Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu


 AZƏRBAYCANDA ĠCTĠMAĠ-SĠYAS Ġ HƏYAT



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə118/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   223

242 

 

§ 3. AZƏRBAYCANDA ĠCTĠMAĠ-SĠYAS Ġ HƏYAT 



 

 

Yeni  inzibati  ərazi  quruluĢu.  Sovetlərdə  dəyiĢiklikər.  20-30-cu  

illərdə  bütün  ölkədə  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  da  inzibati-amiranə  rəhbərlik 

metodları 

bərqərarlaĢır, 

"sosialist 

sənayeləĢdirilməsi" 

və 


xüsusən 

"kollektiv ləĢdirmə"  prosesində  "sovet  inzibati-amirlik sisteminə" çevrilirdi. Bu  

sistem cəmiyyətin bütün sahələrinə, habelə sovetlərin fəaliyyətinə də güclü təsir 

göstərirdi.  Sovetlərin  xalq  hakimiyyəti  orqanları  kimi  funksiyaları,  konstitusiya 

hüquqları  tədricən  məhdudlaĢdırılır,  on ların  dövlət  və  təsərrüfat  idarəçiliy inin  

bürokratikləĢdirilməsi 

baĢ 

verirdi. 



YĠS-in 

ilk 


dövründə  sovetlərin  

möhkəmləndirilməsi  məqsədilə bir sıra tədbirlər, o cü mlədən  onların  maliyyə və 

idarəetmə iĢlərində hüquqların ın geniĢləndirilməsi həyata keçirilird i.  20-ci  illərin  

əvvəllərində  Ģəhər  və  rayon  sovetlərinin  müstəqil  büdcələri  var  idi.  Kənd 

sovetlərinə  isə  bu  cür  imkan  sonra  verilmiĢdi,    1929-cu  ildə    19  iri  kənd 

sovetlərində  müstəqil  büdcə  yaradılmıĢ,  onlar  öz  büdcələrini  geniĢləndirmək 

hüququ  da  əldə  etmiĢdilə r.  Bunun  sayəsində  1930-1931-c i  ma liyyə  ilində  yerli 

sovetlərin büdcəsi bir il ərzində 57,7 faiz artmıĢdı

69



Azərbaycanda  sovetlər  ixtisaslı  kadrların  çatıĢ maması  ucbatından 



çətinliklərlə rastlaĢırdı. 1925-ci ilin əvvəllərində sovetlərin aĢağı orqanlarına yeni 

seçilmiĢ  üzvlərin  36843  nəfəri  və  ya  75  fa izi  savadsız  id i

70

.  Məktəb  və  kurslar 



vasitəsilə  əməkçilərin  ü mu mtəhsil  səviyyəsini  yüksəltmək  üçün  ço x  iĢ  görmək 

lazım  id i. 1925-ci  ilin əvvəllərində bütün dairə icraiyyə ko mitələrində beĢgünlük 

sonra isə biraylıq,  ikiay lıq və üçaylıq  kurslar təĢkil ed ilmiĢdi. Kənd sovetlərinin  

bütün  sədrləri  və  katibləri  bu  kursları  keçirdilər

71

.  1930-cu  ilin  o ktyabrında 



Bakıda sovet quruculuğu evi açıldı.  Həmin il Xalq Təsərrüfatı Ġnstitutunun sovet 

quruculuğu fakültəsinin bazasında Sovet Hüququ və Quruculuğu Ġnstitutu, 1931-

ci  ildə  Azərbaycan  MĠK  yanında  sonralar  Ko mmunist  Universiteti  ad lanan  A li 

Partiya və Sovet Məktəbi yaradıldı

72



1928-c i  ilin  avqustunda  sovetlərin  və  dairə  icra iyyə  ko mitə lərinin  ö z 



fəaliyyətlərin i 

kütləvi 


yo xlamaları 

dövlət 


hakimiyyət 

orqanlarının  

möhkəmləndirilməsində,  sovet  aparatının  passiv  və  digər  ünsürlərdən 

təmizlən məsində  mühüm  ro l  oynadı.  Sovetlərdə  üç  min  nəfərdən  çox  iĢçi,  yəni 

onların 9,5 faizi xaric edild i

73



1928-1929-cu  illərdə  sovetlərə  növbəti  seçkilər  keçirild i.  Scç ki 

kampaniyasını  keçirmək  üçün  1929-cu  ildə  kənd  rayonlarına  iki  ay  müddətində 

500  könüllü  fəhlə  göndərilmiĢdi

74

.  Seçkilərin  təĢkili  ilə  həyata  keçirilən  geniĢ 



ictima i-siyasi  ka mpan iya  sovetlərin  möhkə mləndirilməsində  əhəmiyyətli  rol 

oynadı.  Yeni  sovetlərin  hesabat  iclaslarında  mövcud  nöqsanlar  tənqid  edilir,  ilk 




