Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
312
Azərbaycan ədəbiyyatının ayrılmaz hissəsi kimi mühacir ədəbiyyatı da yaĢayırdı. Sovet hakimiyyətinin ilk dövründə vətəni tərk etmiĢ yazarların çoxu xaricdə ədəbiyyatımızı inkiĢaf etdirirdilər. Onların arasında Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əmin Abid (Gültəkin), Almas Ġldırım və Yaycılı Kərimin əsərlərində Vətənə məhəbbət, müstəqillik idealına sədaqət, onun yenidən həyata keçəcəyinə inam tərənnüm olunurdu. Sovet respublikaları ədəbiyyatlarının ünsiyyəti daha geniĢ, çoxcəhətli formalar kəsb edirdi. Bu cəhətdən, əvvəllərdə olduğu kimi, əsas yeri bədii əsərlərin qarĢılıqlı tərcüməsi tuturdu. Rus yazıçılarının köməyi ilə Azərbaycan klassikləri və müasir yazıçıların ən yaxĢı əsərləri rus dilinə tərcü mə edilirdi. "Azərbaycan poeziyası antologiyası" 1939-cu ildə Moskvada çapdan çıxdı. O, rus və Azərbaycan Ģair və yazıçılarının yaradıcı əməkdaĢlıq nümunələrindən biri id i. Kitabın bədii tərtibatını rəssamlar Əzim Əzimzadə və Rüstəm Mustafayev vermiĢdilər 182
, tərcümələri məĢhur rus yazıçı və Ģairlə rind ən Marqarita Aliger, Pavel Antokolski, Yevgeni Dolmatovski, Vladimir Luqovskoy, P.Pançenko və Konstantin Simonov etmiĢdilər. Antologiyaya daxil edilmiĢ çoxsaylı poetik əsərlərin yüksək səviyyədə tərcüməsinə görə 1940-cı il martın 20-də V.Luqovskoy, P.Antokolski və P.Pançenko Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərman ları ilə təltif o lundular 183 .
əlaqədar "Yevgeni Onegin" və gürcü klassiki ġota Rustavelinin 750 illiyi ilə əlaqədar "Pələng dərisi geymiĢ pəhləvan" əsərləri Azərbaycan dilində S.Vurğunun tərcüməsində nəĢr olundu. N.V.Qoqol, A.P.Çexov, L.N.Tolstoy və N.Ostrovskinin əsərləri Azərbaycan dilinə tərcü mə edilirdi. 1940-c ı ilin may ında Moskvada keçirilən A zərbaycan ədəbiyyatı ongünlüyü Azərbaycan ədəbiyyatının qazandığı müvəffəqiyyətlərin parlaq nümayiĢi oldu. Bu tədbir paytaxt ictimaiyyətinin Azərbaycanın bədii ədəbiyyat nümunələri ilə geniĢ tanıĢ olmasına kö mək etdi 184 .
hamar deyildi, respublikadakı ədəbi mühit ço x mürə kkəb və ziddiyyətli idi. Tez- tez amiranə "ideya" təzyiqinə, hətta siyasi təqiblərə məru z qalırd ı. Mətbuat səhifələrində - "Kommun ist" qəzetində, "Ġnqilab və mədəniyyət" jurnalında aparıcı Ģair və yazıç ılara qarĢı hücumla r edilir, onlar ı təqsirləndirirdilə r ki, yaradıcılıq ları "günün tələblərinə" cavab vermir və bir sənətkar kimi köhnəlmiĢlər. Əsil sənətə qarĢı çıxan həmin tənqid və hücumlar daha çox Y.Çəmən zəminli, Əli Nəzmi, Seyid Hüseyn, Hüseyn Cavid, Əh məd Cavad, Ə.Haqverdiyev və M.S.Ordubadiyə ünvanlanırdı. Azərbaycan yazıçı və Ģairləri arasında birlik yo x id i. Bu illərdə onlar əhatə olduqları gerçəkliyə baxıĢlarına görə aydın Ģəkildə "köhnə" və "yeni" 313
yazıçı və Ģairlərə bölünmüĢdülər. Ancaq yeni nəsil arasında da birlik yo x id i. Be lə ki, tara qarĢı ka mpaniya baĢlayarkən, M.MüĢfıqin gö zəl - "Oxu tar" Ģerinə qarĢı S.Rüstəm dövrün "ruhunda" yazırdı:
Oxuma, tar, o xuma, tar! Ġstəmir proletar, Səndə bulunsun "Qatar"! Sus tar, Səsində matəm var!
Təbii, bu qarĢıdurma xüsusilə ədəbi cəbhə nümayəndələrini əhatə edən kütləvi repressiyaların baĢlanğıcında respublikada ədəbı həyata mənfı təsir göstərməyə bilməzdi. Azərbaycanın ədəbi-mədəni ictimaiyyətinin ən yaxĢı nümayəndələri totalitar-bürokratik rejimin qurbanı olu rdular, onların içərisində tək köhnə nəslin mütərəqqi nümayəndələri deyil, habelə yeni həyat quruculuğuna qoĢulub təzə yaradıcılığa baĢlayan gənc istedadlar, yazıçı, Ģair və ədəbiyyatĢünaslarda da olurdu. Öz yaradıcı qüvvələrin in çiçəklənən dövründə cinayətkarcasına məhv edilmiĢ Y.Çəmənzəmin li, H.Cav id, Ə.Cavad, S.Hüseyn, S.Mü mtaz, B.Çobanzadə, T.Simurq, M.MüĢfiq, Ə.Nazim və bir ço x baĢqalarının adları Azərbaycan ədəbiyyatı salnaməsində əbədi həkk o lunmuĢdur. Azərbaycan yazıçı və Ģairləri həmiĢə öz xalq ı ilə birgə olur, onun arzu və diləklərini əks etdirən əsərləri ilə 20-30-cu illərdə dövrün məĢəqqətlərini yüngülləĢdirməyə də cəhd edirdilər. Teatr. Azə rbaycan teatr sənətinin xa lqın ict ima i-mənəvi həyatında təsirli rolu yüksəlird i. Teatr ta maĢaların ın bədii və siyasi fəa liyyətinin "ideyaca" istiqamət ləndirilməsində 1928-c i ilin avqustunda qəbul olunan "Bakı teatrlarının mədəni təbliğat iĢi haqqında" partiya qərarı xüsusi rol oynadı. Xalq Maarif Ko missarlığı nəzdində bütün teatrlar ü zərində "ideya rəhbərliyini" həyata keçirən vahid orqan "TamaĢa Müəssisələri Ġdarəsi" (TMĠ) yaradıldı. Ġdarənin nəzarət i ilə partiya, həmkarlar, ictimai, mətbuat və yazıçı təĢkilatların ın nümayəndələrindən təĢkil olunan bədii Ģuralar fəaliyyətə baĢladı 185 . Təbii ki, teatr tamaĢalarının repertuarı, bu və ya digər tamaĢanın taleyi tamamilə bədii Ģuranın qərarından asılı olurdu. Bununla belə "Azərbaycan sovet teatrı"nın formalaĢ ması dövrü milli və klassik dramaturgiyanın tamaĢaları, həmçin in müasir mövzu larda pyeslərlə səciyyəvi idi. C.Cabbarlının dramaturgiya yaradıcılığ ının çiçəklən məsi xüsusilə fərqlənirdi, onun pyesləri Azərbaycan dram teatrının səhnəsində aparıcı yer tuturdu. Yeni milli dramaturgiyanın q ızıl fonduna daxil o lan "Aydın", "Sevil", "Oqtay Eloğlu" pyesləri müasir həyat qurucuların ı mə fku rə və mənəvi cəhətdən zənginləĢdirird i. "Sevil" pyesi daha çox müvəffəq iyyət qazanmıĢdı. Dövrün Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|