Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antisovet üsyanl arı.
34
verilməsi. Ermənistan hökuməti bəyan etdi ki, "sovet qoĢunları əvvəllər göstərilən müddətdən əvvəl Naxçıvana gəldiyi təqdirdə erməni komandanlığına bolĢevikləri Naxçıvandan vurub çıxarmaq barədə əmr veriləcək" 15 .
qoĢunları komandanlığı nümayəndələrinin iĢtirakı ilə Naxçıvanda beynəlmiləl və türk marĢlarının sədaları altında təntənələr keçirdi. General Veysəl bəy öz qeydlərində yazmıĢdır: "Bizim Naxçıvanda olmağımızın əsas məqsədi ermənilərin təcavüzünə mane olmaq idi" 16 . Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Rusiyanın hakim dairələri Türkiyə nümayəndələrini sıxıĢdırmaq və Naxçıvandan çıxarmaq siyasətinə baĢladı. Onlarla əlaqə saxlayan yerli adamları təqib edirdilər. Bu regionda Rusiyanın ikili mövqeyi onun əbədi imperiya maraqlarından irəli gəlird i. B.ġahtaxtınski Qars konfransında (1921) demiĢdi: "Azərbaycan Türkiyə ilə Rusiya arasında bir əlaqə vəsiləsidir. ġərqin oyanması üçün gələcək bəĢər məqsədinin körpüsüdür. Ġki tərəfdən dartılan sallaq vəsilədir. Rus ların at oynatmaq istədikləri körpüdür". Eyni zamanda xristian Ermənistana meyil etmək Rusiya diplomatiyası üçün həmiĢə üstün istiqamət olmuĢdur. Təsadüfi deyil ki, G.V.Çiçerin 1920-ci il iyulun 19-da Ermənistanın xarici iĢlər nazirinə göndərdiyi teleqramda Rusiya qoĢun hissələrinin Azərbaycan torpaqlarını tutmasını onunla izah edirdi ki, guya bu ərazilər "qonĢu xalqlar arasında mübarizə prosesində Ermənistan ilə Azərbaycan arasında mübahisəli xarakter almıĢdır və indi məqsəd qanlı toqquĢmalara yol verməməkdir". Daha sonra o, erməni naziri Ohancanyanı əmin edirdi: " Ermənilər onun dəyiĢməz dostluq münasibətinə və erməni xalq ını ona qorxu törədən yeni qanlı fəlakətlərdən uzaq etmək üçün öz imkanı daxilində onun köməyinə ümid bəsləyə bilərlər" 17 . Rusların ermənipərəst əhvali-ruhiyyəsi ermənilərin ərazi iddiaları ətrafında Azərbaycan ilə Ermənistan arasında münaqiĢələrin həllindəki konkret hərəkətlərində, o cümlədən 1920-1921-ci illərdə Naxçıvan diyarına münasibətdə özünü xüsusilə aydın göstərirdi. Bu baxımdan Naxçıvanda baĢ vermiĢ hadisələrin bilavasitə iĢtirakçısı, həmin illərdə bolĢeviklərin yeritdiyi siyasətin Ģahidi, türk generalı Veysəl Nüvarın məlu matı ço x böyük maraq doğurur 18 . ġərq cəbhəsi komandanlığının əmri ilə general Veysəl Naxçıvan diyarının müdafiəsinə kö məyi təĢkil etmək üçün 1920-ci ilin mayından etibarən təqribən səkkiz ay orada olmuĢdu. O, qeyd edirdi ki, A zərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra ruslar ikiüzlü siyasət yeridird ilər. Ermən ilərə xoĢ olsun deyə ruslar imkan da xilində bütün vasitələrdən istifadə edirdilər 19 . General yazır ki, Ģüurlu xalq bolĢeviklərin Ģüarları ilə əməlləri arasındakı fərqi tezliklə dərk etməyə baĢlamıĢdı. "Bo lĢeviklərin faktiki iĢləri və davranıĢı onların ilkin təbliğatının yaratdığı mühiti büsbütün korladı, əsil ko mmun istlər a lçaldılmıĢ vəziyyətə düĢdülər. Ölkənin zorakılıqla ələ keçirilməsində ko mmun ist 35
