Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
262
aparılırdı 42 . Eyni zamanda neft və qaz quyularının qazıma sürəti də artırdı. 1937- ci ildə ay ərzində bir dəzgahın qa zıma sürəti 1933-cü ildəki 167,7 metrə qa rĢı 609,7 metr o lmuĢdu 43 .
vermiĢdi. Qabaqcıl te xnika ilə təchiz olun muĢ yeni zavodlar tikilmiĢ, köhnələrində tam yenidənqurma iĢləri aparılmıĢdı. 1934-cu, 1937-ci illərdə ilkin neft ayrılması sahəsində yerli mütə xəss islərin qüvvəsi ilə beĢ güclü atmosfer qurğusu, güclü termik krekinq qurğuları layihə ləĢdirilib inĢa edilmiĢdi 44 . Bu
müddət ərzində Azərbaycan neft emalı sənayesinin məhsul istehsalı təxminən iki dəfə artmıĢdı 45 . Beləliklə, Azərbaycanda neft çıxarılması 1932-ci ildəki 12,2 mln tondan artaraq 1937-c i ildə 21,4 mln ton olmuĢdu. Ġkinc i beĢillikdə A zərbaycan neft sənayesi SSRĠ-yə 96 mln ton neft vermiĢdi 46 .
dövründə Azərbaycan neft sənayesi - Sovet Ġttifaqının baĢlıca neft bazası, ağır sənayenin əsas sahələrindən biri idi. 1937-ci ildə SSRĠ-n in neft və qaz hasilatın ın 76 faizin i A zərbaycan SSR verird i 47 . Azərbaycanda neft hasilatının güclü artımı SSRĠ-n in sürətlə sənayeləĢdirilməsinə sərf olunurdu. Bakı nefti nəinki ölkədaxili tələbatın ödənilməsində, eləcə də xaricə satılan neftin əsas hissəsini təĢkil edird i. Ġxrac edilən neft və neft məhsullarının gətirdiy i külli miqdarda vəsaitlə ittifaq sənayesi üçün hər növ maĢın və avadanlıqlar alınırdı. Birinci beĢillikdən fərqli olaraq, ikinci beĢillikdə SSRĠ-dən ixrac olunan neft və neft məhsullarının həcmi getdikcə azalmağa baĢladı. Belə ki, 1932-ci ildə ixrac edilən 6,1 milyon ton neft və neft məhsulların ın həcmi 1937-ci ildə 1,9 milyon tona enərək üç dəfədən çox azaldı 48 . Lakin bu dövrdə də SSRĠ-dən ixrac olunan neft və neft məhsullarının əsasını Azərbaycan nefti təĢkil edir və onun xüsusi çəkisi ilbəil artırdı. SSRĠ-dən ixrac edilən neft və neft məhsulların ın 1932-c i ildə 71,1 fa izi, 1933-cü ildə 78,1, 1934-cü ildə 79,6, 1935-ci ildə 84,0 faizi A zərbaycanın payına düĢürdü 49 .
