320
süitası"nı yaratdı. Ü.Hacıbəyov adına Dövlət simfonik orkestri yarad ıld ı,
musiqili ko med iya teatrı təĢkil o lundu. Rejissor Ġ.Hidayətzadə, müğənni-
aktyorlar Bü lbül, ġövkət Məmmədova, Fatma Mu xtarova, Həqiqət Rzayeva,
Azərbaycanın ilk qadın balerinası Qəmər A lmaszadə kimi istedadlı incəsənət
xadimləri məĢhurlaĢdılar. Ü.Hacıbəyovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyası yeni istedadlı kadrlar hazırlamağa baĢladı. Respublikada böyük
musiqi tədris müəssisələri Ģəbəkəsi, o cümlədən Bakı, Gəncə və ġuĢada musiqi
məktəbləri müvəffəqiyyətlə fəaliyyət söstərirdi. Təkcə Bakı və onun neft
rayonlarında 12 ibtidai musiqi məktəbi var idi. Naxçıvan, Xankəndi, Ağdam,
Nu xa və Qubada musiqi məktəbləri açılmıĢdı.
Azərbaycan musiqi sənətinin ön səhnəsində ona dünya Ģöhrəti gətirən
bəstəkarların yeni nəsli - Qara Qarayev, Niyazi, Cövdət Hacıyev, Fikrət Əmirov,
Sultan Hacıbəyov, Süley man Ələsgərov kimi ustalar yetiĢdi.
1931/32-c i tədris ilində Konservatoriyada təhsil alan 530 tələbədən 304
nəfəri azərbaycanlı idi
210
.1938-ci ildə Konservatoriyanın bəstəkarlıq fakü ltəsinin
tələbələri Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev təhsillərini davam etdirmək üçün
Moskva Ģəhərinə göndərildilər və onlara fərdi təqaüd verildi
211.
1939-cu ildə Konservatoriyanın müəllim və tələbələri 38 ha milik
konserti keçirmiĢdilər. 1940-c ı ilin martında Ü.Hacıbəyov Konservatoriyanın
rektoru təyin edildi
212
.
Ki no. Azərbaycan kino sənəti təĢəkkül tapıb müasir inkiĢaf yoluna
çıxırd ı.
Respublika kinematoqrafıyasında hələ də milli rejissor və operatorlara
ehtiyac çox, lazımi yaradıcılıq təcrübəsi zəif idi. Halbu ki onun qarĢısına yeni
cəmiyyət quruculuğunda fəal iĢtirak etmək vəzifəsi qoyulmuĢdu. Ən kütləvi
tamaĢa sənəti kimi kinonun əhəmiyyətini, hakim "ideologiyanın" təbliğində
onun imkan larını nəzərə alaraq, ÜĠK(b ) P MK 1928-ci ilin martında kino üzrə
Ümu mittifaq partiya müĢavirəsi keçirdi və 1929-cu ilin yanvarında
"Kinematoqrafıyanın rəhbər iĢçi kadrları haqqında" qərar qəbul etdi. Qərarda
partiyanın kino qarĢısında qoyduğu vəzifələ r müəyyən edild i.
Respublikada kino kadrlarının hazırlan ması, kinematoqrafiyanın texniki
bazasının möhkəmləndirilməsi sahəsində əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirild i.
Azərbaycan kinematoqrafiyası yüksək bədii əhəmiyyətli f ilmlərin yaradılması
sahəsində ilk addımlar atdı.
1928-c i ildə Bakı proletariatın ın inqilab i mübarizəsinə həsr olunmuĢ
"Vulkan ü zərində ev" bədii filmi Ümu mittifaq ekranına çıxdı. 1929-cu ildə isə
A.M.ġərifzadə Azərbaycanda dram əsərlərinin ekranlaĢdırılmasının baĢlanğıcını
qoyan "Hacı Qara" kino-filmini çəkdi. Filmin yaradılmasında istedadlı aktyorlar
321
M.Əliyev (baĢ rolun ifaçısı), Q.A.Abasova, S.Ruhulla, Əzizə xanım Hacıyeva iĢtirak
etmiĢdi.
