Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. RESPUBLĠKADA ĠCTĠMAĠ-S ĠYAS Ġ VƏZĠYYƏT
332
prosesin qarĢısını süni vasitələrlə alırdılar. Belə vəziyyət oby ektiv sayılan səbəblərlə də izah olunurdu. Əvvəla, kənd zəh mətkeĢləri əsas ən partiyanın Azərbaycanı ikinci pa mbıq ba zasına çevirmə k tapĢırığ ını yerinə yetirmə k üçün səfərbər edilmiĢdilər; müasir texn ikan ın olmadığ ı bir Ģəraitdə pambıq kimi ağır zəh mət tələb edən bitkinin becərilməsi kəndin iĢçi qüvvəsinin böyük hissəsini özünə cəlb edirdi. Ġkincisi, A zərbaycan xalq ının kənd əhalisində miqrasiya fəallığ ının olmaması, düĢüncə tərzi, tarixən formalaĢ mıĢ erkən kəbin lilik, çoxuĢaqlılıq amilləri, məiĢət xüsusiyyətləri, ü mu mi təhsil səviyyəsinin aĢağı olması və s. də öz rolunu oynayırdı. Azərbaycanlı qadın lar ictimai istehsal əməyinə zəif cəlb edilirdi. Respublikanın xalq təsərrüfatında çalıĢan fəhlə və qulluqçuların tərkib ində azərbaycanlı qadınların sayının 1939-cu ildə 1926-cı ildəki 1484 nəfərdən 23360 nəfərədək artmasına baxmayaraq onların fəhlə və qulluqçular arasında xüsusi çəkisi beĢ faiz idi 19 . Bununla belə, sonrakı illərdə xalq təsərrüfatında azərbaycanlıların xüsusi çəkisi getdikcə artmıĢ, fəhlə sinfinin yerləĢdirilməsi coğrafiyası geniĢlənmiĢ, Azərbaycan fəhlə sinfini formalaĢdıran yeni sənaye mərkəzləri yaradılmıĢdı. Azərbaycan kəndlilərinin də simasında nəzərəçarpacaq dəyiĢiklik müĢahidə olunurdu və bu, kəndin yenidən qurulması, kiçik kəndli təsərrüfatların ın iri kollektiv təsərrüfatında birləĢdirilməsinin nəticəsi idi. Təkcə kənddə Ģərait və istehsal üsulları deyil, kəndlinin ö zünün sosial-iqtisadi təbiəti də, onun bütün həyat tərzi, Ģüuru, psixo logiyası, davranıĢı da dəyiĢ miĢdi. KollektivləĢdirmə 1940-cı ildə kəndli təsərrüfatların ın 99,0 faizin i əhatə etmiĢdi 20
Kolxo zçu ların sayı 1940-cı ildə 1928-ci ildəki 8000 nəfərə 21 qarĢı 1719903 nəfər 22 olmuĢdu. Kənd əhalisinin əksəriyyəti ko lxo zçu, cə mi 131,7 min nəfər isə tək təsərrüfatçı idi 23 . Kənd əhalisinin xüsusi çəkisi də dəyiĢərək, respublika əhalisinin 72 faizindən 64 faizinə en miĢdi 24 . Yeni zəh mət keĢ - kolxo zçu kəndli meydana gələrək, fəhlə sinfin in sadiq müttəfiqi, kənddə sovet quruluĢunun dayağı "rəsmi statusunu" aldı. Kustarlar və sənətkarlar da ictimai qruplar kimi tamamilə dəyiĢ miĢdilər. Onların böyük əksəriyyəti əslində sosialist sənət kooperasiyasına daxil o lmuĢdular. Sosialist cəmiyyətində fəhlə və kəndli mühitindən çıxan sovet ziyalıları təbəqəsi formalaĢırd ı. Azərbaycanda müasir ziyalıların meydana gəlməsi və inkiĢafı yolları ço x çətin olmuĢdu. Sovet dövründə Azərbaycan xalqı ö z mədəni inkiĢafında sıçrayıĢ etmiĢdi. Bu sıçrayıĢ onun mədəni simasını dəyiĢərək, həyatının bütün sahələrini əhatə etmiĢ, çağdaĢ mədəniyyət səviyyəsində çoxprofilli kadrlar nəslinin yarad ılmas ına imkan vermiĢdi. 333
KeçmiĢdən miras qalan kütləvi savadsızlıq və milli ziyalı kadrların qıtlığ ı A zərbaycan sovet ziyalılarının fo rmalaĢmasının ziddiyyətli prosesində böyük çətinliklər törədirdi. 1920-ci ilin iyulunda Azərbaycanda olan mütəxəssislər qeyddən keçirilərək, respublikada texniki təhsilli 505 nəfər mütəxəssis və onlardan 486 nəfərin mühəndis olduğu müəyyən edildi 25 .
