Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

322 

 

1938-ci  ilin  noyabrında  Azərbaycan  SSR  XKS  yanında  Kinematoqrafıya 

Komitəsi yaradıldı

222

. Onun rəhbərliyi altında müharibədən əvvəlki illərdə Azərbaycan 

xalqının qəhrəman keçmiĢinə, vətənin azadlığı uğrunda mübarizəsinə həsr olunmuĢ 

fılmlər  yaradıldı.  "Bakılılar"  fılmi  tarixi-inqilabi  mövzuya  həsr  olunmuĢdu.  MəĢhur 

kinorejissorlar  S.EyzenĢteyn  və  A.Dovjenkonun  Ģagirdi  Səməd  Mərdanov  tarixi-

inqilabi mövzuda "Kəndlilər" filmini yaratdı. 

Kino  sənətinin  inkiĢafı  sahəsində  görülən  iĢlər  onun  respublika 

zəhmətkeĢlərinin  mədəni-məiĢətinə  onların  tərbiyəsinin  mühüm  amili  kimi 

möhkəm Ģəkildə daxil olmasını təmin etdi. 

Təs viri  və  dekorativ-tətbiqi  sənət.  30-cu  illər  təsviri  sənət sahəsində 

yaradıcı  kadrların  intensiv  artımı,  xalq  kütlələrinin  incəsənətə  qovuĢmasını 

istiqamətləndirən  tədbirlərin,  mu zey  və  sərgilərin  geniĢlənməsi  ilə  səciyyələnirdi. 

Bədii texniku m on il ərzində 70, o cümlədən 17 azərbaycanlı rəssam hazırladı.  

Bununla da  ilk  rəssamların  yaradıcılıq  təĢkilatlarının  formalaĢmasına  əsas 

oldu  və  1928-ci  ildə  Azərbaycanın  gənc  rəssamlar  təĢkilatı  (Az.GRT)  meydana 

gəldi. Yaradıcılıq məktəbinin yetiĢdirmələri Ġ.A xundov, R.Mustafayev, A.Qazıyev, 

A.Rzaquliyev, ġ.Manqasarov və b. həmin təĢkilata daxil idilər 

223

. 

Növbəti  ildə  yaradılmıĢ  "Azərbaycan  inqilabi  təsviri  incəsənət  iĢçiləri 

cəmiyyəti" (Az. ĠTĠĠC)

224

 isə 1930-cu ildə sərgi təĢkil etdi. Sərgidə dövrün tələblərinə  

uyğun  mövzularda  150-dən  çox  əsər,  o  cümlədən  S.Salamzadənin  "Sap  sexi", 

H.Xalıqovun  "Qadın  Ģöbəsi",  ġ.Manqasarovun  "Kolxo zçu  qadın"  əsərlərində 

zəh metkeĢlərin  əmək,  məiĢət  və  təhsilinə  aid  mü xtəlif  səhnələr  üstünlük  təĢkil 

edirdi. 

Monumental  heykəltəraĢlıq  da  in kiĢaf  edirdi.  Onun  formalaĢması  və 

təkmilləĢdirilməsində  1926-cı  ildə  Bakıya  gəlmiĢ  heykəltəraĢ  P.V.Sabsay  fəal 

iĢtirak  etmiĢdi

225

.  O,  1930-cu  ilin  may ında  Ba kın ın  mərkə zində  ilk  iri  

monu mental  əsərini  -  M.F.A xundovun  heykəlini  və  1932-ci  ildə  isə  Bakıda 

id man  sarayı  üçün  "Bədən  tərbiyəsindən  əmək  və  müdafiəyə"  barelyefıni 

yapmıĢdı. 

Bu  illərdə  Azərbaycan  rəssamların ın  rus  sovet  ustaları  ilə  yaradıcılıq 

əlaqələri geniĢləndi.  Rus rəssamları Azərbaycan mövzusu və obrazlarına bir sıra 

tablolar 

həsr 

etmiĢdilər: 

M.Fyodorov 

"Azərbaycan 

MĠK-in 

sədri 

S.Ağamalıoğlunun  portreti",  "azərbaycanlı  qadın",  B.Yakovlev  "Ağ  Ģəhər  - 

Kre kinq 

zavodu", 

"Neft 

fantanı", 

S.Ryankina  "Savadsızlığın  ləğvi", 

S.Gerasimov "Qara Ģəhər", A.Kuprin " Bib iheybət neft mədənləri", P.Ku znetsov 

"Neft buruqları" və s. 

1932-c i  ilin  dekabrında  respublikan ın  xa lq  rəssamı  Ə.Əzimzadə  baĢda 

olmaqla  A zərbaycan  Sovet  Rəssamları  Ġttifaqı  yarandı

226

.  Onun  əsas  vəzifəsi 

respublikanın  yaradıcı  kadrların ı  yeni  cəmiyyət  quruculuğunda  "ideyaca"  fəal 

---

323 

 

iĢtirak  etməyə  cəlb  etmək  id i.  1933-cü  ilin  əvvəllərinə  onun  sıralarında  90 

nəfərədək rəssam var id i. 

