Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġctimai-siyasi təĢkilatlar.
246
Respublikada "sosialist əvəzçiliyi" adlanan metod da geniĢ yayılmıĢdı 98 . Qabaqcıl fəh lələr istehsalatdakı iĢdən sonra ayrı-ayrı sovet idarələrinin rəhbər iĢçilərin i əvəz edirdilər. 1932-ci ilin əvvəllərində Bakıda 149 nəfər sosialist əvəzçisi var idi 99 . Bu, dövlət aparatının iĢinin yaxĢılaĢdırılmasını təmin etməklə yanaĢı, aparatda iĢləmək üçün yeni fəhlə kadrların irəli çəkilməsinə kö mək etdi. Beləliklə, 20-30-cu illərdə sovetlərin möhkəmləndirilməsi sahəsində bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirild i, o cü mlədən maliyyə və idarəetmə iĢlərində onların hüquqları geniĢləndi, sovet aparatında iĢləmək üçün kadrlar hazırlandı, sovetlərə seçkilər əməkçilərin dövlətin idarə olun masına cəlb edilməsində mühü m rol oynadı, sovetlərin tərkibində müsbət struktur dəyiĢiklikləri keçirildi. Ancaq həmin dövrdə idarəetmədə formalaĢan inzibati - amirlik metodları, sovetlərin iĢinə partiya müdaxiləsinin güclən məsi onların əsil dövlət hakimiyyət orqanları kimi xalqın hüquq və mənafelərini müdaf iə etmələrinə mane olur və hüquqlarını məhdudlaĢdırırd ı. Ġctimai-siyasi təĢkilatlar. 30-cu illərdə yeni cəmiyyət quruculuğu prosesində Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatı əsaslı surətdə dəyiĢildi. Bu dövrdə ÜĠK(b)P-n in tərkib hissəsi olan Azərbaycan Kommun ist Partiyası təhsil, mədəniyyət, dövlət idarəçiliyi və iqtisadiyyatın bütün sahələrində, həmç inin ümu mbəĢəri, milli və d igər sosial, ict imai münasibətlərin formalaĢ masında həlledici rol oynayırd ı. Bu illərdə Azərbaycan Ko mmun ist Partiyasının sıraları fəhlə, kolxo zçu, mu zdur və yoxsul kəndlilər hesabına artırdı. 1928-ci il yanvarın 1-nə olan məlu mata görə, Azə rbaycan Kommunist Partiyasının tərkibində 22781 nəfər partiya üzvü və 9489 nəfər namizəd (cəmi 3227 nəfər)var id ilər. Onlardan 22180 nəfəri (68,7 faiz) fəhlə, 5365 nəfəri (16,6 faiz) kəndli, 4720 nəfəri (14,7 faiz) isə qulluqçu və digər təbəqələrin nümayəndələri id i 101
. 1933-cü ilin evvəllərində isə partiya üzvlərinin sayı 47.465 nəfərə, namizədlərin sayı isə 26215 nəfərə (cəmi 73680 nəfər) çatdı 102
. Onların içərisində fəhlələ r 47103 (63,9 faiz) nəfər, kəndlilər 20431 (27,8 faiz) nəfər, qulluqçu və digərləri isə 6146 (8,3 faiz) nəfər təĢkil edirdi 103
. Rəqəmlərdən göründüyü kimi, partiya üzv ləri içərisində qulluqçuların sayı kəskin surətdə azalmıĢ, kəndlilərin say ı isə xeyli artmıĢdı. Bu kəmiyyət dəyiĢikliy i Azərbaycan partiya təĢkilatın ın keyfiyyət səviyyəsinə mənfı təsir göstərdi. Qadın ların partiyaya axın ı zəif gedirdi. Partiya üzvlərinin milli tərkibində azərbaycanlı fəhlə lərin faizi baĢqa millətlərin nümayəndələri ilə müqayisədə azlıq təĢkil edirdi. Hətta təĢkilatlarda azərbaycanlıların sayının xeyli azalması müĢahidə edilirdi. AK(b)P M K və BK-nın birləĢmiĢ plenumu (1931-ci ilin fevralı) "türk kadrlarına xüsusi diqqət və fəhlələrin ayrı-ayrı təbəqələrinə diferensial yanaĢmanı təmin etmək baxımından partiya təĢkilatların ın kütləvi iĢində tezliklə dönüĢə nail olmağı" qərara aldı 104
