Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

238 

 

1923-cü  ildən  1928-c ı  ilədək  yönəldiləndən  təqribən  dörd  dəfə  ço x  vəsait  sərf 

edilmiĢdi 

Kənddə 

inzibati -amirlik 

siyasətinin 

ağır 

nəticələri. 

Kollekt ivləĢdirmədə in zibati-a mirlik siyasəti getdikcə güclənirdi, yerlilə rin  milli 

xüsusiyyətləri,  kəndlilərin  əhvali-ruhiyyəsi,  onların  ço xunun  Ģəxsi  təs ərrüfatını 

saxlamaq istəyi nəzərə alın mır, bu iĢdə tələskənlik və zorakılığ ın yolverilməzliyi 

prinsipləri  po zulurdu.  Stalinin  "elliklə  kollektivləĢ mə"  Ģüarını  irəli  sürməsi, 

Pravdanın  1929-cu  il  7  noyabr  sayında  "Böyük  dönüĢ  ili"  məqaləsində  guya 

kəndlilərin  bütöv  kəndlərlə,  nahiyələ rlə,  rayonlarla  kolxo za  getmələrini,  yəni 

kənd  təsərrüfatının  sosialist  quruculuğa  "həlledici  qələbə"  qazanılmasın ı, 

ortababların  ko lxo za  daxil  o lmasını  vurğulaması  həmin  ildə  də  onun  "elliklə 

kollekt ivləĢdirmə   əsasında  qolçomaqla rın  b ir  sin if  kimi  ləğv  edilməsi" 

siyasətinin elan edilməsin i əsaslandırdı. 

1930-cu  il yanvarın  5-də  ÜĠK(b)P MK "Kollekt ivləĢdirmən in sürəti və  

kolxo z  quruculuğuna  dövlət  tərəfindən  yardım  edilməsi  tədbirləri  haq qında" 

qərar qəbul etdi

62

. Mərkəzi Ko mitə ayrı-ayrı rayonlarda Ģəraitin  mü xtəlifliyin i və 

kollektivləĢ məyə  eyni  dərəcədə  hazırlıq  olmadığın ı  nəzərə  alaraq,  ölkədə 

kollektivləĢdirmən i  sona  yetirmək  üçün  təqribi  möhlətlər  müəyyən  etdi.  ġimali 

Qafqaz, AĢağı və Orta Asiyada kollektivləĢdirmə "1930-cu ilin payızında, yaxud 

1931-c i  ilin  yazında";  qalan  taxılçılıq  rayonlarında  "1931-ci  ilin  payızında, 

yaxud  1932-c i  ilin  yazında"  baĢa  çatdırılma lı  idi.  Mərkə zdən  dekretlə  bu  cür, 

yuxarıdan, 

reg ionlarla 

məsləhətləĢ mədən 

qısaldılmıĢ 

müddətlər 

müəyyənləĢdirilməsi və "kolxo z təĢkili ü zrə sosialist yarıĢ ı" aparılması vəziyyəti 

gərginləĢdirərək  ço xlu  əyinti  və  səhvlərə  səbəb  oldu.  Kənddə  inzibati-amirlik 

təzyiqi  a ltında  kollekt ivləĢmən i  nəin ki  qabaqcıl  ta xılç ılıq  rayonlarında,  hətta 

mərkəzi  qaratorpaq  zonasında,  Moskva  vilayətində,  ġərq   respublikalarda  da 

"1930-cu ilin yaz ə kin  ko mpaniyası dövründə" baĢa çatdırmaq qərara a lın mıĢdı. 

Yaln ız  qolço maqları  deyil,  hələ  kolxo za  daxil  olmaq   istəməyən  ortababları  da 

sıxıĢdırır,  bir  ço x  rayonlarda  kəndli  təsərrüfatların ın  10-15  faizin i  "qolçomaq" 

sayıb təqib edirdilər, seçki hüquqlarından məhru m ed ilən lərin sayı da 15-20 faizə 

çatırdı.  Ġstehsal  vasitələrin i  ictimailəĢdirməkdə  də  kobud  səhvlər  buraxılır,  onu 

artellərdə  xırda  heyvan  və  quĢlar  da  daxil  o lmaqla  " maksimu m"a  çatdırmağa 

çalıĢırdılar. 

1930-cu  il  fevra l  ayın ın  1-də  SSRĠ  MĠK  və  Xalq  Ko missarları  Soveti 

"Kütləvi  kollektivləĢ mə  rayonlarında  kənd  təsərrüfatın ın  yenidən  qurulması  və 

qolçomaqlarla  mübarizə  tədbirləri  haqqında"  qərar  qəbul  etdi.  Bu  qərar  kütləvi 

kollekt ivləĢ mə rayonlarında torpaq icarəsinə və mu zd lu ə mə kdən istifadəyə ica zə  

verən  bütün  khnə  qanunları  ləğv  etdi.  Torpaq  icarəsi  və  muzdur  saxlamaq  

hüququ qolçomaqla rın əlindən alındı.  Lakin çox  keçmədi  ki, "sinfi  mübarizən in" 

---

239 

 

sərt  qanunlarının  yaratdığı  iqtisadi  və  siyasi  böhran  sovet  hakimiyyətini  c iddi 

çətinliklərlə  üzləĢdirdi.  Yu xarının  göstəriĢi  ilə  həyata  keçirilən  siyasi  xətt  yerli 

təĢkilatların  nöqsanlarını  partiya  xəttin i  öy mək  halları  kimi  qiy mətləndirild iyi 

üçün  Azərbaycan  və  digər  respublikaların  partiya  təĢkilatları  onu  öz  səhvləri 

kimi  et iraf  et mə li  oldular.  Hə min  il  fevra lın  20-də  MK-da  qəbul  olunmuĢ 

"iqtisadi cəhətdən geridə qalan  milli  rayonlarda ko lle ktiv ləĢmə və qolço maq lara  

qarĢı mübarizə haqqında" qərarda ko llektiv ləĢdirmədə rayonların milli və iqtisadi 

xüsusiyytlərinin nəzərə alın ması təklif ed ilirdi. 

Azərbaycanın  xey li  h issəsində  də  elliklə  kollektivləĢ mə  və 

qolçomaqların ləğv edilməsi məsələsini qoymaq hələ lazım deyild i. 

Bu dövrdə kolxoz quruluĢu sahəsində ciddi əyintilərə də yol verilmiĢdi 

-  kolxo z  quruculuğu  prosesində  könüllülük  prinsipi  pozulmuĢ,  kolxo z 

hərəkatında  ayrı-ayrı  rayonların  yerli  xüsusiyyətləri  nə zərə  a lın ma mıĢ  və 

arteldən birbaĢa ko mmunaya sıçramaq hallarında olmuĢdu. 

ÜĠK(b)P M K 1930-cu il 14 martda "Kolxo z hərəkatmda partiya xəttinin  

əyilməsi  hallarına  qarĢı  mübarizə  haqqında"  qərar  qəbul  etdi.  Bu  qərar 

respublikalarda,  o  cü mlədən  Azərbaycan  SSR-də  ko lxo z  quruculuğunda 

buraxılmıĢ  səhvlərin  düzəld ilməsində  mühü m  rol  oynadı.  Azərbaycanda  kəndli 

təsərrüfatların ın  kolle ktiv ləĢdirilməsi  yollarındakı  çətin liklərdən  biri  də  kütləvi 

siyasi-təĢkilati  və  təsərrüfat  iĢləri  aparmaq  üçün  yerli  kadrların  az  olması  id i. 

Onlara  böyük  ehtiyac  var  idi,  çünki  kənddə  milli  adət  və  ənənələr  möhkəm, 

xüsusən dinin nüfuzu və təsiri güclü idi. 

Bütün  bu  tədbirlərə  baxmayaraq,  ölkə  miqyasında,  həmçinin  

Azərbaycanda  qolçomaqlara  qarĢı  mübarizə  güclən irdi.  Qo lço maq  ailə  baĢçısı 

antisovet, antiko mmunist, "əksinqilab i akt iv" adı  ilə  həbs olunub güllələn ir, ailə  

üzvləri  isə  Sibirə,  yaxud   Orta  Asiyaya  və  Qazaxıstana  sürülürdü.  Ko lxo z 

hərəkatına qarĢı çıxıĢ edən varlı kəndlilər də ailəsi  ilə birlikdə ölkənin ən ucqar  

yerlərinə  sürgünlə  cəzalandırırdılar.  Onlan  yatabla  yük  vaqonlarına  doldurur, 

Uzaq  Sibir  və  Qazaxıstana  gedən  dəmir  yollarında  həftələrlə  saxlayır  min  bir 

əzaba düçar edird ilər. 

Kəndlilərin  digər  Ģübhəli  görünən  qismi  isə  respublikanın  da xi lində

 

xüsusi  yaĢayıĢ  düĢərgələrində  saxlanırd ı.  1930-cu  ilin  əvvəllrində  təkcə 

pambıqçılıq  rayonlarında  varlı  fərd i  təsərrüfatların    min  hektar  torpaq sahəsi  və 

iki  min   baĢ  iĢ  heyvanı  müsadirə  edilmiĢdi.  Ona  görə  də  orta  v ə  varlı 

təsərrüfatların sahibləri öz  mal-qarasını  müsadirə qorxusundan ya kəsdikləri, ya 

da  dəyər-dəyməzinə  satdıqları  üçün  kolle ktivləĢdirmənin 

ilk  illərində 

Azərbaycanda mal-qaranın sayı yarıbayarı azalmıĢdı. 

1930-cu ilin fevra lında SSRĠ MĠK və XKS "Qo lço maq təsərrüfatlarının  

özbaĢına köçməsinin və onlar tərəfindən əmlakın satılmasın ın qadağan edilməsi 

---