Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
316
Azərbaycan dram teatrının səhnəsində milli klassiklərin bir sıra əsərləri - N.Və zirovun "Müsibəti-Fə xrəddin" (1939), C.Mə mmədquluzadənin "Ölülər" (1940) və S.S.A xundovun "EĢq və intiqam", (1941) yeni quruluĢda tamaĢaya qoyuldu. S.Vurğunun "Vaqif (1938) və S.Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (1941) tamaĢaları göstərildi böyük Ģair Vaq ifin unudulmaz surətini istedadlı aktyor Ə.Ələsgərov yaratdı. Teatrda C.Cabbarlının "Od gəlini" (1939), Mehdi Hüseynin "ġöhrət" (1939) və b. əsərlərin müasir o rijinal səhnə tamaĢaları kütlələrin məhəbbətini qazan mıĢdı. Azərbaycan teatrı artıq rus və Qərbi Avropa klassik dramaturgiyasında mühü m yer tutan görkəmli sənətkarların məĢhur əsərlərinin ö zünəməxsus üslubda dərindən dərk edilmiĢ yeni səhnə təcəssümünü yaradırdı 200 . Azərbaycan teatrının səhnəsində F.ġillerin "Məkr və məhəbbət" (1938), O.Balzakın "Ögey ana" (1939), P.Bo marĢenin "Fiqaronun toyu" (1940), N.Ostrovskinin "Cehizsiz qız" (1939) əsərləri və b. pyeslər tamaĢaya qoyulurdu. Bəzən o illərin mətbuat səhifələrində bu və ya digər Qərbi Avropa müəlliflərin in pyeslərinin tamaĢaya qoyulmas ma etiraz bildirən yazılara rast gəlinirdi. Məsələn, 1929-cu il 1 iyul tarixli "Ko mmunist" qəzetində azərbaycanlı qadınların qızğ ın müdafiəçisi kimi çıxıĢ edən müəllif V.ġekspirin "ġıltaq qızın yumĢalması" komed iyasının tamaĢaya qoyulmasının əleyhinə çıxaraq yazırd ı: "Bütün cəmiyyət yeni türk qadını yaratmaq və ümu miyyətlə, qadınları azad etmək uğrunda amansız mübarizə aparırkən, Türk Akademik Teatrosu ġekspirin köhnə "ġıltaq qızın yu mĢalması" əsəri ilə türk qadınlarını yu mĢaltmaq fıkrinə düĢdü". Sonra müəllif teatr truppasının bəzi müvəffəqiyyətlərindən danıĢaraq teatrın adını dəyiĢməyi təklif edir, belə ki, onun fıkrinə görə, "Akademik adı gənc və yeni yetiĢən teatra mühafızəkar bir rəng verərək qətiyyən uyğun gəlmir". Yazıda baĢqa təhrif və əyintilər də var idi 201
. Tezliklə qəzetlər sevinclə xəbər yaydılar ki, iĢçi teatrının kütlələrlə əlaqəsinin yeni forması tapılmıĢdır. Bundan sonra hər bir pyesin premyerasından əvvəl rejissorlarla fəhlələrin görüĢünü keçirmək plan laĢdırıldı. Bu görüĢlərdə quruluĢun təhlilindən sonra gələcək tamaĢaçıların qeydlərinə qulaq asılmalı, bunlardan sonrakı iĢ prosesində istifadə edilməli id i. Qəzetin fıkrinə görə, teatrların bacarıqsız bədii Ģuraları geniĢ iĢçi kütləsinin nəzarəti ilə əvəz ediləcəkd ir. Belə liklə, populizmin xeyrinə peĢəkarların fıkri qurban edilir, bununla da diletantlıq in kiĢaf ed irdi 202
. Teatr sənətində bir növ formal "özfəaliyyət" inkiĢaf edirdi. 1939-cu ildə Bakıda yaradılan xalq yaradıcılığı evi bədii özfəa liyyət kollektivlərinə kö mək göstərirdi. 1940-cı ildə Azərbaycanda onların sayı 320-yə çatmıĢdı. Həmin ildə özfəaliyyət xalq incəsənəti olimpiadası keçirild i 203
. 317
O illərin repressiyasına məruz qalanlar aras ında teatr-səhnə xadimlərindən Azərbaycan səhnəsində faciəli ro lların görkəmli ifaçıları A.M.ġərifzadə, Ülv i Rəcəb və cəhənnəm girdabından möcüzəli Ģəkildə xilas olmuĢ Kazım Ziya Kazımzadə və b. var id i.