yeni neft rayonlarının təĢəkkülü və in kiĢafında avanqard rol oynamıĢdı. Azərbaycan neftçiləri Uralda, Permdə, Ko midə, Türkmənistanda, Qazaxıstanda, Gü rcüstanda, BaĢqırdıstanda, Vo lqa və Ural arasındakı rayonda yeni neft bazası olan "Ġkinci Ba kı"da və b. kəĢfiyyat-a xtarıĢ iĢlərindən tutmuĢ ta neftin istisma rı və emalına qədər bilavasitə iĢtirak edərək hərtərəfli yardım göstərmiĢdilər. Bakı neftçiləri "Ġkinci Bakı" mədənlərinə bilavasitə hamilik edir, "BaĢneft", "Embaneft", "Sızranneft", "Prikamneft" və " Ġkinci Bakı"nın yeni neft trestlərinə qazıma və istismar avadanlığı verir, onlarla öz ən yaxĢı qazıma 263
ustaların ı, qazmaçıları, neftçıxarma ustalarını onlarda daimi iĢləməyə göndərirdilər. Azərbaycan Ġttifaqa daxil olan respublikalarda neft rayonlarının yaranması və inkiĢafında əsas mərkə z kimi böyük fəaliyyət göstərmiĢdi. Ġkinci beĢillikdə Bakı neftçilərinin iĢtirakı ilə Ukraynada, Özbəkistanda, Qazaxıstanda, Gü rcüstanda və Türkmənistanda 36 yeni neft yatağı aĢkar edilmiĢdi 50 . Azərbaycanın baĢqa respublika larda yaranan neft rayonlarını texn iki avadanlıq, təcrübəli mütəxəssis və ixtisaslı fəh lələrlə təmin etməsi və digər yardım sahələrindəki fəaliyyəti əvəzed ilməz o lub. Nəzərdən qaçırılmamalıdır ki, Azərbaycan bu yardımı ö zünün böyük məhru miyyətlərlə rastlaĢdığı və nəhəng bir təsərrüfatı bərpa və inkiĢaf etdirmək uğrunda mübarizə apardığ ı b ir Ģəraitdə göstərirdi. Sovet neftçilərinin, ilk növbədə qocaman, təcrübəli, xeyirxah Azərbaycan neftçilərinin b irgə əməyi sayəsində yeni neft rayonlarının ümu mittifaq neft hasilatında xüsusi çəkisi 1937-ci ildə 1932-ci ildəki 2,5 faizdən 9,1 faizədək artdı 51 . Əlbəttə, bu, SSRĠ neft sənayesinin inkiĢafında böyük uğur idi. Lakin hələ də ölkə neft istehsalının üçdə birini verən Bakı neftinə olan tələb nəinki azalmır, əksinə onun hər vasitələrlə ço xaldılması üçün mü xtəlif təzyiq lər artmaqda dava m edirdi. Ġkinci beĢillikdə Azərbaycan sənayesinin inkiĢafında əsas yeri neft sənayesi və onunla bağlı sahələr tuturdusa da, digər sahələrdə də ciddi irəliləyiĢlər var idi. Bu illərdə A zərbaycanda bütün sənayenin ümu mi məhsulu 103 faiz, o cümlədən neft çıxarılması 75 faiz, qaz istehsalı 281 faiz, elektrik enerjisi istehsalı 125 faiz, qara metal prokatı 45 faiz, sement 29 faiz, maĢınqayırma və metal emalı məhsulu 231 faiz, pambıq-parça istehsalı 76 faiz, ipək parça 753 faiz, dəri ayaqqabı 298 faiz, qənnadı məmu latı 92 faiz, konserv hazırlan ması 30 faiz artmıĢdı 52 . Ġkinci beĢillikdə Azərbaycanda sənayenin səmərəli Ģəkildə
yerləĢdirilməsi problemi müəyyən dəyiĢikliklərə - Gəncənin respublikanın ikinci sənaye mərkəzinə çevrilməsi və bir sıra rayonlarda yerli sənaye müəssisələrinin tikilib istifadəyə verilməsinə baxmayaraq, həll olun mamıĢ qalırdı. 1937-ci ildə respublikanın sənaye məhsulunun 90 faizə qədəri Bakı Ģəhəri və onun neft- mədən rayonlarının payına düĢürdü 53 . Azərbaycan ikinci beĢilliyin sonunda ümumĠttifaq miqyasında yeni texn ika əsasında qurulmuĢ güclü sənayesi olan respublika idi. Bu dövrdə onun xalq təsərrüfatında sənaye məhsullarının xüsusi çəkisi 91,7 faiz təĢkil edird i 54 . Azərbaycan sənaye respublikası kimi müttəfiq respublikalar arasında qabaqcıl yerlərdən birin i tuturdu. O dövrdə SSRĠ-də ərazi üzrə 9-cu yeri, əhalin in sayına görə 7-ci yeri tutan Azərbaycan SSR neft istehsalında birinci, sənayenin ümu mi
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|