planlarının Ġkinci səhifəsi baĢladı... Dörd ay ərzində bolĢevik "incə" ustalıqlarını dərk etdilər... xalq müqavimətə baĢladı... " 20 . Bəzi rus əsgərləri tərəfmindən edilən özbaĢınalıq və pozğunluq (qadın hamamına soxulmuĢ iki rus əsgərinin döyülməsi ilə bağlı münaqiĢə) əhali arasında narazılıq doğururdu. Naxçıvanda üsyan ab-havası hiss edilird i. 1921-ci ilin yanvarında Naxçıvan milisin in batalyonu bolĢevik idarəçiliyinə qarĢı çıxaraq müstəqillik tələb etdi. General Veysəl mitinqdə çıxıĢ edərək "qan tökülməsinə yol verməməyə, diyarın müstəqillik məsələsinin Moskva konfransı tərəfindən həlli ü midi ilə gözləməyə" çağırd ı 21 . 1921-c i ilin fevra lında Na xçıvana XI Qızıl ordunun yeni hissələri gəldi. DaĢnak Ermən istanı ilə Azərbaycan Respublikası arasında xüsusilə Qarabağ məsələsində münasibətlərin kəskin ləĢməsində ingilis imperialistlərin in agentləri səylə fitnəkar rol oynayır, menĢevik Gü rcüstanının və Qotsinskinin nümayəndələri onlarla əlbir iĢləy irdilər 213
. Salyan qəza inqilab ko mitəsi 1920-ci ilin mayından baĢlayaraq quldur dəstələrin in fitnəkar fəaliyyətinin gücləndiyin i və onları "Antantanın Ġrandakı agentlərinin patron və tüfənglərlə təchiz etdiyini" xəbər verird i 22 .
Gü rcüstanına münasibətdə sülh siyasəti yeridird i. Onun təĢəbbüsü ilə Sovet Azərbaycanının diplo matik nümayəndələrinin ermən i və gürcü nümayəndələri ilə tərəfləri maraq landıran məsələlərə dair görüĢləri keçirilmiĢdi. DanıĢıq lara məhəl qoymayan daĢnaklar Azərbaycana qarĢı fitnəkar fəaliyyətlərini dayandırmırd ılar. Onlar Ģayiə yayırdılar ki, guya "müsəlman lar keçmiĢ denikinçilərlə birlikdə Ermənistana hərəkət edirlər" 23 və "Azərbaycanda inqilab panislamist xara kter daĢıyır" 24 . Belə bəyanatlarla pərdələnərək, ermən i dəstələri Azərbaycanın Ermənistanla bütün sərhəd rayonları boyunca sərhədi keçir, dinc müsəlman əhalisinə basqın edird ilər. DaĢnak agentləri Gəncə qəzasında erməniləri və müsəlmanları qanlı qırğına təhrik et məyə çalıĢırdılar 25 . ġuĢadan xəbər verird ilər ki, daĢnak quldur dəstələri yeni h akimiyyətə tərəfdar olan Qarabağ kəndlilərini vahimədə saxlayırlar 26 .
sonra Qərb dövlətləri u zaq məqsədlər güdən ekspansiyaçılıq fikirlə rindən əl çəkməmiĢdilər. On lar Böyük Britaniyadan asılı olan "Ġran-Azərbaycan Federasiyası" yaratmaq ideyası ilə yaĢayırdılar. Ġngiltərənin Bakıdakı nümayəndəsi Stoks Zaqafqaziya və Orta Asiya müsəlmanlarından "sünni" Türkiyəyə düĢmən ola biləcək müsəlman dövləti yaratmağı təklif edirdi. Ġmperialistlər sınaqdan çıxard ıqları fitnə-fəsad və ayrı-ayrı xalq ları bir- birinə qarĢı qaldırmaq sistemin i Qafqaza tətbiq etməyə çalıĢırdılar. Bu məqsədlə Qərb dövlətləri özlərinin agentlərini-erməni daĢnakların ı silahlandırır və lazım Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|