Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəhlə sinfinin artması.
228
Birinci beĢillikdə respublikada kimya sənayesi təĢəkkül tapdı. Dünya təcrübəsində ilk dəfə Azərbaycanda əvvəllər xaricdən gətirilən qiy mətli xammal - yod alınması üçün mədən sularıdan istifadə edilməsi kimi mürə kkəb proble m həll ed ild i. 1930-1931-c i illə rdə Ne ftçalada yod-brom, Bakıda isə yod zavodları iĢləməyə baĢladı 17 .
elektrik stansiya Ģəbəkəsi yaradılırdı. 1929-cu ildə Gəncəçay üzərində Çiraqid zor kükürd-kolçedan yataqların ın, habelə hava (kanat) yolunu elekt rik enerjisi ilə təchiz edən Zurnabad SES-in tikintisi baĢa çatdırıld ı 18 . Birinci beĢillik illərində Gəncə, Xankəndi, Laçın, Zaqatala və baĢqa yerlərdə 16 yeni elektrik stansiyası Azərbaycan SSR-də birinci beĢillik ilk sənaye sahələrinin yaradılması ilə səciyyələndi. Belə ki, Bakıda makaron fabriki, kərp ic zavodu, Gəncədə əyirici- toxucu fabriki, kərp ic zavodu, Xankəndində ipəkəyirmə zavodu, Lənkəran və Ordubadda konserv zavodları dörd ağac emalı zavodları 20 , ü mu miyyətlə 25 iri dövlət sənaye müəssisəsi tikilib istismara verildi 21 . Yeni sənaye müəssisələrinin tikintisi ilə eyni vaxtda köhnə fab rik və zavodlarını yenidən qurulması və geniĢləndirilməsi iĢləri də həyata keçirilird i. Bakıda L.ġmidt adına maĢınqayırma zavodunun, Qaradağ sement zavodunun, V.Ġ.Lenin adına (indiki H.Z.Tağıyev adına) əyirici-to xucu fabrikin, dəri zavodunun, "Qızıl ġərq" mətbəəsinin, Çiraqidzo rda kü kürd-ko lçedan yataqlarının, Tovuz sement zavodunun yenidən qurulması sahəsində böyük iĢlər aparılmıĢdı 22 . Respublika tabeliy ində olan sənaye müəssisələrinin tikintisinə yönəldilən vəsait ildən-ilə artırd ı. 1920-1928-ci illərdə bu sənayenin inkiĢafına 17 mln manat və ya respublika xa lq təsərrüfatına sərf edilən bütün kapitalın 60,6 faiz qoyulmuĢdusa, təkcə birinc i beĢillikdə bu məb ləğ müvafıq olaraq 89 mln manat və ya 63,6 faiz təĢkil edirdi 23 .
yaranması A zərbaycan fəhlə sinfinin tərkibində kəmiyyət artımı və keyfiyyət dəyiĢikliklə rinə Ģəra it yaratdı. Birinc i beĢillik dövründə xalq təsərrüfat ında (kənd təsərrüfatı istisna olmaqla) çalıĢan fəhlə və qulluqçuların sayı 1932-ci ildə 1928-ci ildəki 175 min nəfərdən 325 min nəfərədək 24 , o cümlədən sənayedə 69 min nəfərdən 107 minədək, tikintidə 18 mindən 43 minədək, nəqliyyat və rabitədə 22 mindən 40 minədək artdı 25 .
