Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI FƏS ĠL AZƏRBAYCAN XALQ TƏSƏRRÜFATININ YENĠDƏN QURULMAS I
223
Azərbaycanda dekorativ-tətbiqi sənətin ənənəvi növləri - xalçaçılıq, bədii tikmə, zərgərlik, ağac ü zərində oyma və s. sənətlər dirçəlird i. Kustar ustalar artel və kooperativlərdə birləĢir, ictimai binaların, inqilabi bayramların tərtibatı iĢinə cəlb edilird ilər. Bakı, Gəncə və ġəkidə artellər zərif parçalar, qadın baĢ örtükləri, kəlağayılar hazırlayırd ılar. Zərgərlik sənəti inkiĢaf edird i. Xalq ustaları ənənəvi qadın bəzəkləri ilə yanaĢı qızıl və gümüĢdən nadir məmulatlar düzəldirdilər. 1922-ci ildə neft buruğu formasında düzəldilmiĢ və üzərində "Bakı fəhlələri və Azərneftdən V.Ġ.Leninə" sözləri yazılan mərmər lövhəyə bərkidilmiĢ gümüĢ mürəkkəbqabı Kremldə Leninin kabinet-mu zeyində layiqli yer tuturdu. Azərbaycanda dekorativ-tətbiqi sənətin inkiĢafında 1927-ci il fevralın 3- 4-də Moskvada Türkdilli xa lqların mədəniyyət və incəsənətinin öyrənilməsi ilə əlaqədar keçirilmiĢ Ümu mĠttifaq müĢavirəsinin mühüm əhəmiyyəti olmuĢdu. MüĢavirədə "Azərbaycanı Tədqiq və Tətbiqi Cəmiyyəti" yanında Ġncəsənət ko missiyasının üzvü, maraq lı "Müasir Quba xalçaları" məqaləsinin müəllifi prof. V.M.Zu mmer "Türk xalqları incəsənətinin öyrənilməsi p roblemləri" mövzusunda məruzə ilə çıxıĢ etmiĢdi. MüĢavirə dekorativ-tətbiqi sənətin, o cü mlədən xalçaçılığ ın daha da inkiĢaf etdirilməsinin vacib liy ini qeyd etmiĢdi 241 .
zamanda "sovet ideologiyasının" təsiri ilə yeni naxıĢ və müasir bəzəklərə, həmçinin siyasi süjetlərə müraciət edird ilər. Belə ki, o zaman ilk dəfə olaraq V.Ġ.Lenin və N.Nərimanovun xalça portretləri meydana çıxd ı. Ġnqilabi -siyasi motiv və süjetlər sovet dövrünün əlaməti kimi Azərbaycan xalçaçılıq sənətinə də daxil olmağa baĢladı.
cəmiyyətinin maddi və estetik tələbatını ödəməyə istiqamətləndirilirdi. Sovet hakimiyyəti fəhlə qəsəbələri salmaq yolu ilə zəh mətkeĢlər, birinci növbədə neftçi fəhlələr üçün yaĢayıĢ evlərinin geniĢ tikintisinə baĢladı. YaĢayıĢ evləri ilə yanaĢı, mədəni-məiĢət müəssisələri üçün binalar da tikilirdi. Razin qəsəbəsində (indiki A.Bakıxanov adına) intensiv tikinti baĢlandı, qısa müddətdə on min ailəni mən zillə təmin edəcək b inalar inĢa edildi. AbĢeronda ilk fəhlə qəsəbələri salın ması A zərbaycan memarlığ ının ö z dövrü üçün böyük nailiyyəti idi. Bu iĢlər sovet memarı A.P.Ġvanitskinin ü mu mi rəhbərliy i altında həyata keçirilird i. 1924-cü ildə ona Bakı Ģəhərin in gələcək baĢ inkiĢaf planın ın tərtib i iĢinə baĢlamaq həvalə olun muĢdu. Ġttifaqda ilk iĢlərdən biri olan, Böyük Bakın ın inkiĢafını müəyyən edən bu baĢ planın hazırlan ması 1927-c i ildə baĢa çatdırıld ı. Hə lə o va xtdan ilk növbədə sosial-siyasi vəzifələ rin həllinə tabe etdirilən sovet me marlığ ının bir sıra çatıĢma zlıqları da ö z ə ksini həmin baĢ planda tapmıĢdı.
