Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. KƏND TƏSƏRRÜFAT KOLLEKTĠVLƏġDĠRĠLMƏSĠ
234
Lakin tək rəsmi inzibati-amirlik tələbləri zəh mətkeĢlərin fəal əməyi ilə daim uğur əldə etmək mü mkün deyildi, belə ki, beĢilliyin yerinə yetirilməsində çətinliklər, o cümlədən sənayeləĢdirməni yüksək temp lə aparmaq üçün kapital qoyuluĢu çatıĢmazlığı meydana çıxd ı. Ġstiqraz buraxmaq la vəsaiti aqrar sektordan sənayeyə "köçürmək" ("perekaçka") isə xilasedici vasitə deyildi. Be lə vəziyyət bütün respublikala rda yaranırdı, Azə rbaycan neftçilərinin bütün səylərinə baxmayaraq, Azərneft bütövlükdə 1931-ci ildə nəzərdə tutulmuĢ istehsal planını cə mi 88,3 faiz yerinə yetirə bildi. Dü zdür, bu, 1930-cu ildəkindən 24,8 faiz ço x id i, bu hal qazımada və neftayırmada da müĢahidə edilird i 55 . 1932-c i ildə 12 milyon 181 min ton neft çıxa rılmıĢdı, yəni neft çıxarılması nəin ki artmıĢ, hətta 1931-ci illə müqayisədə bir milyon tondan çox aĢağı düĢmüĢdü. Neft üzrə planın yerinə yetirilməməsinin "rəsmi fərziyyəsi" qazıma üçün
sahələrin ha zırlan masın ın gecikməsi, neftçıxarmada mexanikləĢdirməyə kifayət qədər diqqət verilməməsi, mədənlərin texn iki cəhətdən yenidən silahlandırılması uğrunda mübarizənin zəifləməsi, təĢkilati çatıĢmazlıqlar idi. Ancaq planın yerinə yetirilməməsin in baĢlıca səbəbi partiyanın qəbul etdiyi sürətləndirmə xətti ilə əlaqədar "Mərkəzin" neft planına onun artırılması istiqamətində daimi düzəliĢlər verməsi oldu. Neft beĢilliyinin ye rinə yetirilməsi ilə bağlı məsələlər bu illərdə partiyada hakimiyyət uğrunda geniĢlənən kəskin mübarizədə oynanılan kartlardan biri idi. Partiya beĢillik plan ların reallığ ını və üstünlüyünü təsdiq etdirmək üçün iqtisadi problemlərin həllində təkid və məcburiyyət üsullarından da istifadə edirdi. Stalin hələ 1930-cu ilin iyununda keçirilən XVI partiya qurultayında göstərirdi: "BeĢilliyin ən yüksək variantının yerinə yetirilməsinin yoxlanıĢı... beĢilliy i bizim dörd ildə yerinə yetirə biləcəyimizi göstərməklə bərabər, onu da göstərir ki, biz beĢilliyi b ir sıra sənaye sahələrində üç ildə və hətta iki il yarımda yerinə yetirə bilərik". O, neft sənayesinin 1929/30-cu ildə 1932/33-cü il üçün nəzərdə tutulanın 83 faizi miqdarında məhsul verməsinə əsaslanaraq deyirdi: "Deməli, neft sənayesində beĢillik p lanı biz cəmi 212 ildə yerinə yetiririk". 56
Təbii ki, bu iddialardan sonra beĢillik planda nəzərdə tutulmuĢ kö mür, çuqun və polad əridilməsi sahəsində bütövlükdə ölkədə göstəricilərin yerinə yetirilməməsinə baxmayaraq, birinci illiyin nəticələrinə yekun vuran Stalin ÜĠK(b)P MK və MĠK-in yanvar plenumundakı (1933-cü il) çıxıĢ ında onların üzərindən sükutla keçdi, məlu mat verdi ki, "mah iyyətcə" sənayedə ümumi məhsul buraxılıĢı üzrə (manatla) plan vaxtından əvvəl - 4 il 3 ayda yerinə yetirilmiĢdir 57 . Belə bir məkrli münasibət eyni zamanda onunla izah oluna bilər ki, real vəziyyətin obyektiv qiymətləndirilməsi "Stalinin rəhbərliy i"nin nüfuzu üçün təhlükə törədirdi. Birinci beĢillik illərində, sözsüz, müvəffəqiyyətlər 235