olsa, tərəqqi edirdi. Bu dövrdə milli opera sənətinin inkiĢaf yolları barədə kəskin diskussiya gedirdi. Ġnqilaba qədərki muğa m operalarını bir sıra " xadimlə r" primitiv elan edir, hətta Avropa tipli operalar yarad ılanadək opera teatrını bağlamaq məsələsini qald ırırd ılar. BaĢqa cür ifrata varanlar isə yaln ız muğam əsasında yazılmıĢ operanı yeganə milli, dinləy icilərin estetik zövqlərinə cavab verən opera hesab edirdilər. 20-30-cu illərdə milli musiqi alətlərini Avropa alətləri ilə dəyiĢ məyi təklif edən "islahatçılar" da tapılmıĢdı. Hətta, 1929-cu ilin fevralında Xalq Maarif Ko missarlığın ın qəbul etdiyi qərarda deyilird i: "Konservatoriyanın bütün pillələrində peĢəkar kurslarda məcburi təlim olan tarda çalmağı öyrən mək tədris planından çıxarılsın; bununla əlaqədar, A zərbaycan konservatoriyası nəzdində olan ġərq orkestri ləğv olunsun, tar üzrə təhsil alanlar Avropa alətləri sin iflərinə paylans ın" 204
. Bunu xa lq maarif ko missarı M. Quliyev də etiraf edərək demiĢdi: "Musiqi məktəblərinə gəldikdə isə siyasətimiz bu musiqi təhsilin i avropalaĢdırmağa yönəldilmiĢdir". Azərbaycan Kommunist Partiyası MK da bunu bütünlüklə yo x, ancaq o dövr üçün səhv saydı: "MK bəzi yoldaĢların türk (ġərq) musiqi alətlərin i Avropa alətlərilə əvəz etmək haqqında təklifıni dü zgün hesab etmir. Türk zəh mətkeĢ kütlələrin in mədəni inkiĢafının hazırkı mərhələsində belə təkliflər sovet orqanların ın milli musiqiyə və hətta milli mədəniyyətə qarĢı çıxıĢı kimi baĢa düĢüləcək" 205
. Səciyyəvi haldır ki, müəyyən qüvvələr tərəfindən təkcə xalq çalğı alətlərinə deyil, həmçin in simfonik orkestr üçün yazılmıĢ ġərq musiqi əsərlərinə qarĢı da etinasız münasibət göstərilirdi. Milli musiqi sənəti irsinə hücuma keçənlərə qarĢı Ü.Hacıbəyov, M.Maqomayev və onların həmfikirləri çıxıĢ edirdilər. Azərbaycan incəsənətinin qabaqcıl nümayəndələri canlı mahnı-musiqi folklor ənənələrini inkar edən, hətta tar və digər musiqi alətlərindən istifadə olunmasına qadağan qoyulmasını təklif edən nihilistlərin müqavimətini dəf edərək, Azərbaycan musiqisinin inkiĢaf yolların ı düzgün müəyyənləĢdirməyə nail o ldular. Ü.Hacıbəyovun 1931-ci ildə Azərbaycan Radio VeriliĢləri Ko mitəsi nəzdində yaratdığı "notlu" xalq instrumental ansamblı milli musiqi ilə Avropa musiqisinin uzlaĢdırılmasının mümkün və səmərəli olduğunu sübut edən ən tutarlı dəlillərdən biri idi. Orkestrin repertuarı xalq lirikası nümunələri, klassik Avropa (Motsart Mendelson, Bize, Qlinka) və Azərbaycan bəstəkarlarının (Ü.Hacıbəyov, M. Maqomayev) əsərlərindən ibarət idi. Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|