224
Mənzil probleminin qaydaya salınması AbĢeron ərazisində nəqliyyat əlaqələrinin təĢkili ilə paralel gedirdi. "KukuĢka"nın əvəzinə 1926-cı ildə Sovet Ġttifaqında birinci olaraq Bakıda sənaye və fəhlə rayonlarını birləĢdirən elektrik dəmir yol xətti iĢləməyə baĢladı. Bakıda monumental və milli memarlıq ənənələrini təcəssüm etdirən "Sabunçu" dəmir yol vağzalın ın binası tikildi. M illi memarlıq ənənələri A zərbaycan SSR-in 1923-cü ildə Ümu mittifaq Kənd Təsərrüfatı Sərg isinin pavilyonu və Bakı yarmarkası binalarının lay ihələrində də öz əksini tap mıĢdı. Beləliklə, 1920-1927-ci illər Azərbaycanda əsasən mədəni həyatın bütün sahələrində partiya və dövlət nəzarətinin, sosialist ideyalarının ciddi təsirinin güclən məsi Ģəraitində "sovet ideologiyasına" əsaslanan dövrün baĢlanğıc mərhələsi idi. Bu illərin partiya foru mlarında hakim ideologiyaya xid mət edən, mədəni quruculuq məsələləri ilə bağlı ço xsaylı qərarlar və tədbirlər həyata keçirilirdi. Ancaq bunlar hamısı ü mdə bir məqsədə - "marksizm-lenin izm məslə kli "sovet rejimi qurucuların ı" tərbiyə et mə k məqsədinə xid mət edird i. Mədəniyyət sahəsində idarəetmənin həddindən artıq mərkəzləĢdirilməsi müəyyən dərəcədə mədəni quruculuq prosesindəki azad və demokratik meyilləri məhdudlaĢdırır, bəzi hallarda isə milli mədəniyyətin inkiĢafına mane olan inzibati-a mirlik üsulları, hətta cəza vasitələrindən də istifadə olunmasına zə min yaradırdı. Bununla belə, bu illər zəh mətkeĢlərin mədəni quruculuq iĢlərinə səfərbər edilməsi, sovet cəmiyyəti üçün milli yaradıcı qüvvələrin meydana gəlməsi və inkiĢaf etməsi, zəh mətkeĢ kütlələrin yeni, sosialistcəsinə həyat uğrunda mədəni geriliklə mübarizəyə qoĢulması dövrü idi.
225
YENĠDƏN QURULMAS I
illərində əldə edilən nailiyyətlər bütün ölkə miqyasında, eləcə də respublikalarda xalq təsərrüfatının daha geniĢ və uzunmüddətli in kiĢaf planlarının tərtibinə imkan yaratdı. Sovet Ġttifaqında xalq təsərrüfatını plan laĢdırma kapitalist ölkələrindən fərqli olaraq, dövlətin respublika, region və rayonlarda iqtisadi inkiĢafı tən zimləməsinə, onu nəzarətdə saxlamasına imkan verirdi. ÜĠK(b)P -nin XV qurultayı (1927-ci ilin dekabrı) SSRĠ xalq təsərrüfatı inkiĢafının birinci beĢillik planın ın tərtib edilməsinə dair d irektiv lər qəbul etdi. Birinci beĢillik plan ın qəbulu ərəfəsində iqtisadiyyatın inkiĢaf templəri, xalq təsərrüfatına, o cümlədən ağır sənayeyə vəsait qoyuluĢunu maksimu m artırmaq imkan ları barədə məsələlərin ciddi mü zakirəsi gedirdi. Həddindən artıq mərkəzləĢdirmə, yerlərdə təĢəbbüskarlığa təzy iq, direktiv amirlik, dövlət orqanları və partiya təĢkilatlarında, xüsusilə partiya rəhbərliy ində Stalin in "üslubu" üstünlük təĢkil edirdi. Stalinin sənayeləĢdirməni inzibati-a mirlik metodları ilə məcburən yüksək sürətlə həyata keçirməsi YĠS -in tənəzzülünə, insanların, ələlxüsus kəndli kütləsinin güclü istismarına, "ölkə sosializmə doğru irə lilədikcə sinfi mübarizənin kəskinləĢməsi haqqında" tezisin əsaslandırılmasına, ölkədə gərgin ictimai-siyasi Ģərait yaran masına gətirib çıxartdı. Sosialist sənayeləĢdirilməsinin texniki bazanı yeniləĢdirmək əsasında həyata keçirilməsi siyasəti 1927-ci ilin aprelində IV SSRĠ Sovetlər quru ltayında qanuniləĢdirild i. Azərbaycan KP respublikan ın xalq təsərrüfatının in kiĢaf perspektivlərin i "baĢ kursa" uyğun müəyyən etdi. Pa rtiya hər Ģeydən əvvəl, neft üzrə ö zünün ümu mittifaq öhdəliklərin in həllində birinci dərəcəli d iqqət yetirərək, AK(b) VIII qurultayın ın (1927-ci il noyabr) qətnaməsində deyildiyi kimj hesab edirdi ki, "Azərbaycan Kommunist Partiyasının ən mühüm vəzifəsi neftdən sonra pambıqçılıq işini maksimum inkişaf etdirməkdir 1 (kursiv - məsul red.). Qurultay birinci növbədə Azərbaycanın tam inkiĢafını yo x, mərkəzin faktiki olaraq ona diktə etdiyi ən ümdə iĢi - yalnız neftin və Ġttifaq üçün qiymətli xa mma l olan pamb ığın maksimu m istehsalını "böyük dövlət vəzifəsi" kimi qərarlaĢdırmıĢdı. Respublikan ı, A zərbaycan xalqının maraqların ı nəzərə alaraq,
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|