Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
etmiĢdir". Könüllü partizan dəstələrinin təĢkili də bu yozu mla aparılırdı. ÇıxıĢ ücün bəhanə əhalinin silahı təhvil verməsi barədə əmr oldu. Molla Hafiz Əfəndinin baĢçılıq etdiyi üsyançılar ( 1000 nəfərdən çox adam) və onlara qoĢulmuĢ Azərbaycan qoĢunlarının qarovul batalyonunun bütün zabitləri iyunun 9- da Zaqatala qalas ını, teleqrafı tutdular və inqilab komitəsinin üzvlərini, sovet iĢçilərinin hamısını həbs etməyə baĢladılar. Qızıl ordu komandirləri etiraf edird ilər ki, Zaqataladakı üsyan da "Qarabağdakı üsyan zamanı olduğu kimi, əksinqilabçılara münasibətdə eyni amansızlıqla yatırıld ı və əhalin in tərk-silah edilməsinə baĢlandı... Bütünlükdə üsyançılardan 6 mindən çox xarici və rus tüfəngi, karabini, berdankası, 8 pulemyot və böyük miqdarda tapança, müxtəlif pistolet və digər döyüĢ sursatı alındı" 33 . BaĢqa bir sənəddə - hərbi məlu matda isə deyilirdi: "Zaqatalanın ən yoxsul sinfi tərəfındən ruh yüksəkliyi və " YaĢasın sovet hakimiyyəti!" sədaları ilə qarĢılanan Qızıl ordu hissələri iyunun 18-də Ģəhərə daxil oldula r və qalan ı tutdular" 34 . Azərbaycan ordusu hissələrinin (8 min adam, 24 pulemyot, 8 dağ topu, 2 səhra topu və külli miqdarda ləvazimat) dayandığı Xankəndində sovet qoĢunları gələnədək, dörd səhra topu istisna olmaqla, general C. ġıxlinskinin və digər zabitlərin köməyi ilə Kürdüstana -Sultan bəy Sultanovun sərəncamına göndərilmiĢdi. Sultan bəy Sultanovun əhatəsindəki adamlar kürdlər arasında güclü dini-Ģovinist təbliğat aparır, onları sovet hakimiyyətinə qarĢı çıxıĢ etməyə hazırlayırd ılar 35 . Yaran mıĢ vəziyyət barədə S. Sultanov Azərbaycan Ġnqilab Komitəsinə dəfələrlə məlu mat vcrmiĢ, lakin müsbət cavab almayıb Türkiyəyə mühacirət etmiĢdi. 1920-c i il iyunun 23-25-də 32-c i atıc ı diviziyanın kəĢfiyyat rəisi Kürdüstanda oldu, Piçanis rayonunda kürdlərin baĢçısı Sultan bəy Sultanov ilə görüĢdü və XI Qızıl ordunun qərargahı üçün məruzə hazırladı. Böyük maraq doğuran həmin məruzədə deyilirdi ki, Kürdüstan Azərbaycanda bu ərazini əhatə edir: Zəngəzur qəzasının Zubuq (Zabux) kəndinədək Ģimal ucqarının dağlı hissəsində, Ağoğlan çayının, Çiftlik gölünün Ģimal sahilində və Tərtər çayının mənsəbinədək, habelə Tərtər çayının cənub sahilinədək əsasən kürdlər və azərbaycanlılar məskunlaĢmıĢlar. Onlar heyvandarlıq və arıçılıqla məĢğul olurlar, əla atıcı və süvarilərdir. Daha sonra burada məktəblərin, xəstəxanaların, istehsal müəssisələrinin olmad ığı göstərilird i. Həmin sənəddə Sultan bəyə verilən xa rakteristika da maraqlıdır: "Ço xsaylı qara mal na xırları və at ilxılarına malik, 3- 4 qıĢ malikanəsi və Piçanıs rayonunda bir yay malikanəsi olan Sultan bəy Sultanov orta təhsil alıb, kürdlər böyük zəkaya malik adam kimi ona hörmət edirlər. Kasıblara qarĢı xeyirxahlığı, öz xalqına sədaqəti və ermənilərin Kürdüstan ərazilərinə soxulmasının qarĢısını almıĢ silahlı kürdlərə (2000 nəfər - məsul red.)
