan əhalisinin şikayətlərini qəbul edirdi. Hər bir Azərbaycanlının onunla
rahatca əlaqəyə girə bilməsi üçün fərman imzalamışdı. Fəlakətli yaşayış haqqında
eşitdiyi bütün xəbərlər Azərbaycanın çox ağır vəziyyətdə olduğunu göstərirdi.
Abbas Mirzə Azərbaycanı bu fəlakətdən necə qurtara biləcəyi haqda düşünür və
ətrafındakılardan Azərbaycan haqqında daha dərin bilgi vermələrini istəyirdi.
Abbas Mirzə ilk dəfə olaraq bütün Azərbaycan Bəylərbəyi haqqında fərman
imzaladı. Bu fərmana görə heç bir Bəylərbəyi rəiyyətini incitməməli və onunla
insan kimi davranmalı, onun haqlarına hörmət etməlidir. Bu əmrin Bəylərbəylərinə
yazılı olaraq çatdırılmasından başqa, Abbas Mirzə əmr etdi ki, bu fərmanı carçılar
bütün bölgələrdə insanlara duyursunlar və söyləsinlər ki, hər bir rəiyyətin gəlib
Şahzadənin yardımçılarına və ya hətta dirək özünə şikayət etmə haqqı var.
20
Bu
üzdən də bəzi bəylərbəyləri için-için Abbas Mirzəyə nifrət edirdilər. Ancaq bu
nifrətlərini içlərində boğurdular, çünkü bilirdilər ki, Şahzadə, Fətəli Şah tərəfindən
sevilməkdədir və Şah onun sözləri ilə hesablaşmaqdadır. Xüsusən də rusların yeni
taktikaları Abbas Mirzənin önəmini Şahın yanında daha da yüksəltmişdi. Bir çox
Bəylərbəyi Abbas Mirzənin qardaşları ilə gizlin təmasa keçərək, onu ortadan
qaldırmağı planlayırdılar. Ancaq geniş xalq kütləsi Abbas Mirzədən yana idi. Ən
20
Tarix-e Əzodi.
Dostları ilə paylaş: |