qazanılmıĢdı. Ancaq bu uğurlara iqtisadiyyatda inzibati-amirlik metodların ın kök salma gücünə, beĢilliyin ilk illərində qabaran "əmək təĢəbbüskarlığı dalğasında" nail olun muĢdu. Sosializmin sürətləndirilməsi uğrunda "qaçıĢ" faktiki olaraq dövlətin əməkçi insanı eybəcərcəsinə istismar etməsini gücləndirir, yeni cəmiyyət qurmaq arzusu ilə oyanıĢını, əmək coĢqunluğunun azalmasına ciddi təsir göstərirdi. Həq iqətin xalqdan gizlədilməsi, b irinci beĢilliyin nəticələrinin saxtalaĢdırılması Stalinə "təmayülçülərlə", "xa lq düĢmənləri" ilə mübarizədə özünün "haqlı olduğunu" sübut etmək, onun və həmfikirlərinin buraxd ıqları, ağır nəticələrə gətirib çıxarmıĢ kobud nöqsan və səhvləri gizlətmək üçün lazım idi.
yeniliklər kəndin ictimai iqtisadi həyatmda köklü dəyiĢikliklər keçirilməsini də Ģərtləndirdi. Ölkədə, o cümlədən Azərbaycan Res publikasında kənd təsərrüfatı pərakəndə vəziyyətdə idi, onda xırda fərd i təsərrüfatlar üstünlük təĢkil edird i. Bu sahədə yaranmıĢ böhrandan çıxıĢ yolunu Stalin kənd təsərrüfatını hər vasitə ilə kollektivləĢdirməkdə görürdü. XV partiya qurultayı (dekabr 1927-cı ıl) xırda fərdi kəndli təsərrüfatlarını birləĢdirməyi və onları iri kollektivlərə çevirməyi kənddə əsas vəzifə kimi qoy muĢdu. Qurultayda kooperasiyanın bütün formaların ın inkiĢaf etdirilməsi, yeni texn ika əsasında tədricən torpağın elliklə becərilməsinə keçilməsi nəzərdə tutulurdu. Kənd təsərrüfatının kooperativləĢməsi haqqında qərarda müddət, xüsusilə forma və üsulları barəd konkret vəzifələr müəyyənləĢdirilməmiĢdi. Qurultayın qolço maqlar haqqında qərarında iqtisadi metodlarla onların istis mar imkanlarını a za lt maq tədbirləri nəzərdə tutulurdu, hətta qeyd olunurdu ki, kollekt ivləĢ mə "ancaq zəhmətkeĢ kəndlilər tərə findən razılıq olması Ģərti ilə" ola bilər. Azərbaycanda kənd təsərrüfatını kooperativləĢdirmən in dina mikası illər üzrə aĢağıdakı kimi nəzərdə tutulurdu: 1926-cı il -67409 - 20,2 faiz; 1927-ci il - 90273 - 26,9 faiz; 1928-c i il - 159178 - 46,9 fa iz və 1929-cu il - 231199 - 68,2 faiz 58
1927-1928-c i illə rdə ölkədə ta xıl ha zırlığ ında baĢ vermiĢ çətinliklə r vaxtı Stalin kollektivləĢdirmən i sürətləndirmək qərarını verdi. Taxıl hazırlığındakı böhranı aradan qaldırmaq tələbi ilə 1928-ci ilin fevralında yerli təĢkilatlara Stalin in təlimatı göndərild i. Bu təlimatın mah iyyəti kəndli Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|