1933-cü  il  may   ayının  a xırlarında  Ba kıda  yeni  bədii  sərgin in  açılıĢı 

oldu.  Həmin  ilin  payızında  isə  bu  sərginin  əsasında  Moskvada,  paytaxt 

ictimaiyyətinin  yüksək  marağ ını  qazanan  Azərbaycan  rəssamlarının  böyük 

sərgisi  təĢkil  o lundu.  Bu  sərgilərdə  otuz  müəllifin  300-dək  əsəri  göstərilmiĢdi. 

Eksponatlar  içərisində  milli  bədii  to xu malar  və  ipək  parça  üzərində  naxıĢlar 

geniĢ yer tuturdu. 

Azərbaycan  hökuməti  respublikada  təsviri  sənətin  inkiĢafına  böyük 

yardım edirdi. Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Soveti  1934-cü  il  iyulun 26-

da  Hüseyn  Rəhmanovun  imzası  ilə  "Azərbaycan  SSR-də  təsviri  incəsənət  üzrə 

tədbirlər  haqqında"  qərar  qəbul  etdi.  Bu  qərara  əsasan,  respublika  təsviri 

sənətinin  vəziyyətini  yaxĢılaĢdırmaq,  eləcə  də  Azərbaycan  SSR-in  15  illiyi 

münasibətilə  rəssamların  sərgisini  hazırlamaq  üçün  26  rəssamın  Azərbaycan 

rayonlarına və neft mədənlərinə yarad ıcılıq ezamiyyətlərı təĢkil olundu 

227

. 

Gənc milli bədii  məktəbin böyük sənət yoluna daxil o lması prosesi çox 

mürəkkəb  idi.  Rəssamların  yaradıcılığında  mü xtəlif  əyanlar  nəzərə  çarpırd ı.  Bu  

cəhətdən Ģair Firdovsinin anadan olmasının 1000 illiy i ilə əlaqədar, rəssamlardan 

S.Salamzadənin  "Rüstəmin  döyüĢü",  H.Xalıqovun  "Firdovsinin  dəfni", 

M.Gerasimovun  "Rüstəmin  Söhrab la  döyüĢləri",  R.Mustafayevin  "Firdovsinin 

portreti"  əsərləri  səciyyəvidir.  Bu  əsərlərdə  təqlid  ünsürləri  üstünlük  təĢkil 

edirdi.  Bir  sıra  gənc  rəssamlar  özünəməxsus  milli  incəsənət  yaratmağa  cəhd 

göstərirdilər. 

Qrafika  rəssamları  respublikada  nəĢr  olunan  kitab  və  jurnalların  bədii 

tərtibatı  sahəsində  müvəffəqiyyətlər  qazan mıĢdılar.  Bu  sahədə  rəssamlar 

A.Hacıyev, Ġ.A xundov, H.Xa lıqov, M.Vlasov uğurla çalıĢırdılar.  Gənc rəssamlar 

S.Salamzadə,  H.Haqverdiyev,  T.Tağıyev,  R.TopçubaĢova  və  M.Əfəndinin  

əsərləri meydana çıxd ı. On lar ö z iĢlərində müasir və mühü m tarixi mövzu ları əks 

etdirməyə cəhd göstərirdilər. 

Gənc  heykəltəraĢlar  F.Əbdürrəh manov,  C.Qaryağdı  ilk  əsərlə rində 

Azərbaycan  yazıçı  və  mədəniyyət  xadimlərinin  surətlərini  yaratmıĢdılar. 

F.Əbdürrəh manovun  Firdovsinin  "ġahnamə"sinin  motivləri  əsasında  yaratdığı 

"Nizə atan" heykəli onun ilk yaradıcılıq nailiyyətlərinə aiddir.  

Səhnə  tərtibatı  ustaları  içərisində  R.Mustafayev  seçilirdi.  O, 

"ġahnamə", "Od gəlini", "1905-ci ildə" tamaĢalarına dekorasiyalar vermiĢdi. 

Dekorat iv-tətbiqi  sənətin  mü xtəlif  növləri,  habelə  kütləvi  bədii 

özfəaliyyət  inkiĢaf  edirdi.  Ancaq  yeni  müasir  mövzu  və  naxıĢlarla  bəzədilmiĢ 

portret  xalça,  vaza  və  digər  əĢyalar  yaradılmasına  baxmayaraq,  ənənəvi  xalq  

sənəti növləri  zəif dirçəld ilirdi.  Bu tip ən yaxĢı nü munələrdən biri  L.Kərimovun 

---