322
1938-ci ilin noyabrında Azərbaycan SSR XKS yanında Kinematoqrafıya
Komitəsi yaradıldı
222
. Onun rəhbərliyi altında müharibədən əvvəlki illərdə Azərbaycan
xalqının qəhrəman keçmiĢinə, vətənin azadlığı uğrunda mübarizəsinə həsr olunmuĢ
fılmlər yaradıldı. "Bakılılar" fılmi tarixi-inqilabi mövzuya həsr olunmuĢdu. MəĢhur
kinorejissorlar S.EyzenĢteyn və A.Dovjenkonun Ģagirdi Səməd Mərdanov tarixi-
inqilabi mövzuda "Kəndlilər" filmini yaratdı.
Kino sənətinin inkiĢafı sahəsində görülən iĢlər onun respublika
zəhmətkeĢlərinin mədəni-məiĢətinə onların tərbiyəsinin mühüm amili kimi
möhkəm Ģəkildə daxil olmasını təmin etdi.
Təs viri və dekorativ-tətbiqi sənət. 30-cu illər təsviri sənət sahəsində
yaradıcı kadrların intensiv artımı, xalq kütlələrinin incəsənətə qovuĢmasını
istiqamətləndirən tədbirlərin, mu zey və sərgilərin geniĢlənməsi ilə səciyyələnirdi.
Bədii texniku m on il ərzində 70, o cümlədən 17 azərbaycanlı rəssam hazırladı.
Bununla da ilk rəssamların yaradıcılıq təĢkilatlarının formalaĢmasına əsas
oldu və 1928-ci ildə Azərbaycanın gənc rəssamlar təĢkilatı (Az.GRT) meydana
gəldi. Yaradıcılıq məktəbinin yetiĢdirmələri Ġ.A xundov, R.Mustafayev, A.Qazıyev,
A.Rzaquliyev, ġ.Manqasarov və b. həmin təĢkilata daxil idilər
223
.
Növbəti ildə yaradılmıĢ "Azərbaycan inqilabi təsviri incəsənət iĢçiləri
cəmiyyəti" (Az. ĠTĠĠC)
224
isə 1930-cu ildə sərgi təĢkil etdi. Sərgidə dövrün tələblərinə
uyğun mövzularda 150-dən çox əsər, o cümlədən S.Salamzadənin "Sap sexi",
H.Xalıqovun "Qadın Ģöbəsi", ġ.Manqasarovun "Kolxo zçu qadın" əsərlərində
zəh metkeĢlərin əmək, məiĢət və təhsilinə aid mü xtəlif səhnələr üstünlük təĢkil
edirdi.
Monumental heykəltəraĢlıq da in kiĢaf edirdi. Onun formalaĢması və
təkmilləĢdirilməsində 1926-cı ildə Bakıya gəlmiĢ heykəltəraĢ P.V.Sabsay fəal
iĢtirak etmiĢdi
225
. O, 1930-cu ilin may ında Ba kın ın mərkə zində ilk iri
monu mental əsərini - M.F.A xundovun heykəlini və 1932-ci ildə isə Bakıda
id man sarayı üçün "Bədən tərbiyəsindən əmək və müdafiəyə" barelyefıni
yapmıĢdı.
Bu illərdə Azərbaycan rəssamların ın rus sovet ustaları ilə yaradıcılıq
əlaqələri geniĢləndi. Rus rəssamları Azərbaycan mövzusu və obrazlarına bir sıra
tablolar
həsr
etmiĢdilər:
M.Fyodorov
"Azərbaycan
MĠK-in
sədri
S.Ağamalıoğlunun portreti", "azərbaycanlı qadın", B.Yakovlev "Ağ Ģəhər -
Kre kinq
zavodu",
"Neft
fantanı",
S.Ryankina "Savadsızlığın ləğvi",
S.Gerasimov "Qara Ģəhər", A.Kuprin " Bib iheybət neft mədənləri", P.Ku znetsov
"Neft buruqları" və s.
