Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 “Hörmətli və məqamlı qardaşım! Məktublarınız vasitəsi ilə sağlığınızın yerində olmasını öyrənincə çox sevindim. Uzun zaman idi bir-birimizlə əlaqə saxlaya bilməmişdik. Ancaq sanmazdım ki, mənim qardaşım qəflət edib məni unudar”. 63 Sonra eyni məktubda Şahzadənin xatirələri onu Laçın Xana doğru sövq edir. Laçın Xanın Osmanlı ilə savaş zamanı onun haqqında etdiyi fədakarlıqdan və qəhrəmanlıqdan danışır, Laçın Xana nə qədər borclu olduğunu söyləyir. Bu məktubların sətirləri arasından bəzi hadisələrin ayrıntılarını üzə çıxarmaq mümkündür. Bu məktublardakı verilərdən, məlumatlardan yola çıxaraq Çobanoğlu savaşlarının bəzi təfərrüatını da anlamaq mümkündür. Eyni zamanda Abbas Mirzənin məktublarında o zamana görə çox yüksək səviyyədə olan bir vətənsevərlik duyğusu bulunmaqdadır. Çünkü o dönəmlərdə vətən məhfumu yox idi. Vətən məfhumunu milli dövlət olqusu doğmuşdur. İmperatorluq duyğusu daha çox yayğın idi. Lakin bütün davranışlarında və məktublarında Abbas Mirzə özünü sanki İmperatorluğa deyil, Azərbaycan adlı vətənə mənsub bilməkdədir. Feridun Mirzəyə yazdığı məktubunda “mənim evim Azərbaycandır” yazaraq xitab edir. Digər bu kimi yazılarında, davranışlarında da Abbas Mirzə Azərbaycana mənsub olduğunu açıqca və israrla söyləməkdədir. Eyni zamanda Xorasanda bulunduğu müddətcə Azərbaycanda gerçəkləşdirdiyi reformlara bənzər bir işlər etməməsi də göstərir ki, o, burada uzun zaman qalmaq fikrində olmamış və reformlarının uzantısını Azərbaycana döndüyündə davam etmək istəmişdir. Məktublarından bəlli olur ki, Xorasanda bulunduğu zaman xəstəliyi şiddətləndikcə fikrən və xəyalən daha çox Azərbaycanı düşünməyə başlamışdır. Nadir Şah və varislərinin aqibəti Şahzadəni çox düşündürürdü. Dehlinin fatehi ən istedadlı və başarılı oğlunun gözünü kor edərək, Avşarlar səltənətinin gələcəyini qaranlığa gömmüşdür. Sonra da Nadir Şahın qardaşı oğulları taxt-tac mirası uğrunda bir-birinin canına düşdülər. Bunların arasında başarılı olan Adil şah, Nadir soyuna yaxın olan bütün insanların gözlərini kor etdi ki, daha varislik iddiasında olacaq kimsə qalmasın. Abbas Mirzə bunları ağlından keçirdiyində dərin əndişəyə dalırdı. Din xadimlərinin, qardaşlarının və digər rəqiblərin fitnəsi nəticəsində bir neçə kərə onun özü də Nadir Şahın oğlu kimi az qala fəda edilməkdə idi. Bu olayları göz önündə bulunduran Şahzadə ən istedadlı övladlarının gələcəyindən əndişələnirdi. Abbas Mirzə 2 il Xorasanda qaldı. Bu zaman içərisində xəstəliyinin onu get-gedə ölümə tərəf götürdüyünü hiss edirdi. Ancaq heç durmadan məmləkətin işləri ilə uğraşır və Herat savaşı üçün hazırlıq görürdü. Abbas Mirzənin adı təkrar dünya gündəminə girmişdi. Ancaq bu dəfə ruslarla savaşaraq deyil, Türküstandakı zəfərlərindən dolayı idi. Bu üzdən Abbas Mirzə və Azərbaycan ordusu Türküstanda çıxarılan olan böyük dövlətlər üçün təhdid ünsürü olmağa başlamışdı. 1832-ci ilin yayında Hindistanda yayımlanan ingilisdilli bir qəzetdə bu sətirlər 63 Eyni qaynaq. 