C.Cabbarlının ssenarisi üzrə çəkilmiĢ "Sevil" filmi (1929) ictimaiyyət
tərəfindən rəğbətlə qarĢılandı. Filmin qəhrəmanı mübariz Azərbaycan qadını Sevil
rolunda ixtisasca kimyaçı, sonralar isə Azərbaycan Elmlər Akadcmiyasının həqiqi
üzvü olmuĢ Ġzzət Orucova məharətlə çıxıĢ etmiĢdi. Partiya sifariĢi ilə Bakı
kommunası haqqında film yaratmağa cəhd edildi, hətta AK(b)P MK 1928-c i ilin
iyununda "26-la r" kinofilmin in çəkiliĢinə ümu mi rəhbərlik üçün partiya və dövlət
xadimlərindən H.Sultanov, M.Quliyev, A.NikiĢin və T.Hüseynovdan ibarət "partiya
komissiyası" yaratdı
213
. Yalnız 1931-ci ildə, əlbəttə, zamanın konyunktur siyasi
sifariĢi
səviyyəsində
rejissor
N.ġengeliyanın baĢçılığı
altında gürcü
kinematoqrafçıları ilə əməkdaĢlıqda "26 Komissar" fılmi çəkildi
214
. Bu, həmin dövrdə
Bakı Xalq Komissarları Sovetinin ("Bakı kommunası") fəaliyyət tarixini
öyrənməklə əlaqədar idi. Lakin bədii kino əsəri olan bu filmdə o dövrün tarixi
saxtalaĢdırılmıĢdı.
Gənc Azərbaycan kino rejissoru M.Mikayılovun kollektivləĢdirmə
prosesində balaca kəndli balası Lətifın taleyindən bəhs edən eyni adda filmi ekrana
çıxdı. Filmdə istedadlı aktyorlar Əjdər Sultanov, Ələkbər Ələkbərov, Mustafa
Mərdanov və Məcid ġamxalov çəkilmiĢdilər.
1930-cu ilin sonunda Bakıda səsli kinonun meydana çıxması ilə əlaqədar
səsli kinofabrikin və dörd kinoteatrın tikintisinə baĢ landı
215
. Bakıda kino
mütəxəssisləri hazırlayan kino yaradıcılığı studiyası var idi
216
. Burada A.Litvinov,
Ġ.Tartakovski, A.Maxovski, Ġ.Manakov kimi rejissor və operatorlarla birlikdə
M.Mikayılov, S.Bədəlov, S.Mərdanov, M.DadaĢov və b. çalıĢırdılar
217
.
Kino respublikanın uzaq rayon və kəndlərinə da daxil olurdu. Səyyar kino
Ģəbəkələri geniĢlənir, kənd rayonlarının kinolaĢdırılması güclənirdi. 1935-ci ilin
yanvarında Moskvada kino problemlərinə həsr olunmuĢ Ümu mittifaq müĢavirəsi
keçirildi. MüĢavirə kino haqqında əhəmiyyətli qərarlar qəbul etməklə bərabər, kine
matoqrafiya xad imlərini "sovet həyat tərzini", sovet quruluĢunu təbliğ edən
filmlər yaratmağa çağırırdı
218
. AK(b)P MK da ona uyğun qəbul etdiyi qərarda
fəhlə sinfi və kolxozçu kəndlilərin sinfi mübarizəsini
219
, "sovet adamlarının" həyatını
təsvir etməyi Azərbaycan kino iĢçilərinin qarĢısında əsas vəzifə qoydu. Rejissor
M.Mikayılovun "Ġsmət" filmi (1934) ilk azərbaycanlı təyyarəçi qadın Leyla
Məmmədbəyovaya həsr olunmuĢdu
220
. 1935-ci ildə M.Mikaylov neft sənayesinə
həsr edilmiĢ "Altıncı duyğu" (A.Kapler və Ġ.Tartakovskinin ssenarisi üzrə) filmini
çəkdi. Həmin dövrdə Azərfilm pioner düĢərgəsində uĢaqların həyatına aid ikihissəli
novella - "Rəqs edən tısbağa" (Abdulla ġaiqin ssenarisi üzrə) filmini bura xd ı.
Azərbaycan kinematoqrafıyasının inkiĢafında 1936-cı ildə "Sevil" və "Ġsmət"
filmlərinin davamı kimi çəkilmiĢ "Almaz" filmi mühüm mərhələ oldu
221
.