Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Partiyadan çıxarılanların əksəriyyətini - 13975 nəfərini və ya 45,8
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
336
Partiyadan çıxarılanların əksəriyyətini - 13975 nəfərini və ya 45,8 faizini azərbaycanlılar təĢkil edirdi 39 . Ölkədə Ko mmunist partiyasının ictimai- siyasi, dövlət və təsərrüfat idarəçiliy inin əsas aparıcı qüvvəsinə çevrildiyi b ir dövrdə azərbaycanlıların geniĢ miqyasda partiyadan xaric edilməsi, o dövrün sözü ilə deyilsə, "qovulması", onların respublikanın ictimai-siyasi həyatından kənarlaĢdırılması və fəaliyyətlərinin məhdudlaĢdırılmasına yönəlmiĢ məqsədyönlü siyasi akt kimi qiy mətləndirilə b ilər. 30-cu illərin Ġkinc i yarısından respublika rəhbərliy ində yaranmıĢ mühit, xüsusilə partiya və güc orqanlarında azərbaycanlıla ra qarĢı qəddar düĢmənçilik xisləti olan ermən ilərin cəmləĢməsi burada in zibati tədbirlərin, xüsusilə repressiyaların daha geniĢ və qəddarcasına aparılmasına Ģərait yaratmıĢdı. Bu qüvvələrin səyi fəal azərbaycanlıları respublikanın ictimai-siyasi həyatından tədric etməyə, fürsət düĢdükdə isə onları fiziki cəhətdən məhv etməyə yönəldilmiĢdi. Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında həmkarlar ittifaqı təĢkilatının mövqeyi və fəaliyyəti mühü m əhəmiyyət kəsb edirdi. Həmkarlar ittifaq larının əsas funksiyası zəh mətkeĢlərin əmək, məiĢət və istirahət Ģəraitinin yaxĢılaĢmasına, hər vasitə ilə kö mək göstərməkdən, onların hüquq və mənafelərini müdafiə etməkdən, onları istehsalat və ictimai iĢlərin idarə olunmasına cəlb etməkdən və s. ibarət idi. Ən kütləvi ictimai təĢkilat olan həmkarlar ittifaq ları respublikada bütün sahələrin iĢçilərin i əhatə edirdi. Belə ki, 1933-cü ilin oktyabrında Azərbaycan həmkarlar ittifaqlarının 313598 üzvü var idisə, 1936-c ı ilin oktyabrında onların sayı 347734 nəfə rə çat mıĢdı. Bütün ölkədə olduğu kimi, Azərbaycanda da totalitar rejimin bərqərar olması, in zibati-amirlik sisteminin bütün sahələri çulğa ması bu çoxsaylı təĢkilatın respublikan ın iqtisadi, siyasi və mədəni həyatındakı çoxtərəfli fəaliyyətini kəskin Ģəkildə məhdudlaĢdırırd ı. Həmkarlar ittifaqları öz ü zvlərinin mənafeyin i müdafiə etmək üçün öz vəzifələrin i faktiki o laraq müstəqil yerinə yetirmək səlahiyyətindən məhru m edilmiĢ, ta ma milə part iyadan asılı vəziyyətə düĢüb onun tapĢırıqlarının icraçısına çevrilmiĢdi. Onların fəaliyyətində əsas yeri partiyanın irəli sürdüyü mühü m təsərrüfat və siyasi vəzifələrin həyata keçirilməsinə kö mək etmək tuturdu. O dövrdə həmkarlar ittifaq ları bütün strukturlarda partiya tapĢırıqların ın yerinə yetirilməsi üçün geniĢ təĢkilatçılıq iĢi aparırdı. "Ġkinci beĢilliy in birinci ili" istiqrazına yazılıĢın müvəffəqiyyətli keçməsində onlar böyük ro l oynamıĢ, kampaniya vaxtı təkcə Bakı əhalisi arasında izahat iĢləri aparmaq üçün 360 briqada yaratmıĢ, Azərbaycan rayonlarına isə təĢviqat briqadaları və həmkarlar ittifaq ı iĢçiləri göndərilmiĢdi 41 . 337