artıq 21592 nəfəri ali təhsil o lan 47,8 min mütəxəssis çalıĢırdı 26 . On ların arasında səkkiz min nəfər ali təhsilli azərbaycanlı mütəxəssis var idi 27 . Həmin il Azərbaycanda 6,5 min ali təhsilli mühəndis, 1195 aqrono m, zootexn ik və baytar həkimi, 3,4 min həkim, 8096 müəllim və mədəni-maarif iĢçisi çalıĢırdı 28 . 1940-cı ildə elmi kadrların sayı 1933 nəfərə çatmıĢdı 29 . Beləliklə, A zərbaycanda sosialist iqtisadiyyatının yaradılması və yeni ictima i-siyasi quruluĢun təĢəkkülü prosesində sosial strukturda köklü dəyiĢikliklər baĢ verdi. SSRĠ Konstitusiyasında təsbit edildiyi kimi - fəhlə sinfi, kolxo zçu kəndlilər və onların içərisindən çıxmıĢ ziyalılar təbəqəsi sovet cəmiyyətində sosial strukturun əsası olaraq təĢəkkül tapdı.
§ 2. RESPUBLĠKADA ĠCTĠMAĠ-S ĠYAS Ġ VƏZĠYYƏT
Azərbaycanda da ictimai-siyasi vəziyyət bütün ittifaqda olduğu kimi çox mürəkkəb id i. Bir tərəfdən xalq təsərrüfatın ın yenidən qurulmasının həlled ici mərhələsi davam edir, sosializmə keçid dövrünün prinsipial məsələləri həll olunur, onun maddi-te xn iki ba zasının yaradılması iĢləri görülürdü. Habelə sosialist iqtisadi və sosial münasibətlərin Ģəriksiz hökmranlığı təĢəkkül tapır, "istismarçı sin iflər" və "insanın insan tərəfindən istismarının köhnə formaların ın ləğv edilməsi baĢa çatdırılırd ı". Sosialist təsərrüfat sisteminin hökmranlığı insan əməy indən istifadəni tamamilə dövlət strukturunun sərəncamına verdi. "Millətçilik" təzahürlərinə qarĢı yönəldilmiĢ sərt sovet qanunçuluğunun sapmalara a man verməd iyi b ir Ģəraitdə respublikada yaĢayan millət və xa lqlar arasında əməkdaĢlıq və dostluq-beynəlmiləlçilik sosialist cəmiyyətinin üstünlüyünü nümayiĢ etdirən bir amil kimi "normaya" çevrilirdi. Sosializmin bütün sahələrində əldə edilən nailiyyətlərin "ilhamçısı və təĢkilatçısı" olan Kommun ist Partiyası zəhmətkeĢlərin xeyli hissəsinin rəğbətini qazanaraq, onun sıralarına daxil olmaq arzu larını artırd ı. 1928-ci ilin 1 yanvarından 1933-cü ilin 1 yanvarınadək AK(b)P ü zvlərin in və namizəd lərinin sayı 32270-dən 73680 nəfərə qədər və yaxud iki dəfədən ço x artdı 30 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|