243 

 

növbədə  sosial-mədəni  quruculuq  və  abadlıq  məsələ ləri  ilə  bağlı  səmərəli 



təkliflər  irəli  sürülürdü.  Əvvəlki  seçkilərdən  fə rqli  olaraq,  bu  iclaslarda 

yuxarıdan  təqdim  edilmiĢ  namizədlə rin  siyahısı  yox,  hər  bir  na mizəd  Ģəxsən 

mü zakirə  olunurdu

75

.  Bir  ço x  seçki  məntəqələrində  20-40  namizəd  səsverməyə 



qoyulurdu. 722 seçki dairəsi üzrə 7628 na mizəd səsə qoyulmuĢdu. Müzakirələ rin  

gediĢində seçicilər b ir sıra namizədləri rədd etmiĢdüər

76



Bununla yanaĢı, totalitar rejimin mövcudluğu Ģəraitində seçkı sisteminin  



demokratik  prinsipi  bir  sıra  hallarda  pozulurdu.  Belə  kı,  imtiyazlı,  əsil  zadəgan 

təbəqələrin  nümayəndələri  qanunsuz  seçkı  hüququndan  məhru m  edil ir,  onlara 

qarĢı  "antisinfi  siyasi"  tədbirlər  tətbiq  edilird i.  Hətta  bu qayda  Azərbaycan  SSR 

Konstitusiyasında da əks olunmuĢdu

77

. Bunun nəticəsində, əvvəlki illərdə olduğu 



kimi, 1929-cu il seçkiləri də kəskin sinfi  ziddiyyətlər Ģəraitində keç irilirdi.  Seçki 

hüququndan  məhru m  edilmiĢlər  ciddi  müqavimət  göstərirdilər.  On lar  seçki 

hüququ əldə etməyə cəhd edərək seçki iclaslarını po zur, bəzən terrora əl atır, ö z 

növbəsində hakimiyyət orqanları da onlara qarĢı cəza tədb irləri görürdülər.  Dini 

mərasimlərə  (Quran  o xu maq,  məsciddə  çay  paylamaq  və  s.)  əməl  edən  kəndli, 

ortabab və kasıbların seçki hüququndan qeyri-qanuni məhru m edilməsi faktlarına 

da rast gəlinird i. Bütün bunlara baxmayaraq, 1929-cu il seçkilərində 838 min 671 

seçicidən  608  min  741  nəfər  və  ya  73  faizi  seçkilərdə  iĢtirak  etmiĢdi,  bu  isə 

1927-c i ildə ki seçkilərdən 13 fa iz art ıq id i

78



Qadınlar  seçkilərdə  xeyli  fəallaĢmıĢ,  onların  1927-ci  il  seçkilərində  30 

faizi,  1929-cu  il  seçkilə rində  isə  61  fa izi  iĢtira k  et miĢdi.  Kənd  sovetləri 

sədrlərinin  1929-cu  ildə  116  nəfəri  -  bütün  kənd  sovetləri  sədrlərinin  10  faizi, 

1927-c i ildə isə cə misi 23 nəfə ri qadın idi. 

1929-cu  il  seçkilərində  sovetlərə  45568  deputat  seçilmiĢdi.  Onlardan  

26933 nəfəri -  59,1 faizi ilk dəfə seçilmiĢ,  respublikada yaĢayan bütün millət və 

xalq lar sovetlərdə təmsil o lun muĢdu

79



Azərbaycanda  keçmiĢdən  irs  qalmıĢ  inzibati  bölgüdə  nöqsanlar 

olduğunu  və  onun  yeni  inzibati-iqtisadi  rayonlaĢdırma  prinsiplərinə  uyğun 

olmadığın ı nəzərə alaraq, respublikada yeni rayonlaĢdırma həyata keçirilirdi. Ġlk 

dövrdə  sovetlər  kənd  icmalarının  ərazisində  yaradılırdı.  Ġnqilaba  qədər  onların 

sayı 466  idi

80

. 1925-c i ilədək bu qədər də kənd sovetləri  mövcud idi. Təbiidir ki, 



o  zaman  respublikada  bütün  kəndlərin  hamısında  dövlət  orqanları  yox  idi. 

Bununla  yanaĢı,  kənd  sovetinin  ixtiyarında  olan  ərazi  ço x  geniĢ  id i  və  burada 

yaĢayan  əhalinin  sayı  iki  min-üç  min  nəfərə  çatırdı

81

.  Belə  Ģəraitdə  sovetlərin 



iĢini yaxĢ ılaĢdırmaq, kütlələri dövlətin idarə edilməsinə geniĢ Ģəkildə cəlb etmək, 

kənddə  sovetlərin  rolunu  yüksəltmə k  çətin  idi.  1928-ci  ilin  oktyabrında 

Azərbaycan  SSR  Xalq  Ko missarları  Soveti  tərəfindən  çağırılmıĢ  rayonlaĢdırma 

üzrə  müĢavirə  qəzaların  ləğv  edilməsinə  və  yeni  inzibati-ərazi  vahid i  olan 




Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə