Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası

13 
 
Dollular Qacar soyunun boylarından biri idi. Abbas Mirzənin gənc eşi haqda ancaq 
bu qədər bilinməkdədir. Onun Dollu soyundan olması bəllidir. Bir də ana  mələkə 
öldükdən sonra İkinci Məhd-i Ülya (ulu qadın) ləqəbi ona verilmişdir. Ancaq Fətəli 
şahın anasına məxsus olan tam iqtidar və mütləq iradə sahibi olma kimi bir imkan 
ona qismət olmamışdır. 
*** 
Qış  fəsli  hər  tür  hərbi  əməliyyatı  durğun  duruma  gətirmişdi.  Hər  kəs  güc 
birikdirmək  üçün  ev-eşiyinə  gedirdi.  Ancaq  bahar  gələr-gəlməz  Şah,  ordunu 
düzənli vəziyyətə gətirirdi. Ya şəxsən özü ordunun komutanlığını üstələnirdi, ya da 
komutanlığı yetişkin şahzadələrdən birinə buraxırdı. Şahzadə Məhəmmədəli Mirzə 
və Abbas Mirzə ilk komutanlıq görəvini üstləndilər. Ən gənc  yaşlarında, yəni 14-
15  yaşlarında  savaş  atəşi  ilə  tanış  oldular.  Məhəmmədəli  Mirzə  atası  ilə  bərabər 
Xorasana  getdi.  Şah,  onun  savaşa  olan  həvəsini  görüb  təcrübəli  mənsəb 
sahiblərinin  nəzarəti  altında  daima  özbəklər  tərəfindən  hücuma  məruz  qalan 
ölkənin  Doğu  sınırlarını  qorumaqla  görəvləndirdi.  Məhəmmədəli  Mirzənin 
(Dövlər-Şahi)  tərəfdarları  ən  yaxın  zamanda  onun  Xorasanın  elbayı  olacağına 
inanır və buna görə onunla irtibatlarını genişlətməyə çalışırdılar. Ancaq Fətəli Şah 
onu mərkəzə çağırıb Qəzvinin elbayı elan etdi. 
Abbas  Mirzə  də  1799-cu  ildə  Azərbaycanda  ordunun  komutanlığını 
üstləndi.  Burada  Qacarlara  qarşı  baş  qaldıran  xanlarla  savaş  hazırlığına  başladı. 
Gənc  komutana  bir  neçə  öndə  gələn  Qacar  xanları  da  eşlik  edirdilər.  Bunların  ən 
önəmlisi  Əsədulla  Xan  Nuri  idi.  Tarixi  verilər  göstərir  ki,  bu  adam  Abbas  Mirzə 
üçün  30  minlik  ordu  təşkil  etməyi  bacarmışdı.  Hər  kəsin  üzərində  düşündüyü 
Abbas Mirzənin Azərbaycan əhalisi ilə olan münasibətləri idi. Vergilərdən bezmiş 
və yoxsullaşmış, kürdlərin silahlı basqınlarından cana gəlmiş Azərbaycan əhalisinə 
Abbas Mirzə özəl bir özən göstərir, onların durumlarının yaxşılaşması üçün bir çox 
işlər  görür,  fərmanlar  verirdi.  Bu  yazıq,  miskin,  yoxsul  insanlar  hərbçi  süvariləri 
gördüklərində  fərar  edirdilər.  Lakin  Abbas  Mirzənin  mehribanca  davranışlarını 
gördükdə  ona  fövqəl  insan  kimi  baxırdılar.  Abbas  Mirzənin  davranışına  güvənən 
və  onun  Azərbaycan  sevdasına  inanan  bu  yoxsul  insanlar  duz  çörəkləri  ilə, 
süfrələrindəki  olan-olmazları  ilə  Abbas  Mirzəyə  və  onun  Azərbaycan  Ordusuna 
yardımda bulunurdular. Beləcə, Abbas Mirzə  Azərbaycan əhalisi arasında hörmət 
qazanır, azərbaycanlıların sevimlisinə çevrilirdi. 
Azərbaycan  kəndlilərinin  yaşayışını  normal  hala  gətirmək  Abbas  Mirzənin 
fikrini məşğul edən birinci məsələ idi. Abbas Mirzəyə eşlik edən Qacar soylu yaşlı 
insanlar  onun  bu  yoxsul  insanlara  göstərdiyi  münasibəti  keçici  gənclik  hissiyatı 
kimi  dəyərləndirirdilər.  Azərbaycan  əhalisinin  bu  qədər  yoxsulluq  içində 
yaşamasından üzüntü duyan Şahzadəni anlamaqda zorluq çəkirdilər. 
Abbas  Mirzənin  ordusu  Təbrizin  kənarında  otraq  saldı.  Abbas  Mirzə,  Xoy 
və  civarında  hökm  sürən,  kəndliləri  talayan  və  Qacarlara  qarşı  dirənc  göstərən 
Cəfərqulu  Xan  Dənbəliyə  ixtar  göndərdi  ki,  qısa  zamanda  onun  hüzurunda 