133 gözə dəyməkdə idi: “Qacariyyədən gələn bir məktuba görə, Abbas Mirzə otuz min ordu ilə Herata hücum etməyə hazırlaşır. Rusiyanın Abbas Mirzəyə yardım etməsi sanılır.” Sonra da bu xəbər üzərinə “Mərkəzi Asiyada böyük hadisələrin baş verməsi bəklənir” başlıqlı təhlillər eyni qəzetdə yer almaqda idi. Əslində Abbas Mirzə, Rusiya ilə bir ittifaqa girmə məsələsini düşünməkdə idi. İngiltərəni də ən çox rahatsız edən bu idi. Lakin hissiyyatı buna izn vermirdi. Türkmənçay müqaviləsindən sonra ruslara qarşı dərin bir nifrət daşıyırdı. Nə qədər öz duyğularını gizlətməyə çalışsa da ancaq bu konuda başarılı ola bilmirdi. Ruslarla ittifaqa girə bilmirdi. Digər tərəfdən, düşünürdü ki, əski düşmənlərlə ittifaqa girmək yeni problemlər ortaya çıxara bilər. Bəlkə də bu, onun duyğularının uydurduğu bəraət idi. Abbas Mirzə Mərkəzi Asiyada yayılma politikasının İngiltərənin çıxarıları ilə nə qədər kontaktda ola biləcəyi haqda hesablar edirdi. Çünkü İngiltərə Hindistanla sınırlı qalmayıb və Türküstana doğru uzanmaq istəyirdi. Bu amac uğrunda isə bir sürü casuslar Türküstana göndərmişdi. Mərkəzi Asiya toplum və qəbilə yapısını (strukturunu) dərindən öyrənməkdə idi. Doktor Vulf adında müəmmalı və macəraçı bir ingilis Mərkəzi Asiyada elmi araşdırma yapmaqda idi. Şahzadə, Xorasanı yönətdiyi müddətcə bu müəmmalı adam Məşhəddə qalırdı. Vulf araşdırmaları nəticəsində panik və həyəcan yaradacaq xəbərlər uydurub toplumun içində yaymaqda uzman idi. Məsələn, 1832-ci ildə yazırdı: “Bu diyarda xəbərlər çox tez yayılır. Hər yerdə söylənilir və inanılır ki, vəliəhd Abbas Mirzə bir rus qızı ilə evlənmiş, dinini də dəyişdirib xristian olmuşdur. Buna qarşılıq isə Rusiya Abbas Mirzəyə Xeyvəni işğal etmək üçün əlli minlik ordu vermişdir.” Bu şayiələr hardan qaynaqlanırdı? Abbas Mirzənin Batı həyatına özənimi bu şayiələrin yaranması üçün psixoloji zəmin hazırlamaqda idi. Abbas Mirzənin Türküstandakı hərbi davranışlarını öz çıxarlarına qarşı görən İngiltərə isə bu şayiənin toplum tərəfindən gerçək kimi qəbul ediləcəyini yaxşı bilirdi. Lakin Abbas Mirzə Hind fatehləri Moğul şahzadələr kimi iqtidar uğrunda bu işlərə gedəcək karakterə sahib deyildi. Abbas Mirzə bir neçə kərə məktublarında yazmış ki, “... başıma gələn bütün müsibətləri Tanrı sınağı kimi anlamışam”. Bəlkə də bu şəkildə Tanrı iradəsinə güvənərək məğlubiyyətlərinin acısını azaltmaq istəmişdir. Digər tərəfdən, Abbas Mirzənin bir rus şahzadə ilə evləndiyini axtarmaq yersizdir. Çünkü Şahzadənin həyatında belə bir hadisə olmamışdır. Sadəcə, Abbas Mirzənin gürcülərlə çox yaxın dostluq münasibətləri var idi. Abbas Mirzənin reformist olması, gürcülərlə sıx münasibəti, toplumun bütün reformist düşüncəyə qapalı olması, İngiltərənin artıq Şahzadənin Türküstan qələbələrindən narahat olmağa başlaması, Şahzadənin rəqiblərinin və din xadimlərinin düşmənçiliyi hamısı bir yerdə bu şəkildə şayiənin yaranmasına uyğun zəmin yaratmaqda idi. Şahzadənin din dəyişdirmə şayiəsi onun bütün nüfuzunu ortadan qaldıra bilərdi. Çünkü İslam ayinində bu tür davranış irtidad və ya mürtədlik (dindən çıxma) olaraq bilinməkdədir ki, bunun da cəzası çox ağırdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|