onların sayı 1929-cu il yanvarın 1-nə 46794 nəfərdən 1933-cü il yanvarın 1-nə 69640 nəfərədək artdı 26 . Səciyyəvidir ki, Azərbaycan neft sənayesində fəhlə və qulluqçuların ü mu mi sayının artması ilə yanaĢı, bu illərdə neft çıxarılması sahəsində fəhlələrin sayının 15,413-dən 13,670 nəfərədək azalması müĢahidə edilird i 27 . Bu bir tərəfdən, istehsalat proseslərinin me xan ikləĢdirilməsi və 229
elektrikləĢdirilməsi nəticəsində dartayçı, yağlayıcı və ocaqçıların sayca xeyli azalması, d igər tərəfdən isə tikinti-təsərrüfat mədənlərin tərkibindən ayrılması ilə izah ed ilir. Respublikanın xalq təsərrüfatında fəhlə sinfinin xüsusi çəkisinin artması Azərbaycanda məhsuldar qüvvələrin inkiĢafında böyük rol oynadı. Fəhlə və qulluqçuların sayca artımı yalnız xalq təsərrüfatının sosialist bölməsində baĢ verird i. A zərbaycanda fəhlə sinfinin əsas artım mənbəyi Ġttifaq ın baĢqa rayonlarından gəlmiĢ Ģəhər əhalisi - fəhlə kontingenti idi. Birinci beĢillik dövründə Bakıya Azərbaycandan kənar regionlardan 100 mindən artıq fəhlə gəlmiĢ və burada məskən salmıĢdı. Təkcə1930-1932-ci illərdə RSFSR Ģəhərlərindən Bakıya 86 299 fəhlə gəlmiĢdi 29 . 1928-ci ilin oktyabrından 1933-cü ilin yanvarınadək neft sənayesində çalıĢan rus fəhlələrinin sayı 21 833 nəfərdən 40721 nəfərədək artmıĢdı, bu isə Azərneftdə iĢləyənlərin 58,3 faizin i təĢkil edirdi 30
Digər artım mənbəyi kənd əhalisi idi. Kənd təsərrüfatında yeni sosial dəyiĢikliklər prosesində kəndin özünəməxsus aqrar əhali artıqlığı baĢ verirdi. Kənd əməyin in mexanikləĢdirilməsi, ko llektiv təsərrüfatların meydana gəlməsi kəndin ict ima i-mədəni cəhətdən dəyiĢilməsi A zərbaycan sənayesində ciddi ehtiyac olan çoxlu sayda yeni azad iĢçi qüvvəsi yaradırdı. Mərkəzin amiranə tələblərin in (ələlxüsus neft və pambıq istehsalı üzrə) artması nəticəsində beĢillik plana tez-tez dəyiĢikliklər ed ilməklə sənayedə intensivliyin, kənd təsərrüfatında kolle ktiv ləĢdirmə te mpin in sürətləndirilməsi cəmiyyətdə əməyin təĢkili və istifadəsi sahəsində yeni proble mlə r törədirdi. ĠĢçi qüvvəsinin təĢkil olun muĢ Ģəkildə toplanılması 1931-ci ilədək b ilavasitə ancaq əmək orqanlarının tabeliyində id i, təsərrüfat orqanları isə bu məsələyə lazımi diqqət yetirmirdi. ĠĢçi qüvvəsinin xey li miqdarda artıq olduğu bir sıra rayonlarda (Laçın, Astraxanbazar, Lən kəran, Masallı və b.) onların sənayeyə cəlb edilməsində fəaliyyətsizlik müĢahidə olunur və ona laqeydlik göstərilirdi. SSRĠ XKS və ÜĠM ĠK-in sənaye müəssisələrinin kolxozlarla müqavilələr bağlaması yolu ilə iĢçi qüvvəsinin təĢkil o lun muĢ Ģəkildə toplanılmasını tənzimləyən mövsümçülü k haqqında 1932-cı il 30 iyul tarixli qərarı sənayenin iĢçi qüvvəsi ilə təmin edilməsinə mühü m təsir etdi 31 . Bu
müqavilələr sayəsində 1931-ci ildə Azərbaycanda sənayeyə və digər sahələrə 54 min nəfər iĢçi cəlb ed ild i. Xalq Əmək Ko missarlığı nəzdində iĢçi qüvvəsinin təĢkili ilə məĢğul olan kadrlar idarəsi 1932-ci ilin yalnız doqquz ayı ərzində 47 min nəfərdən artıq adamı iĢə göndərmiĢdi 32 . Milli fəhlə sinfi kadrlarının formalaĢ ması xüsusən mühüm prinsipial əhəmiyyət kəsb edirdi. 1928-ci ildə respublikanın xalq təsərrüfatında 61,1 min Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|