Həmkarlar ittifaq larının istehsal planların ı yerinə yetirmək, fəh lələrin ixtisaslarını artırmaq, sosializm yarıĢ ları təĢkil etmək, Staxanov hərəkatını yaymaq, həmçinin fəh lə və qulluqçuların maddi-mədəni ehtiyacların ı ödəmək sahəsində gördüyü iĢlər təkzibedilməzdir. Bununla belə, o dövrdə yaranmıĢ Ģ ərait həmkarlar ittifaq ları təĢkilatların ın iĢinə mənfı təsir göstərir, bir ço x hallarda onların ritmik fəaliyyətini pozurdu. Artıq həmkarla r ittifaqlarında təĢkilati məsələlərin həllində belə daxili demo kratiya qaydalarına heç bir əhəmiyyət verilmird i. Məsələn, 1937-c i il fevra lın 4-də Ġliç Bu xtasında rayon həmkarlar ko mitəsinin plenu munda 11 üzvdən cəmi üçünün iĢtirak etdiyi iclasda qoyulmuĢ məsələ həll edilmiĢdi. Digər b ir misal, Balaxan ı rayon həmkarlar ko mitəsinin 1937-ci il martın 27-də keçirilən plenu munda yeddi üzvdən ancaq ikisi iĢtirak etmiĢdi. Müəssisə həmkarlar ittifaqı ko mitələrində sədrlərin seçkisiz təyin olunmaları kütləvi hal almıĢdı 42
Lenin (indiki Sabunçu) rayonu elektrik Ģöbəsində 1935-ci ilin aprelində zavod həmkarlar ko mitəsinin hesabat seçkisi keçirilir,
keçmiĢ sədr yeni tərkibə seçilmir. Bundan sonra səkkiz ay ərzində səkkiz sədr seçilir və nəhayət, səkkiz ay əvvəlki sədr yenidən amma seçkisiz zavod həmkarlar ko mitəsinə üzv, sonra da sədr təyin olunur 43 . Qeyd etmək lazımd ır ki, ictimai-siyasi həyatda fəallığ ına imkan verilməyən azərbaycanlıları ictimai təĢkilatlarda nəinki rəhbər vəzifələrdən, hətta sıravi üzv lükdən də sıxıĢdırmaq cəhdləri onların respublika həmkarlar ittifaq larında azlıqda qalmaları ilə nəticələn irdi. Belə ki, əgər 1933-cü ildə respublika həmkarlar ittifaqına üzv o lanların 35,3 faizin i azərbaycanlılar təĢkil edirdisə, 1936-c ı ildə iĢləyən hə mka rla r ittifaq larının ü zvləri içə risində onlar 29,4 faiz, ruslar 45,3 faiz, ermən ilər 14,7 faiz, baĢqa millətlər 10,6 faiz id i 44 . Ölkədəki totalitar rejim, Stalin Ģ əxsiyyətinə pərəstiĢlik, zo rakılıq və qanunsuzluq nəticəsində Azərbaycan həmkarlar ittifaqında yaranmıĢ vəziyyət ümu mittifaq xarakteri ald ı. Ümu mittifaq Mərkəzi Həmkarlar Ġttifaqı ġurasının (ÜM HĠġ) 1937-ci ilin aprelində keçirilən VI plenu mu həmkarlar ittifaqlarının "iĢini yaxĢılaĢdırmaq" məqsədilə yenidənqurma aparmaq barədə qərar qəbul etdi. Həmin qərara görə, rayon, Ģəhər, vilayət, diyar və respublika həmkarlar ittifaqı Ģuraları ləğv olundu 45 . Ayrı-ayrı sahələr üzrə həmkarlar ittifaqı Mərkəzi Ko mitələri yarandı. Digər respublikalarda olduğu kimi, Azərbaycanda da ÜMHĠġ-in Müvəkkili vəzifəsi təsis olundu. Əlbəttə, bu tədbir həm həmkarlar ittifaq ları təĢkilatların ın, həm də respublikanın hüquqların ın növbəti dəfə kobud Ģəkildə pozu lması faktı idi. Gənclərin yaradıcılıq fəallığ ını artırmaq və onları ictimai-siyasi həyata geniĢ cəlb etmək sahəsində çalıĢan Azərbaycan komsomol təĢkilatının Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|