Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
219
Musiqi cəmiyyətinin musiqi Ģöbəsi ko missiyasının Azərbaycan xalq musiqisin in öyrənilməsinə böyük köməy i oldu 218
. Bununla birlikdə Konservatoriyada Azərbaycan xalq mahnı və nəğmələrin i öyrənən və toplayan Ko mitə fəaliyyət göstərirdi 219
. 1927-c i ildə Ko mitə Ü. Hacıbəyov və M. Maqomayevin redaktə etdikləri və təkmilləĢdirdikləri birinci "Azərbaycan türk xalq mahnıları" məc muəsini buraxd ı. Bu sahənin intiĢarında 1926-cı ilin may ında təĢkil edilən Dövlət Elmi ġurasının (DEġ) elmi-bədii bölməsinin böyük rolu oldu 220
. Onun baĢlıca vəzifə lərindən biri Azə rbaycan xa lq mahnı və havalarını yazmaq və toplamaq, ġərq xalq çalğı alət lərini və xalq musiq isini öyrənmək id i. Eyni zamanda geniĢ zəh mətkeĢ təbəqələr içərisində klassik, xüsusilə simfonik musiqin in təbliğinə ciddi d iqqət yetirilird i. 1920-ci ildə Bakıda ilk dəfə təĢkil olunan müstəqil simfonik orkestrə u zun illər konservatoriyada iĢləmiĢ dirijor M. Çernyaxovski rəhbərlik etmiĢ və simfonik musiqinin təbliğində, populyarlaĢdırılmasında xid mətlərinə görə ona Azərbaycan xalq artisti fəxri ad ı verilmiĢdi 221 .
Azərbaycan və rus bölmələri o lan müstəqil Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrına çevrildi 222 . Bu teatrda Ü. Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "O olmasın, bu olsun", "ArĢın mal alan", M. Maqomayevin "ġah Ġsmayıl" və digər milli bəstəkarların opera və musiqili ko mediyaları tamaĢaya qoyulmuĢdu. 1920-c i illərdə hətta fransız bəstəkarı M. De libanın "Lakme" operasını Azərbaycan dilində səhnələĢdirməyə uğurlu cəhd edildi, əsas partiyanı ġövkət Məmmədova oxuyurdu. 1927-ci ildə bəstəkar Qliyerin "ġah Sənəm" operasının birinci pərdəsinin qoyuluĢu həyata keçirild i. 20-ci illərdə Bakıda rus opera truppası Borodinin "Knyaz Ġqor", Çaykovskinin " Yevgeni Onegin", "Qaratoxmaq qadın", Musorqskinin "Boris Qodunov", Bizenin "Karmen", Qunonun "Faust", Rossinin "Sevilya bərbəri", Ve rdinin "Riqoletto", Puççininin "Toska" əsərlərini və s. səhnəyə qoymuĢdu. Azərbaycan xalq mahnıları Ü.Hacıbəyovun "Qızıl əsgər", "Qara qız", M.Maqomayevin "Yaz" adlı yeni mahnıları ilə zənginləĢdı. Birinci ço xsəsli Azərbaycan xoru yaradıldı. Təntənəli hadisələrə həsr olun muĢ, əmək iməcilikləri münasibətilə ö zünəməxsus mitinq-konsertlər keçirilirdi. Onlar ço x hallarda siyasi təĢviqat xarakteri daĢıyır, "sosializm ideyaları" ruhunda mənəvi və bədii tərbiyəyə xid mət ed irdi. Azərbaycanda sovet musiqi s ənətinin inkiĢaf yolu da asan deyildi. Ġki mey il - biri Azərbaycan musiqisini Avropa musiqisinə qarĢı qoyan, milli sənətə bəstəkar formaların ın daxil edilməsinə, xalq çalğı alətlərində notla çalğıya qarĢı çıxan mühafizəkar istiqamət və digəri isə milli musiqi irsinin bədii dəyərin i,
220