---

14 
 
bulunsun.  Yoxsa  bütün  olacaqlardan  və  başına  gələcəklərdən  özü  sorumlu 
olacaqdır.  Dənbəli  Abbas  Mirzənin  bu  ixtarını  önəmsəmədiyi  üçün  Azərbaycan 
ordusu  Xoya  doğru  hərəkətə  başladı.  Ancaq  Xoya  çatdığında  xəbər  gəldi  ki, 
Dənbəli  ən  yaxşı  süvariləri  ilə  bərabər  şəhəri  tərk  etmiş  və  yoxa  çıxmışdır
3
. 
Dənbəli  illərcə  ruslar  tərəfindən  Abbas  Mirzəyə  qarşı  dəstəkləndi.  Dənbəli, 
soyğunçu kürd qrupları ilə, o cümlədən Şəqaqilərlə, Sinkilərlə və Yəzidilərlə olan 
yaxşı münasibətindən dolayı öz bölgəsində önəmli biri kimi tanınırdı. Bu üzdən də 
Dənbəlini  təqib  etmək  çətin  iş  idi.  Bir  kərə  onu  bir  kürd  kəndində  mühasirəyə 
aldıqlarını  sandılar.  Ağır  itki  verərək  bu  kənd  ələ  keçirildi.  Ancaq  yenə  də 
Dənbəlidən xəbər yox idi. Gecənin qaranlığından yararlanaraq bu dəfə də qaçmağı 
başarmışdı. Əldə olan bilgilərə dayanaraq onu Urmu ovalığına qədər təqib etmişlər. 
Dənbəli,  Urmu  gölünə  tökülən  çayların  birinin  axarını  Abbas  Mirzənin  ordusuna 
tərəf  dəyişdirməyi  başarır.  Bu  plan  baş  tutsa  idi,  Abbas  Mirzənin  ordusu  yaranan 
bataqlıqda sürətli hərəkət imkanını itirib məğlub olacaqdı. Lakin Abbas Mirzənin 
manevrası  müvəffəqiyyətlə  sonuclandı  və  o  bataqlığa  Dənbəlinin  öz  ordusu 
yaxalandı. Dənbəli bu savaşda ordusu ilə bir yerdə yenik düşdü
4
. 
 
SAVAġLAR BÖLÜMÜ 
 
GĠRĠġ 
 
Gürcüstan  Şahı  İkinci  Erkli  ölkəsini  avropalaşdırmaq  amacıyla  Rusiya  ilə 
birləşməyi  planlaşdırırdı.  1783-cü  ildə  bir  anlaşma  ilə  Gürcüstan  Rusiyaya  təslim 
oldu.  Bu  anlaşma  olmasaydı  belə  yenə  də  Doğuya  doğru  genişləməyi  öz  önəmli 
stratejisi  kimi  bəlirləyən  Rusiya  Gürcüstanı  işğal  edəcəkdi.  Çünkü  Gürcüstan 
Rusiyanın  Doğuya  və  Güneyə  doğru  genişləmə  yolunun  önünü  kəsmişdi.  İkinci 
Erklinin zamanında Gürcüstanda bu birləşməyə qarşı çıxan böyük bir qrup ortaya 
çıxdı. Onlar Qacariyyədən yardım umur və bu dövlətə yaxınlaşırdılar. Gürcüstanın 
əyan və əşraflarından oluşan bu qrup Mələkə Darucanın ətrafında birləşirdilər. Bir 
neçə şahzadə və şahzadə xanımlar bu qrupa qatıldılar, çünkü bu soy özlərini daha 
mədəni,  soylu  bilir  və  mədəniyyət  aləminə  yeni  girən  ruslara  barbar  kimi 
baxırdılar.  Gürcüstanda  bir  tərəfdən  vəliəhd  Qorgin
5
 kimi  adamlar  batı 
mədəniyyətinin  heyranı  olduqları  üçün  Rusiya  vasitəsi  ilə  Batıya  açılmaq 
istəyirdilər,  digər  tərəfdən  də  mələkə  Durucan  kimiləri  də  öz  bağımsızlıqlarından 
yanaydılar
6
.  Ağaməhəmməd  Xan,  Gürcüstanı  işğal  etdiyində  Erkli  yaşlı  və 
qocalmış birisi idi. Ağaməhəmməd Xanın Gürcüstana saldırısı zamanı İmperatriça 
                                                           
3
 Nasex-üt təvarix. 
4
 Eyni qaynaq. 
5
 Bu  ad  orijinal  mətndə  Georges  olaraq  yazılmış,  ancaq  Rövzət-üs  Səfa,  Nasex-üt  Təvarix  və  Abbas 
Mirzənin əlyazmalarında Qorgin olaraq keçməkdədir. 
6
 Maneveh Lişvili, “Gürcüstanın tarixi”. 

---