39
bacarıqla rəhbərlik etməsinə görə onun Ģəxsiyyəti təkcə kürdlər arasında deyil, köçəri müsəlmanlar arasında da məĢhurdur... Andronikin, Hamazaspın və Dronun ən yaxĢı erməni dəstələri böyük itkilər vermiĢ və Ermənistanın planı yarımçıq qalmıĢdır... ‖ 36
. Sovet hakimiyyətinin və Qızıl ordunun prinsipləri izah olunduqdan sonra, kürdlər bütün prinsipləri ürəkdən bəyəndiklərin i və Kürdüstanda da belə prinsiplərin həyata keçirilməsini arzuladıqlarını bildirdilər, hətta Qızıl ordunun sıralarını artırmaq üçün 5000 kürd ay ırmağ ı vəd etdilər 37 . QutqaĢendə yerli ruhanilərin baĢçısı əhalini sovet hakimiyyətinə və Qızıl orduya qarĢı müqəddəs müharibə elan etməyə çağırırdı. Xaçmaz rayonunun ətraf kəndlərində devrilmiĢ Azərbaycan hökuməti nümayəndələrinin rəhbərliyi altında silahlı qüvvələr cəmləĢdirilirdi. General C.ġıxlinski təxminən 800 nəfərlik dəstə, 2 top və 8 pulemyotla Dardoqqaz kəndində (Zaqatala) idi. General Q.Səlimov varlı sinfin nümayəndələrinin kö məyi ilə Naxçıvan, Qaradonlu əhalisi arasında sovet hakimiyyətinə qarĢı fəaliyyətə baĢlamıĢdı. A zərbaycanın Araz boyunca bütün sərhəd rayonu Qaryagin (Cəbrayıl) və Cavad qəzaları, Muğan düzünün bir hissəsi və Lənkəran qəzasının bütün dağlıq hissəsi sovet hakimiyyətinə zidd adamlarla dolu idi, onlar silahlı basqınlar edir, mal- qaranı və külli miqdarda taxılı Ġrana aparırdılar. Ġrandakı quldur dəstələri onlara kö mək edird ilər. Təkcə Lənkəran qəzasında 3 min nəfərədək Ġran və Ərçivan quldurları var idi 38 . Sovet hakimiyyətinin ilk aylarında (1920-ci il, may-noyabr) Azərbaycan üzrə kəĢfiyyat məlu matına aid xəbərlər qəzalarda, xüsusən Ermənistan və Ġranla, qismən də Gürcüstanla sərhəd rayonlarında bir-b iri ilə düĢmənçilik edən dəstələrin olduğunu göstərir. 8 avqust tarixli məlu matda deyilirdi ki, ataman Ramazanovun dəstəsi, habelə Fətta və Əhmədin bir-birilə düĢmənçilik edən qrupları sovet hakimiyyətinə tabe olmaq istəmirlər 39 .
ərazisi, xüsusən QutqaĢen-Nuxa-Qax-Zaqatala və Qarabağ marĢrutu ilə döyüĢə- döyüĢə, silahlı h issələri tərk-silah edərək, əhalinin bir hissəsinin müqavimətini qıraraq irəliləyirdi 40 . XI Qızıl ordu komandanlığının Zaqafqaziyanın üç respublikasındakı vəziyyət haqqında 1921-ci il 25 mart tarixli gizli təlimnaməsində etiraf olunurdu ki, ko mmunistlərin keçirdikləri uğursuz təcrübələr, batalyon komandirlərinin səhvləri, torpaq siyasətindəki əyintilər, "kəndlilərin dini mərasimlərinə qayğı ilə yanaĢılmaması onların etirazla rına, bütün Azərbaycanı bürüyən üsyanlara səbəb olmuĢdur" 41 .
Azərbaycanın partiya rəhbərliyində erməni-gürcü-rus təbəqəsi hakim rol oynayırdı Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|