Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
272
ZəhmətkeĢlərin sosial vəziyyətinin yaxĢılaĢdırılmasına yönəldilmiĢ mühü m tədbirlərdən biri milli gəlirdən bu sahəyə ayrılan hissənin artması ilə müəyyənləĢir. Bu baxımdan Azərbaycan SSR dövlət büdcəsindən əhalinin sosial ehtiyaclarına ayrılan məb ləğin həcminin artması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Əgər 1933-cü ildə Azərbaycan SSR dövlət büdcəsindən məsarif olan 79,3 milyon ümu mi xərcin 39,9 milyon manatı (30,3 faiz) ictimai-mədəni tədbirlə rə, o cümlədən maarifə 33,1 milyon manat (24,8 faiz), səhiyyəyə 5,3 milyon (4,0 faiz), ko mmunal təsərrüfata 361 min manat (0,3 faiz), ictimai təminata 1,4 milyon manat sərf olun muĢdusa, 1937-ci ildə dövlət büdcəsindən məsarif olan 757,8 milyon manat umu mi xərcin 486,5 milyonu, (64,2 faiz) ictimai-mədəni tədbirlərə, o cümlədən maarifə 320,4 milyon manat (42,3 faiz), səhiyyəyə 142,8 milyon (18,8 faiz), ko mmuna l və mən zil təsərrüfatına 68,8 milyon manat (9,1 faiz), ictimai təminata 21,6 milyon manata s ərf olunmuĢdu 82 . Deməli, ikinci beĢilliyin axırında əvvəlinə nisbətən sosial-məiĢət tədbirlərinə sərf olan məsarif 19,3 dəfə artmıĢdı. Ġkinci beĢillikdə fəh lə və qulluqçuların maddi rifahını səciyyələndirən mühü m iqtisadi göstəricilərdən biri də əmək haqqının səviyyəsi idi. Hələ birinci beĢillik dövründən əmək haqqının artmasına ba xmayaraq, onun tənzimlən məsində xeyli çətinliklər mövcud idi. BeĢilliyin əvvəllərində əmək haqların ın vaxtlı-vaxt ında ödənilməsində ciddi çatıĢ mazlıq lar var idi, belə ki, 1933-cü ilin birinci yarısında 2 milyon manatdan çox borc yaranmıĢdı. Azərbaycan XKS 1934-cü il o ktyabrın 29-da respublikada "Oktyabr təntənələrinədək ə mək haqqı üzrə borcun ləğv edilməsi" haqqında qərar qəbul etmiĢdi 83 . Ümu miyyətlə, ikinci beĢilliy in əvvəllərində bütün ölkədə əmək haqqının tənzimlən məsinə böyük ehtiyac var idi. Xalq təsərrüfatın ın bir ço x sahələrində - dövlət, kooperativ və ictimai təĢkilatlarda çalıĢan fəhlə və qulluqçuların xeyli hissəsinin əmək haqqı olduqca aĢağı idi və dolanıĢıq tələbatı minimu mu ödəmirdi. Odur ki, SSRĠ XKS və ÜĠK(b)P MK 1934-cü il mayın 27- də azmaaĢlı iĢçilərin əmək haqqının yüksəldilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Burada 125 manata qədər olan maaĢların artırılmasın ın vacibliy i qeyd olunmuĢdu 84 .