. Partiya təĢkilatı bu məqsəd üçün partiya-sovet 247
mətbuatı, həmçin in partiya maarifi Ģəbəkəsindən istifadə etdi. 1930-cu ildə təsərrüfat quruculuğunun bütün sahələrinə partiya rəhbərliyin i gücləndirmək məqsədilə AK(b)P MK, BK və rayon komitələri yenidən təĢkil olundu. Partiya iĢinin ağırlıq mərkəzi sex, briqada və mədənə keçirildi. Ko mmunisti üç nəfərdən az o lmayan bütün müəssisələrdə partiya qrupları yarad ıld ı. 1931-ci ilin əvvəlində Bakıda 1200 partiya qrupu var idisə, 1932-ci ilin aprelində onların sayı 2300-ə çatdı
105 . Sex partiya ö zəklərinin də sayı artdı. 1931-ci ilin martında Bakıda 390, bir ildən sonra 590 sex özəy i var id i. Bakmm iri müəssisələrində partiya ko mitələri təĢkil edildi. 1931-ci ilin 106 əvvəlində cə mi bu cür iki ko mitə var idisə, bir ildən sonra onların sayı 23-ə çatdı 107
. Kəndlərdə də partiya özəkləri yenidən quruldu. Ərazi kənd özəkləri ilə yanaĢı, istehsalat prinsipi üzrə yaradılan kolxo z partiya təĢkilatları təĢkil edild i. 1930-cu ildə Azərbaycanda 133 ko lxo z partiya özəyi, sovxoz və MTS-lərdə 11 partiya özəyi var idi. 1930-cu ilin sonunda isə kolxo z partiya ö zəklərinin sayı 490-a , kənd əra zi özə klə ri 443-ə, sovxo z və MTS-lə rdə isə onların sayı 43-ə çatdı, on iki sovxo z, on dörd MTS və qırx dörd iri kolxo zda qonĢu kənd və kolxo zların özəklərini birləĢdirən partiya ko mitələri yaradıldı. 200 nəfərədək rəhbər rayon iĢçisi partiya komitələri və özəklərinin katibi iĢləmək üçün kəndə göndərildi 108 .
partiyanın taleyinə güclü təsir göstərirdi. SənayeləĢdirmə, kənd təsərrüfatının kollekt ivləĢdirilməsi və " mədəni inqilabın" həyata keçirilməsi dövründə ÜĠK(b)P daxilində alternativ proqra mla çıxıĢ edən s ağ təmayül meydana gəldi. Sağ təmayülün liderləri sənayeləĢdirmənin yüksək sürətinə qarĢı çıxır, qolço maq lara qarĢı tətbiq edilən fövqəladə tədbirləri qəti rədd edirdilər. On lar ö lkədə sinfi mübarizənin zəifləməsi və qolçomaqların dinc surətdə sosializmə qovuĢması "nəzəriyyə"sini təbliğ edir, kollektivləĢ məni kö məkçi tədbir kimi in kar etməyərək, aqrar bölmədə fərdi kəndli təsərrüfatın ı onun əsası sayırdılar. Bu dövrdə formalaĢmıĢ in zibati-amirlik sistemi partiya təĢkilatlarının iĢində də özünü büruzə verirdi. 1929-1930-cu illərdə XVI Ümu mittifaq partiya konfransının (1929-cu ilin apreli) qərarı ilə bütün respublika təĢkilatlarında partiya üzvlüyünə namizədlərin və üzvlərin yoxlan ması və ü mu mi təmizlən məsi keçirildi. Azərbaycan Kommunist Partiyasında yoxlamadan keçən 37979 ko mmunistdən 4106 nəfəri və ya 10,8 faizi partiyadan xaric edildi 109 . La kin Azərbaycanda kommun istlərin ü mu mi sayı azalmad ı, belə ki, təmizləmə və yoxlama dövründə partiya sıralarına 4541 nəfər, baĢqa sözlə xaric o lunanlardan 435 nəfər artıq qəbul edilmiĢdi 110
. Bəzən "təmizləmə" pərdəsi altında prinsipial, vicdanlı, ancaq "partiya rejiminə" uyğun olmayan adamları partiyadan uzaqlaĢdırırdılar. "Tə mizlə mə" Stalinin d iktatorluq rejiminin ruhuna cavab
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|