Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   223

34 

 

verilməsi.  Ermənistan  hökuməti  bəyan  etdi  ki,  "sovet  qoĢunları  əvvəllər 



göstərilən  müddətdən  əvvəl  Naxçıvana  gəldiyi  təqdirdə  erməni  komandanlığına 

bolĢevikləri Naxçıvandan vurub çıxarmaq barədə əmr veriləcək"

15



Lakin  avqustun  1  -də  Naxçıvan  Ġnqilab  Komitəsi,  Qızıl  ordu  və  Türkiyə 



qoĢunları  komandanlığı  nümayəndələrinin  iĢtirakı  ilə  Naxçıvanda  beynəlmiləl  və 

türk marĢlarının sədaları altında təntənələr keçirdi. General Veysəl bəy öz qeydlərində 

yazmıĢdır:  "Bizim  Naxçıvanda  olmağımızın  əsas  məqsədi  ermənilərin  təcavüzünə 

mane  olmaq  idi"

16

.  Ermənistanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  Rusiyanın 



hakim  dairələri  Türkiyə  nümayəndələrini  sıxıĢdırmaq  və  Naxçıvandan  çıxarmaq 

siyasətinə baĢladı. Onlarla əlaqə saxlayan yerli adamları təqib edirdilər. Bu regionda 

Rusiyanın  ikili  mövqeyi  onun  əbədi  imperiya  maraqlarından  irəli  gəlird i. 

B.ġahtaxtınski Qars konfransında (1921) demiĢdi: "Azərbaycan Türkiyə ilə Rusiya 

arasında  bir  əlaqə  vəsiləsidir.  ġərqin  oyanması  üçün  gələcək  bəĢər  məqsədinin 

körpüsüdür.  Ġki  tərəfdən  dartılan  sallaq  vəsilədir.  Rus ların  at oynatmaq  istədikləri 

körpüdür".  Eyni  zamanda  xristian  Ermənistana  meyil  etmək  Rusiya  diplomatiyası 

üçün  həmiĢə  üstün  istiqamət  olmuĢdur.  Təsadüfi  deyil  ki,  G.V.Çiçerin  1920-ci  il 

iyulun  19-da  Ermənistanın  xarici  iĢlər  nazirinə  göndərdiyi  teleqramda  Rusiya 

qoĢun hissələrinin Azərbaycan torpaqlarını tutmasını onunla izah edirdi ki, guya bu 

ərazilər  "qonĢu  xalqlar  arasında  mübarizə  prosesində  Ermənistan  ilə  Azərbaycan 

arasında  mübahisəli  xarakter  almıĢdır  və  indi  məqsəd  qanlı  toqquĢmalara  yol 

verməməkdir". Daha sonra o, erməni naziri  Ohancanyanı əmin edirdi: " Ermənilər 

onun  dəyiĢməz  dostluq  münasibətinə  və  erməni  xalq ını  ona  qorxu  törədən  yeni 

qanlı  fəlakətlərdən  uzaq  etmək  üçün  öz  imkanı  daxilində  onun  köməyinə  ümid 

bəsləyə  bilərlər"

17

.  Rusların  ermənipərəst  əhvali-ruhiyyəsi  ermənilərin  ərazi 



iddiaları  ətrafında  Azərbaycan  ilə  Ermənistan  arasında  münaqiĢələrin  həllindəki 

konkret  hərəkətlərində,  o  cümlədən  1920-1921-ci  illərdə  Naxçıvan  diyarına 

münasibətdə özünü xüsusilə aydın göstərirdi. Bu baxımdan Naxçıvanda baĢ vermiĢ 

hadisələrin  bilavasitə  iĢtirakçısı,  həmin  illərdə  bolĢeviklərin  yeritdiyi  siyasətin 

Ģahidi, türk generalı Veysəl Nüvarın məlu matı ço x böyük maraq doğurur

18



ġərq cəbhəsi komandanlığının əmri ilə general Veysəl Naxçıvan  diyarının  

müdafiəsinə  kö məyi  təĢkil  etmək  üçün  1920-ci  ilin  mayından  etibarən  təqribən 

səkkiz  ay  orada  olmuĢdu.  O,  qeyd  edirdi  ki,  A zərbaycanda  sovet  hakimiyyəti 

qurulduqdan sonra ruslar ikiüzlü siyasət yeridird ilər.  Ermən ilərə  xoĢ olsun deyə 

ruslar  imkan  da xilində  bütün  vasitələrdən  istifadə  edirdilər

19

.  General  yazır  ki, 



Ģüurlu  xalq  bolĢeviklərin  Ģüarları  ilə  əməlləri  arasındakı  fərqi  tezliklə  dərk 

etməyə  baĢlamıĢdı.  "Bo lĢeviklərin  faktiki  iĢləri  və  davranıĢı  onların  ilkin 

təbliğatının  yaratdığı  mühiti  büsbütün  korladı,  əsil  ko mmun istlər  a lçaldılmıĢ 

vəziyyətə  düĢdülər.  Ölkənin  zorakılıqla  ələ  keçirilməsində  ko mmun ist 




35 

 

planlarının Ġkinci səhifəsi baĢladı...  Dörd ay ərzində bolĢevik "incə" ustalıqlarını 



dərk etdilər... xalq müqavimətə baĢladı... "