respublikada 217,6 min nəfərin əmək haqqının artırılması üçün hər ay iki milyon manatdan artıq vəsait ayırmıĢdı. Orta hesabla hər bir iĢçinin əmə k haqqı 9 manat 43 qəpik, o cümlədən maarif və səhiyyədə 9-12 manat artmıĢ, orta və aĢağı səhiyyə iĢçilərinə verilən əlavə isə 8-14 manat olmuĢdu. Əlbəttə, bu əlavələr fəhlə və qulluqçulardan aĢağı əmə k haqqı alanlara verilirdi. Məsələn, respublika ağır sənaye iĢçilərinin 9,3 faizinə, yüngül sənaye iĢçilərinin 13,1 faizinə və s. 273
Respublikada yeni sənaye ocaqlarının yaradılması, yeni texn ikanın istehsalata tətbiqi, əmək məhsuldarlığın ın yüksəlməsi fəh lə və qulluqçuların əmək haqqının artmasına səbəb oldu. Bu, əmək məhsuldarlığın ın yüksəlməsini stimullaĢdırmıĢ, habelə iĢçi qüvvəsı axıcılığın ı ortadan qaldırmağa kö mək etmiĢdi. Ġkinci beĢillik illərində respublika fəhlə və qulluqçularının orta illik əmək haqqı 1937-ci ildə 1933-cü ildəki 1777 manatdan 3453 manatadək və ya 94,3 faiz, o cü mlədən sənayedə - 94,8 faiz, tikintidə - 88,4 faiz, nəqliyyatda - 121,5 faiz, kənd təsərrüfatında (sovxozlar, MTS, meĢə təsərrüfatı, kənd təsərrüfatına xid mət edən müəssisələr) - 90,7 faiz artmıĢdı 86 . Kəndli təsərrüfatının ko llektivləĢdirilməsinin baĢa çatdırılması ilə onların pul gəlirləri də artmıĢdı. Ko lxo zların pul gəlirləri 1937-ci ildə 1932-ci ildəki 67,7 mln manatdan, 456,6 mln manata, o cü mlədən orta hesabla hər bir kolxo zun gəliri 21,3 min manatdan 124,1 manata, hər ko lxo z heyətinə düĢən pul gəlirləri isə 436,3 manatdan 1469 manatadək artmıĢdı 87 . Lakin kolxo zçuların gəlirin in səviyyəsi sənaye fəhlələrin in əmək haqqından xeyli aĢağı idi. Məsələn, 1933-cü ildə hər bir əmək gününə pulla 0,82 qəpik, taxılla 4,7 kq məhsul çatırdı. 1937-ci ildə isə Azərbaycan kəndində bütün təsərrüfatın 87,3 faizi və əkin sahələrin in 91,8 faizi ko llektiv ləĢdirild iyi zaman bir əmək gününə 3 manat 03 qəpik və ya taxılla 3,1 kq məhsul düĢürdü 88 . Buna baxmayaraq, kolxozçu kəndlilər ö z zəh mətləri əvəzinə ço x az fayda alırdılar. Fəhlə və kəndlilərin maddi-mədəni vəziyyətləri arasında hələ də xeyli fə rq var idi. Ġkinci beĢillik ərzində respublikada dövlət, kooperativ müəssisə və təĢkilatlar tərəfindən 656 min kv. metr və yaxud birinci beĢillikdən 266 min kv. metr ço x mənzil sahəsi tikilib istifadəyə verilmiĢ, fəhlə və qulluqçular, kolxo zçu lar ö z vəsaiti və dövlət krediti hesabına 1,2 min kv. metr mən zil sahəsi tikmiĢdi
89 . Mənzil proble mi Ba kıda daha kəskin hiss olunurdu və burada vəziyyəti çətin ləĢdirən amillərdən ən əsası da o idi ki, ikinci beĢillikdə Bakıda 72,7 min nəfər gəlmə məskunlaĢdırılmıĢdı 90 . Bu, birinci beĢillikdəkindən dəfələrlə az o lsa da, mənzil probleminin həllinə ço x ciddi maneə törədird i. Bakıda mən zil tikintisi əsasən Azərneft, Bakı Sovetinin "Bakı tikinti tresti" tərəfindən aparılırdı. Ġkinci beĢillikdə Bakıda 340,9 min kv. metr sahəsi olan 919 yaĢayıĢ binası tikilib istifadəyə verilmiĢdi. Bundan əlavə 66 məktəb, uĢaq bağçası, 42 körpələr ev i binası da tikilmiĢdi. Lakin bütün bunlar nəzərdə tutulduğundan az id i. Belə ki, Bakı tikinti tresti 1937-ci ilə planlaĢdırılmıĢ ümu mi iĢi ancaq 89,2 faiz, o cü mlədən mən zil tikintisini 92,9, xəstəxana tikintisini 75,8, uĢaq bağçası tikintisini 57,6 faiz yerinə yetirmiĢdi 91 . Bununla belə ikinci beĢillikdə Bakı Ģəhərinin ö zündə aparılan tikintilər, xüsusilə onun Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|