həyati qabiliyyətini in kar edən nih ilist istiqamət var idi. Ü.Hacıbəyov milli musiqin in Avropa ölkələrindəki, o cü mlədən Rusiyadakı bəstəkar yarad ıcılığı nailiyyətləri ilə üzv i qarĢılıqlı əlaqəsini nəzərdə tutan dərin realist, mütərəqqi estetik in kiĢaf prinsipin i irəli sürdü. Ü.Hacıbəyov qeyd edirdi: "Bizə, Azərbaycan türklərinə Ümu mmusiq i incəsənətini öyrənmək, baĢqa cür desək, Avropa musiqisini öyrən mək üçün vaxt, enerji və vəsait sərf etmək lazımd ırmı? Bəli, lazımd ır və zəruridir, ona görə ki, Avropa musiqisini öyrənərkən biz... əsrlərlə inkiĢaf edən, özünü mədəni hesab edən heç bir millətin Ümu mmilli əsərlərinə b iganə qala bilmədiy i, dünyaya bir sıra dahi yarad ıcılar vermiĢ ümu mmilli incəsənəti öyrənirik" 223
. Bununla bərabər o, klassik dəyəri olan, incəsənət kimi formalaĢmıĢ və dərin tarixi köklərə malik Ģifah i musiqi ənənələrini, milli musiqi incəsənətini öyrənməyi də zəruri hesab edirdi. Həyat dahi bəstəkarın uzaqgörən müdrikliy ini təsdiq etdi. Ki no. Sovet hökuməti xa lq kütlə lərin in tərbiyəs ində mühüm vasitə olan kino incəsənətinin inkiĢafına mühü m əhəmiyyət verirdi. A zərbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin 1920-ci il 18 may dekreti ilə bütün kinoteatr və muzey lər "milliləĢdirildi" 224 . Həmin ilin iyununda isə bütün kinematoqrafıya vasitələrinin müsadirəsi elan edildi. Xalq Maarif Ko missarlığı nəzdində təsis edilmiĢ foto- kino yarımĢöbəsi 1921-ci ilin martında Azərbaycan foto-kino idarəsinə (AFKĠ) çevrild i 225
. 1923-cü ildə Bakıda birinci kino-fabrik fılmlə rin çəkiliĢinə baĢladı 226
. Ġ.Hidayətzadə, R.Dərablı, Kazım Ziya, Q.Gəraybəyovun iĢtirakı ilə b irinci Azərbaycan sovet bədii filmi ―Qız qalası" ekrana çıxd ı. M illi kinonun görkəmli xadimlərindən biri ġamil Mahmudbəyov 1925-ci ildən AFKĠ-yə baĢçılıq edərək, mu li kadrlar hazırlamaq üçün istehsalat bazası və studiya yaratdı. C.Cabbarlı, M.Mikay ilov, A.ġərifzadə, A.Qu liyev kino sənətində onun tələbələ ri id ilə r. N.Pudovkin, Ġ.Perestiani, N.ġengelaya, M.Çiaureli və digər məĢhur kinorejissorları studiyaya dəvət edir onlardan yaradıcılıq məsləhətləri və kö məyi alırdılar. AFKĠ ilə yanaĢı, Azərbaycan kinosunun formalaĢ masında 1923-cü ildə yaradılan, ö zündə beĢ kinoteatrı birləĢdirən "Kino-Qornyak" fəhlə kino təĢkilatın ın fəaliyyəti böyük əhəmiyyət kəsb etmiĢdi 227
. Fəhlə kütlələri içərisində məĢhurlaĢmıĢ "Kino-Qornyak" 1920-1927-ci illərdə "Neftçi fəhlə istirahət və müalicədə", "Mədən-67", "Gözə göz, qaza qaz", "Bibiheybət neft fontanında yanğın", "Azərneftin beĢ ili" filmlərin i və s. çəkmiĢdi 228 .
Dövlət Kino Ġdarəsi yaradıldı. Onıın səyi ilə 1927-ci ildə Gilanda milli-azad lıq hərəkatına həsr olun muĢ "Gilan q ızı" fılmi çəkild i. Azərbaycan kino sənəti maddi çətin lik və kadr çatıĢmazlığın ı aradan qaldırmaq la, təcrübə və peĢəkarlığı artırmaq la tədricən inkiĢaf etdirilird i. 1927-ci ildə su və dəmiryol nəqliyyatı fəhlələrinin təĢəbbüsü ilə fəhlə təĢkilatı olan fəhlə
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|