20



Bəzi  rus  əsgərləri  tərəfmindən  edilən  özbaĢınalıq  və  pozğunluq  (qadın 

hamamına  soxulmuĢ  iki  rus  əsgərinin  döyülməsi  ilə  bağlı  münaqiĢə)  əhali 

arasında narazılıq doğururdu. Naxçıvanda üsyan ab-havası hiss edilird i.  1921-ci 

ilin yanvarında Naxçıvan milisin in batalyonu bolĢevik idarəçiliyinə qarĢı çıxaraq  

müstəqillik  tələb  etdi.  General  Veysəl  mitinqdə  çıxıĢ  edərək  "qan  tökülməsinə 

yol  verməməyə,  diyarın  müstəqillik  məsələsinin  Moskva  konfransı  tərəfindən 

həlli ü midi ilə gözləməyə" çağırd ı

21



1921-c i ilin fevra lında Na xçıvana XI  Qızıl ordunun yeni hissələri gəldi. 

DaĢnak  Ermən istanı  ilə  Azərbaycan  Respublikası  arasında  xüsusilə  Qarabağ 

məsələsində  münasibətlərin  kəskin ləĢməsində  ingilis  imperialistlərin in  agentləri 

səylə  fitnəkar  rol  oynayır,  menĢevik  Gü rcüstanının  və  Qotsinskinin 

nümayəndələri onlarla əlbir iĢləy irdilər

213


Salyan  qəza  inqilab  ko mitəsi  1920-ci  ilin  mayından  baĢlayaraq  quldur 

dəstələrin in  fitnəkar  fəaliyyətinin  gücləndiyin i  və  onları  "Antantanın  Ġrandakı 

agentlərinin patron və tüfənglərlə təchiz etdiyini" xəbər verird i

22



Azərbaycan  SSR  höku məti  daĢnak  Ermən istanı  və  menĢevik 



Gü rcüstanına  münasibətdə  sülh  siyasəti  yeridird i.  Onun  təĢəbbüsü  ilə  Sovet 

Azərbaycanının  diplo matik  nümayəndələrinin  ermən i  və  gürcü  nümayəndələri 

ilə  tərəfləri  maraq landıran  məsələlərə  dair  görüĢləri  keçirilmiĢdi.  DanıĢıq lara 

məhəl  qoymayan  daĢnaklar  Azərbaycana  qarĢı  fitnəkar  fəaliyyətlərini 

dayandırmırd ılar.  Onlar  Ģayiə  yayırdılar  ki,  guya  "müsəlman lar  keçmiĢ 

denikinçilərlə birlikdə  Ermənistana hərəkət edirlər"

23

 və "Azərbaycanda inqilab 



panislamist  xara kter daĢıyır"

24

. Belə bəyanatlarla pərdələnərək, ermən i dəstələri 



Azərbaycanın  Ermənistanla  bütün sərhəd  rayonları  boyunca sərhədi  keçir,  dinc 

müsəlman  əhalisinə  basqın  edird ilər.  DaĢnak  agentləri  Gəncə  qəzasında 

erməniləri  və  müsəlmanları  qanlı  qırğına  təhrik  et məyə  çalıĢırdılar

25

.  ġuĢadan 



xəbər  verird ilər  ki,  daĢnak  quldur  dəstələri  yeni  h akimiyyətə  tərəfdar  olan 

Qarabağ kəndlilərini vahimədə saxlayırlar

26



Antisovet  üsyanl arı.  Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan 



sonra  Qərb  dövlətləri  u zaq  məqsədlər  güdən  ekspansiyaçılıq  fikirlə rindən  əl 

çəkməmiĢdilər.  On lar  Böyük  Britaniyadan  asılı  olan  "Ġran-Azərbaycan 

Federasiyası"  yaratmaq  ideyası  ilə  yaĢayırdılar.  Ġngiltərənin  Bakıdakı 

nümayəndəsi  Stoks  Zaqafqaziya  və  Orta  Asiya  müsəlmanlarından  "sünni" 

Türkiyəyə düĢmən ola biləcək müsəlman dövləti yaratmağı təklif edirdi.  

Ġmperialistlər sınaqdan çıxard ıqları fitnə-fəsad və ayrı-ayrı  xalq ları bir-

birinə qarĢı qaldırmaq sistemin i Qafqaza tətbiq etməyə  çalıĢırdılar.  Bu məqsədlə 

Qərb  dövlətləri  özlərinin  agentlərini-erməni  daĢnakların ı  silahlandırır  və  lazım 




Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə