Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
308
1928-ci ilin yanvarında Tiflisdə Zaqafqaziya proletar yazıçılarının (ZPY) qurultayı keçirildi. Qurultayın qərarı ilə rus dilində "Na rubeje Vostoka" jurnalı buraxıldı, onun redaksiya kollegiyasına Azərbaycandan Ə.ġərif və S.Rüstəm daxil idilər 169
. Həmin ilin iyulundan Azərbaycan PYA orqanı "Ədəbiyyatın keĢiyində" qəzeti nəĢrə baĢladı. Birinci beĢillik p lanın qəbul edilməsi ilə əlaqədar Bakıda 1929-cu il oktyabrın 20-dən 27-dək Azərbaycan proletar yazıçılarının 11 qurultayı keçirildi. Qurultay Azərbaycan ədəbiyyatının inkiĢafını qiymətləndirərək, beĢillik planla əlaqədar yazıçıların vəzifələrini müəyyən etdi. Əsas məruzə ilə çıxıĢ edən maarif komissarı Mustafa Quliyev diqqəti gənc yazıçı və nasirlərin yaradıcılığına cəlb edərək, Azərbaycan sovet ədəbiyyatının formalaĢmasında onların xüsusi rolunu vurğuladı 170
. Ona görə də bu illərdə Azərbaycanda gənc Ģairlərin yaradıcılığının siyasi kəskinlik və aktuallıqla fərqlən məsi təsadüfi deyild i. 1930-cu ildə mətbuatda S.Rüstəmin Ģeirləri, S.Vurğunun "ġairin andı" Ģeirlər toplusu çap olundu. Bu Ģeirlərdə əməkçilərin, yeni cəmiyyət qurucularının əhvali-ruhiyyə və hissləri əks olunmuĢdu. S.Vurğun "Raport" Ģerində Azərbaycan kəndində baĢ verən yeni dəyiĢiklikləri tərənnüm edird i. Gənc Ģair Mikayıl MüĢfiqin Ģeirləri məzmun zənginliyi və forma aydınlığı ilə seçilirdi. Rəsul Rza, Məmməd Rahim öz Ģeirlərində Azərbaycan xalq təsərrüfatının inkiĢafı uğrunda mübarizədə əməkçilərin fədakarlıqlarını əks etdirirdilər. O dövrdə Azərbaycan poeziyasına, gənc sovet Ģairlərinin yaradıcılığına rus Ģairlərinin, xüsusilə V.Mayakovskinin təsirini inkar etmək olmaz. S.Vu rğun etiraf edirdi ki, "biz, gənc Ģairlər Mayakovskiyə baxıb düzlənərək, kəĢf olunmamıĢ yeni mövzular tarlasında irəliyə doğru hərəkət edird ik" 171
. Bu illərdə dramaturgiya da inkiĢafda idi. Ə.Haqverdiyevin "Köhnə dudman" pyesi Azərbaycan kəndlilərinin ağır vəziyyətini, istismarçılara qarĢı çıxıĢlarını əks etdirirdi. H.Nəzərli və S.Rüstəm "Yanğın" pyesini kənddə baĢlayan "kollektivləĢdirmə"nin müxtəlif cəhətlərinə həsr etmiĢdilər. 20-30-cu illər Azərbaycan dramaturgiyasının yaranması və formalaĢmasında C.Cabbarlının böyük rolu olmuĢdu. 1928-1932-ci illərdə o, bir sıra pyeslər yaratmıĢ, Azərbaycan xalqının tarixi keçmiĢini, onun azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsini dərindən dərk etməyə cəhd etmiĢdi. Onun "Od gəlini", "Sevil" (1928), "Almaz" (1930), "1905-ci ildə" (1931) və "YaĢar" (1932) pyesləri Azərbaycan dramaturgiyasının gələcək inkiĢaf istiqamətini müəyyən etdi. 1933-cü ilin martında respublika Xalq Maarif Komissarlığı yazırd ı: " Cəfər Cabbarlı öz əsərlərində sosializm quruculuğunun ən mühüm məsələlərini əks etdirən gənc Azərbaycan dramaturgiyasının görkəmli nümayəndələrindən biridir" 172
. Həmin vaxtı ona Azərbaycan SSR Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı verilmiĢdi 173 .
309
Görkəmli bədii söz ustası Hüseyn Cavid yeni ədəbiyyata mürəkkəb və ziddiyyətli yol keçərək gəlmiĢdi. Rəsmi tənqid Ģairi günahlandırırdı ki, o, öz əsərlərində "sovet yeniliklərini partiya və rəhbərliyin tələb etdiyi kimi əks etdirmir, öz oxucularmı uzaq keçmiĢə aparır, keçmiĢin iĢğalçılarını ideallaĢdırır". 20-ci illərin sonunda tənqidin təzyiqi altında onun yaradıcılığında müəyyən dəyiĢikliklər nə zərə çarpırdı. Bu cəhətdən onun "Azər" poeması diqqəti cəlb edir. Bu poemasında və "Knyaz" pyesində H.Cavid istismar əleyhinə çıxır, sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizəni əks etdirir. Onun Azərbaycan mühacirəti mövzusuna müraciəti xüsusən maraqlıdır. Ancaq H.Cavid ömrünün sonunadək hakim ideologiya ilə barıĢa bilmədi, onun bir çox "ayələri" ona yad idi. "Kommunist" qəzetində çap edilən "Matəm səhnəsi" Ģerində bu, xüsusilə kəskin Ģəkildə əks olunmuĢdu 174 , Ģair yalan, yaltaqlıq, nadanlıq və satqınlığın hökm sürdüyü cəmiyyətə qarĢı öz etirazını birmənalı ifadə edirdi.
Azərbaycan nəsri tədricən yeniləĢirdi. 1930-cu ildə Ə.Əbülhəsənin "YoxuĢlar" romanı çapdan çıxdı. Romanda Azərbaycan kəndinin yeni mürəkkəb sosial-iqtisadi prosesləri öz əksini tapmıĢdı. Həmin ildə S. Rəhimovun Azərbaycanda vətəndaĢ müharibəsinə həsr olunmuĢ "ġamo" ro man ı çap olundu. C.Məmmədquluzadənin "Molla Nəsrəddin" jurnalı satira və yumor janrına dəyərli töhfə verdi. Hökumət "Molla Nəsrəddin" jurnalının redaktoru C.Məmmədquluzadəyə böyük qayğı göstərirdi. 1928-ci il aprelin 4-də ona Ģəxsi təqaüd müəyyən edildi 175 .
poema və Ģeirləri, ġekspirin, ġillerin faciələri və digər əsərlər A zərbaycan dilində nəĢr olunmuĢdu. ġifahi xalq yaradıcılığı və aĢıq sənəti Azərbaycanda Ģöhrət qazanmıĢdı. AĢıq Ələsgər, M.Bayramov, H.Boza lqanlı, Ə.Rzayev və bir çox baĢqaları 176 həyat,
əmək, məhəbbət, gözəllik haqqında yeni mahnılarını qoĢurdular. 1928-ci ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan aĢıqlarının birinci qurultayı xalq yaradıcılığının inkiĢafında mühüm rol oynadı 177
. Qurultay folklor materiallarının toplanması, xalq Ģeir janrının yazıya alınması və nəĢrinə xüsusi diqqət yetirdi. 20-ci illərdə xalq bayatıları, A zərbaycan nağılları (iki cilddə), "Koroğlu" xalq eposu buraxıld ı. Azərbaycan yazıçılarının müttəfiq respublikaların ədəbiyyat nümayəndələri ilə əlaqələri möhkəmlənirdi. V.Mayakovski 1928-ci ildə Bakıda olmuĢ, "Paytaxtın yaranması", "Bakıda Amerika", "Üsyanlar gurultusu ilə" Ģeirləri ilə fəhlələr qarĢısında çıxıĢ etmiĢdi. Həmin il M.Qorki də Bakıya gəlmiĢdi. M.Qorki Azərbaycanın iqtisadi və mədəni həyatındakı dəyiĢikliklər, onun nailiyyətləri barədə təəssüratlarını "Sovet Ġttifaqına səyahət" oçerklərində təsvir etmiĢ dir. Rus ədəbiyyatının nümayəndələri Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|