45
dışında Şahzadənin özəl həyatını yansıtacaq heç bir şey yoxdur. Ömrünü yurdunun
qorunması üçün savaşlara həsr edən bir savaşçının ancaq bu qədər özəl həyatı ola
bilər. Druvil, Abbas Mirzəni bir neçə dəfə Təbrizin küçələrində bir çocuqla bərabər
at çaparkən gördüyünü yazır. Druvil Şahzadəyə “Bu yaşda çocuğa bu hərəkətləri
öyrətmək tez deyilmi”, - deyə sorar və Şahzadə cavab verər ki, bu çocuğun bir
savaşçı olmasını istəyirəm. Bu üzdən də savaş fənnlərini nə qədər tez öyrənsə, bir o
qədər yaxşıdır. Druvilə görə bu çocuq böyük ehtimalla Abbas Mirzənin çox sevdiyi
qadını bəzirgan qızından olmuşdur. Lakin sonralar Abbas Mirzənin güvənini
qazanan, gələcəyinə ümid bağladığı Cahangir Mirzə olmuşdur. Cahangir Mirzənin
isə ana tərəfindən soyu bəllidir. Cahangir Mirzə ana tərəfindən böyük xanların
birinə bağlı idi. Druvil onun özəl xüsusiyyətləri haqda bunu da yazmaqdadır ki,
güldüyü zaman çox içdən və qəhqəhə ilə gülürdü. Şahzadə, Təbrizin otuz
ağaclığında olan Ucan qəsəbəsində özünə bir saray tikdirmişdi.
Daima hərəkətdə olan Abbas Mirzə Arazın iki sahilində də imarətlər
tikdirmişdi. Bu imarətlər onun ordusunu yoxladığı zaman dincəldiyi yerlər idi.
Onun həyatının bütününə çevrilmiş Azərbaycanın hər yerini zövqlə gəzib dolaşırdı.
Özəlliklə Urmunun bərəkətli torpaqlarında dolaşmaqdan ləzzət alırdı. Urmuda
kürdlərin basqısından bezən kəndlilər Şahzadəni gördüklərində böyük bir güvənlə
ona yaxınlaşmaq və ona olan sevgilərini bildirmək istəyirdilər. Abbas Mirzə də bu
zəhmətkeş insanların ona yaxınlaşmalarına izn verirdi. Heç bir hadisə onu
Azərbaycan insanları ilə bir yerdə olmaq qədər sevindirmirdi. Bu torpağa elə
bağlanmışdı ki, Tehrana getməyi heç ağlına gətirmir və Tehrandakı Şah
sarayındakı intriqaları vecinə almırdı. O, Azərbaycana mənsub olmaqdan qürur
duyurdu. Lakin Abbas Mirzənin içini gizlin bir dərd sökməkdə idi. O, rus
ordusunun daha güclü və silah baxımından daha üstün olduğunu bilirdi. Bir gün
ruhu və qəlbi qədər sevdiyi bu torpağı, Arazın o tayını rusların işğal edəcəyindən
əndişələnirdi. Bu dərd onu için-için içindən yeyirdi. Bu üzdən də ruslara qarşı
qoymaq üçün alternativ yollar arayırdı.
***
1811-ci ilin qışında yeni bir ingilis heyəti Tehrana gəldi. Ser Qor Ozli yeni
bir anlaşma planı gətirmişdi. Bu plan 1809-cu ildəki əksik qalan İngiltərə
mənafeyini tam təmin etməkdə idi. İngilis səfiri Rusiya ilə Qacariyyənin savaşı
tərk etmələri yönündə anlaşmalarını istəyirdi. Şah da bu təklifə xoş niyyətlə
baxmaqda idi. Lakin önəmli olan Abbas Mirzəni yola gətirmək idi. Bu amacla
ingilis səfiri Təbrizə yola düşdü. Səfir Şahzadə haqqında öncədən bilgi əldə etmiş
və onun xarakteri, zəkası haqda qiyabi olaraq bilgi sahibi olmuşdu. İndi bu şəxslə
görüşə gedirdi. Səfir, Abbas Mirzəni barışa razı etmək üçün ağlında bir sürü
dəlillər birikdirmişdi.
Səfir Təbrizə çatdığında Rusiyanın baş qərargah rəisi Reşitovun orada
olduğu xəbərini aldı. Rusiya ilə İngiltərə öz aralarında sülh haqqında danışıqlar
aparırdılar və sonuca varmalarına da az qalmışdı. Bu üzdən də ruslar, İngiltərənin
46
Abbas Mirzəni barış konusunda ikna edəcəklərini düşünürdülər. Ser Qor Ozli öz
dövləti tərəfindən tam yetkiyə sahib idi. Bu üzdən bölgədəki durumu daha yaxşı
öyrənmək amacı ilə Robert Qordan adında birini Gürcüstana göndərdi. Digər
tərəfdən, Abbas Mirzəni razı salacaq bütün yolları denəməkdə idi. Ser Qor Ozli bir
ay Azərbaycanda qaldı. Bu müddət içində gah Təbrizdə, gah da Abbas Mirzə ilə
bərabər ordu barınaqlarına, qərargahlarına gedirdi. Bu arada James Morier üçüncü
şəxs olaraq və bir az da tərcüməçi simasında onların bütün birlikdəliklərinə tanıq
olmuşdur. Bu tanıqlığını “İkinci səfər” kitabında xatirələr şəklində qələmə
alacaqdı. James Morier bu sırada Şahzadənin qardaşı Məhəmmədəli Mirzənin
Tehran mollaları ilə yanaşı onun reformlarına qarşı olduğunu səfirə söyləyir,
Tehranda ona qarşı olan fitnələrdən İngiltərə Böyük Elçisini xəbərdar edirdi.
25
Abbas Mirzə bu Batılı adamların davranışlarına, öngörülərinə, metodlarına,
səliqələrinə və bilgilərinə heyran olurdu. Səfir öz məntiqi ilə bu bir ay içində
Şahzadəni çox etkiləmişdi. Böyük elçi Azərbaycanda böyük islahatlar üçün barışın
nə qədər önəmli olduğu haqda Abbas Mirzəyə etkiləyici sözlər söyləmiş və
Şahzadə bu reform arzusunun gerçəkləşməsi üçün sülhün lazım olduğunu
anlamışdı. Lakin 1812-ci ildə ruslar tərəfindən önərilən sülhün mətni ilə tanış
olduğunda çox qızmışdı. Bu önəridə Abbas Mirzə Azərbaycanın bir çox bölgələrini
ruslara buraxmalı idi.
***
Abbas Mirzə Fətəli Şahın Azərbaycana səfərini duyduğunda atasını Ucanda
qarşılamaq üçün gərəkən hazırlıqları gördü. Səfiri də atasını qarşılamaq üçün
Ucana çağırdı. Səfir Ucana çatdıqdan bir neçə gün sonra carçılar car çəkdilər ki,
Şah gəlməkdədir. Abbas Mirzə, içində səfirin də olduğu bir heyətlə Şahı
qarşılamağa çıxdı. Səfir və heyəti Abbas Mirzənin bir davranışına heyrət
etmişdilər. Abbas Mirzə atdan enərək Şahın istiqbalına varıb diz çökmüş, alnını
torpağa yapışdırmış və Şahın atının ayağının izini öpmüşdü. Səfir, Şahın sarayında
Şahzadənin bu davranışını yansıtan tablolar görmüşdü, lakin bu tabloları xəyalın
ürünü olan sənət əsəri kimi anlamışdı. Yabançılara görə bu şəkildə Şahı sitayiş
etmə insanın şəxsiyyətini əzir, insanı kiçik düşürürdü.
Abbas Mirzənin Ucanda daha çox qalmağa vaxtı yox idi. Ucanın səkkiz
ağaclığında Mərənd-Naxçıvan yol qovşağında yerləşən ordu qərargahına baş
çəkməyə getdi. Bu qərargahda James Morier onu ziyarət üçün zaman istəmişdi.
Səfirin Tiflisə göndərdiyi elçisi bilgi birikdirib və geri dönmüşdü. Səfir bu
bilgilərin nəticəsini Şahzadəyə çatdırmaq üçün James Morieri görəvləndirmişdi.
James xatirələrində yazır ki, səhər erkəndən Təbrizdən çıxmış, gün batançağı
Sufiyanda istirahət etmiş və gecə bitənə yaxın qərargaha varmışdır. Ətraf kəndlilər
bir aslanın onlara zərər verdiyini Abbas Mirzəyə şikayət etmişdi. Abbas Mirzə bu
aslanı tapıb ovlamaq üçün ova çıxmışdı. Ovdan dönən Şahzadə həmən James
25
James Morier “İkinci səfər”.
Dostları ilə paylaş: |