1932-c i ilin dekabrında respublikan ın xa lq rəssamı Ə.Əzimzadə baĢda
olmaqla A zərbaycan Sovet Rəssamları Ġttifaqı yarandı
226
. Onun əsas vəzifəsi
respublikanın yaradıcı kadrların ı yeni cəmiyyət quruculuğunda "ideyaca" fəal
323
iĢtirak etməyə cəlb etmək id i. 1933-cü ilin əvvəllərinə onun sıralarında 90
nəfərədək rəssam var id i.
1933-cü il may ayının a xırlarında Ba kıda yeni bədii sərgin in açılıĢı
oldu. Həmin ilin payızında isə bu sərginin əsasında Moskvada, paytaxt
ictimaiyyətinin yüksək marağ ını qazanan Azərbaycan rəssamlarının böyük
sərgisi təĢkil o lundu. Bu sərgilərdə otuz müəllifin 300-dək əsəri göstərilmiĢdi.
Eksponatlar içərisində milli bədii to xu malar və ipək parça üzərində naxıĢlar
geniĢ yer tuturdu.
Azərbaycan hökuməti respublikada təsviri sənətin inkiĢafına böyük
yardım edirdi. Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Soveti 1934-cü il iyulun 26-
da Hüseyn Rəhmanovun imzası ilə "Azərbaycan SSR-də təsviri incəsənət üzrə
tədbirlər haqqında" qərar qəbul etdi. Bu qərara əsasan, respublika təsviri
sənətinin vəziyyətini yaxĢılaĢdırmaq, eləcə də Azərbaycan SSR-in 15 illiyi
münasibətilə rəssamların sərgisini hazırlamaq üçün 26 rəssamın Azərbaycan
rayonlarına və neft mədənlərinə yarad ıcılıq ezamiyyətlərı təĢkil olundu
227
.
Gənc milli bədii məktəbin böyük sənət yoluna daxil o lması prosesi çox
mürəkkəb idi. Rəssamların yaradıcılığında mü xtəlif əyanlar nəzərə çarpırd ı. Bu
cəhətdən Ģair Firdovsinin anadan olmasının 1000 illiy i ilə əlaqədar, rəssamlardan
S.Salamzadənin "Rüstəmin döyüĢü", H.Xalıqovun "Firdovsinin dəfni",
M.Gerasimovun "Rüstəmin Söhrab la döyüĢləri", R.Mustafayevin "Firdovsinin
portreti" əsərləri səciyyəvidir. Bu əsərlərdə təqlid ünsürləri üstünlük təĢkil
edirdi. Bir sıra gənc rəssamlar özünəməxsus milli incəsənət yaratmağa cəhd
göstərirdilər.
Qrafika rəssamları respublikada nəĢr olunan kitab və jurnalların bədii
tərtibatı sahəsində müvəffəqiyyətlər qazan mıĢdılar. Bu sahədə rəssamlar
A.Hacıyev, Ġ.A xundov, H.Xa lıqov, M.Vlasov uğurla çalıĢırdılar. Gənc rəssamlar
S.Salamzadə, H.Haqverdiyev, T.Tağıyev, R.TopçubaĢova və M.Əfəndinin
əsərləri meydana çıxd ı. On lar ö z iĢlərində müasir və mühü m tarixi mövzu ları əks
etdirməyə cəhd göstərirdilər.
Gənc heykəltəraĢlar F.Əbdürrəh manov, C.Qaryağdı ilk əsərlə rində
Azərbaycan yazıçı və mədəniyyət xadimlərinin surətlərini yaratmıĢdılar.
F.Əbdürrəh manovun Firdovsinin "ġahnamə"sinin motivləri əsasında yaratdığı
"Nizə atan" heykəli onun ilk yaradıcılıq nailiyyətlərinə aiddir.
Səhnə tərtibatı ustaları içərisində R.Mustafayev seçilirdi. O,
"ġahnamə", "Od gəlini", "1905-ci ildə" tamaĢalarına dekorasiyalar vermiĢdi.
Dekorat iv-tətbiqi sənətin mü xtəlif növləri, habelə kütləvi bədii
özfəaliyyət inkiĢaf edirdi. Ancaq yeni müasir mövzu və naxıĢlarla bəzədilmiĢ
portret xalça, vaza və digər əĢyalar yaradılmasına baxmayaraq, ənənəvi xalq
sənəti növləri zəif dirçəld ilirdi. Bu tip ən yaxĢı nü munələrdən biri L.Kərimovun