288
etmiĢdi
69
. Azərbaycan XKS və MĠK-in kitab xana iĢi haqqında 1935-ci il 4 iyun
tarixli qərarı əsasında isə bütün respublikada geniĢ kitab xana Ģəbəkəsinin
yaradılmasına baĢlandı.
Bu illərdə Ģəhər və həmkarlar kitab xanalarının kənd kitab xanalarına
kö məyi və himayəsi daha da gücləndi. 1935-ci ildə həmkarlar kitab xanalan öz
fondlarından 40 min nüsxə kitab ayıraraq kənd kitab xan alarına göndərdilər,
həmçinin kolxo zlarda 35 qırmızı guĢə və səkkiz kitab xana yaratdılar
70
.
Kəndə mədəni yard ımın artmasını, kənddə mədəni-maarif obyektlərinin
təĢkilinin vacibliyini nəzərə alaraq 1936-cı ildə partiya "Kənddə siyasi-maarif iĢi
haqqında"
71
qərar qəbul etdi. Bu qərarın respublika kənd əhalisinə mədəni
xid mətin daha da canlanmasında mühü m əhəmiyyəti oldu.
1940-c ı ildə A zərbaycanda 2613 min nüs xə kitab fondu olan 1838
kitab xana var idi. M.F.A xundov adına Azərbaycan Dövlət ümumi kitab xanası on
böyük kitab xə zinəsi oldu.
Bu illərdə mu zey lərin də fəaliyyəti geniĢlənməyə baĢladı 1940-cı ildə
onların sayı 22-yə çatmıĢdı, 1937-ci ilin sonuna muzeylərə gələn lərin sayı 121
min nəfər idisə, 1940-cı ilədək onların sayı 3,8 dəfə artmıĢdı
72
.
Mətbuat və radi onun inkiĢafı. NəĢriyyat iĢi. Həyatın siyasiləĢməsi,
insanların ictimai fəaliyyətinin ideologiyalaĢdırılması prosesində partiya
mətbuat, radio vasitələri və nəĢriyyata ciddi nəzarət edirdi. Müstəqil Azərbaycan
partiya nəĢriyyatı yaranmıĢdı. 1934-cü ildə R.A xundovun redaktəsi ilə
V.Ġ.Lenin in altıcildlik seçilmiĢ əsərlərin in Azərbaycan dilində nəĢri baĢa çatdı.
1933-1940-c ı illərdə Azərbaycan dilində Marks və Engelsin 23 əsəri,
V.Ġ.Lenin in isə 77 əsəri böyük tirajla nəĢr olun muĢdu.
1933-1934-cü illə rdə Ba kıda güclü mətbəəsi olan "Mətbuat sarayı",
rayonlarda isə altı mətbəə fəaliyyət göstərirdi.
Qəzetlər rəs mi dövlət siyasətinin "marksist-leninçi ideyaların"
yayılması, "yeni insanların - sosializm qurucuların ın" formalaĢ ması üçün güclü
partiya silahı idi. Bu illərdə A zərbaycanda yeni qəzetlər - " VıĢka" (1928), "Xəzər
bolĢeviki" (1930), həmçin in "Müəllimə kö mək" jurnalı nəĢr olun mağa baĢladı.
1939-cu ildə Azə rbaycan dilində 80-dən art ıq qəzet çıxırdı. Bir ço x müəssisə,
kolxo z və sovxozların çoxtirajlı qəzetləri var idi. Kənd əhalisinə xid mət göstərən
rayon qəzetlərinin də sayı artmıĢdı. 1937-ci ildə 834 min nüsxə tirajla 45 jurnal
çıxırd ı
73
. Fəhlə-kəndli mü xb irləri hərə katı 1934-cü ildə 18 min nəfəri əhatə
edirdi.
Azərbaycanda iyirmi rayonu əhatə edən radiolaĢdırma xalq ın həyatında
yeni hadisə oldu. 1940-cı ilin a xırlarında Azərbaycanda yüz minə ya xın radio
nöqtəsi var idi
74
.
289
Radio zəh mətkeĢlərin həyat və məiĢətinə daxil oldu, kütləvi təbliğat və
təĢviqat, siyasi informasiya vasitəsi, siyasi tərbiyə aləti oldu.
Qadı n
hərəkatı.
Yeni cəmiyyət quruculuğunda Azərbaycan
qadınların ın hərəkatı ictimai-siyasi və iqtisadi həyata qovuĢması ildən-ilə
güclənirdi. On ların faktiki hüquq bərabərliy inə nail olmasında mühüm addımlar
atılırd ı. 1928/29-cu ildə respublika sənayesində iĢləyən azərbaycanlı qadının sayı
artıq 870 nəfərə çatmıĢdı I 1930-cu ildə tək A zərneft müəssisələrində bilavasitə
istehsalatda 3934 iĢçi çalıĢırd ı. 900 nəfərədək qadın dəmir yolunda, 3800
Nəfərdən artıq isə Azərbaycan tikiĢ fabriklərində iĢləyirdi. Ə. Bayramov adına
klubun nəzdində qadın əməyin in istehsalata tətbiqi üçün təĢkil olun muĢ tikiĢ
arteli böyüyüb 1500 nəfərədək qadın iĢləyən mexan ikləĢdirilmiĢ fabrikə
çevrilmiĢdi
76
. Ümu miyyətlə, 1932-ci ilin sonuna yaxın respublikada istehsalatda
çalıĢan qadınların sayı 23412 nəfər idi
77
.
Kolxo zların ictima i təsərrüfat bölməsində də qadınların istehsalata cəlb
edilməsi geniĢlənird i. 1930-cu ildə kolxozlarda iĢləyən qadınların ü mu mi sayı 37
faiz
78
, 1933-cü ildə respublika xa lq təsərrüfatında çalıĢan qadınların ü mu mi sayı
isə 24 faiz id i
79
. Qadınlardan sənayedə iĢləyə bilən ixtisaslı kadrlar hazırlamaq
məqsədilə Sənaye Akademiyasına qadınların qəbulu geniĢləndirildi. 1930-cu ildə
təĢkil olun muĢ Bakı Sənaye Akademiyasının məzunları içərisində Fatma
Kərimova, Qəmər Rəhimova, Nadejda Dedulina, Kubra Mah mudova, Aliya
ġərəfutdinova, Rəmziyə Əlizadə və baĢqaları kimi ləyaqətli istehsalat
ko mandirləri var id i.
Əməkçi qadın ların dövlət idarəçiliyinə cəlb edilməsi yollarından biri
onların sovetlərin iĢində iĢtirakı idi. Bu iĢ ço xlu formal, rəs miyyətçi cəhətlərinə
baxmayaraq qadınların siyasi Ģüurunun yüksəlməsinə, sovet iĢçi kadrları kimi
formalaĢmasına kö mək ed ird i.
Qadınların sovet iĢində iĢtirakına mühafizəkar ünsürlərin güclü
müqavimətinə baxmayaraq, seçkiqabağı kampaniyalarda onların fəallığ ı ildən-ilə
artırd ı. Bu, xüsusilə Nu xa, Göyçay və Quba qəza larının kəndlərində daha çox
nəzərə çarpırdı
80
. Fəal qadınlardan sovet aparatı iĢçiləri formalaĢır, onların bir
çoxu kənd soveti sədri seçilird ilər. Məsələn, təkcə 1929-cu ildə seçilmiĢ 1100
nəfər kənd soveti sədrindən 116-sı qadın id i. Sovetlərin üzvü olan qadın kadr lar
haqqında 1930-cu ilin martında SSRĠ MĠK-in qəbul etdiyi xüsusi qərarı bu iĢdə
mühü m rol oynadı. Qərarda qadınların sovetlərdə rəhbər iĢə irəli çəkilməsin in
zəruriliyi qeyd olunmuĢdu
81
. Artıq 1931-ci ildə sovetlərə 10360 qadın
seçilmiĢdi. On ların 6993 nəfəri azərbaycanlı idi
82
. Azərbaycan SSR sovetlərə
seçilmiĢ qadınların sayına görə o dövrdə digər müttəfiq respublikalar içərisində
üçüncü yeri tuturdu
83
.