Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
359
altına almağa çalıĢırdı. Onların hamısın ı Sovet Ġttifaqına - ko mmunist sisteminin dayağına qarĢı düĢmən mövqe birləĢdirirdi. 1 sentyabr 1939-cu ildə faĢist Alman iyası PolĢa üzərinə hücuma keçd i və ikinci dünya müharibəsi baĢlandı. Təhlükə SSRĠ-n in qərb sərhədlərinə yaxınlaĢırdı. Hö ku mət faĢist Alman iyası ilə toqquĢmanın labüdlüyünü nəzərə alaraq sərhədləri möhkəmləndirmək tədbirlə rin i həyata keçirməyə baĢladı. 1939- cu il avqustun 23-də SSRĠ ilə Almaniya arasında on il müddətin ə hücum etməmək barədə müqavilə bağlan mıĢ və bu, beynəlxalq vəziyyəti xeyli mürəkkəbləĢdirmiĢdi. Dünya ağalığına çalıĢan hər iki tərəf bu müqaviləyə öz qəsbkarlıq plan ının həll ed ilməsi yolunda müvəqqəti bir mərhələ kimi baxırd ı. 1939-cu il sentyabrın 28-də SSRĠ ilə Alman iya arasında dostluq və sərhədlər haqqında müqavilə bağlandı. Müqavilədə Alman iya və SSRĠ ġərqi Avropanı öz təsir dairələrinə böldülər. 1939-cu ilin sentyabrında sovet qoĢunları Qərbi Ukrayna və Qərb i Be lorusiya torpaqlarına girdilər. Sovet hökuməti Leninqradın təhlükəsizliy ini təmin etmək üçün Finlandiyadan tələb etdi ki, Vıborq rayonunu Sovet Ġttifaqına versin. Bu, 1939-cu ilin əvvəlində Fin-Sovet hərbi toqquĢmasına səbəb oldu. 1939-cu il noyabrın 30-da Leninqrad hərbi dairəsin in hərbi qüvvələri Fin landiyanın sərhədlərin i keçdi. Sovet-Fin müharibəsi baĢlandı və nəticədə SSRĠ-nin sərhədləri Murmansk dəmir yolu xəttindən 130-150 kilo metr aralandı. 1939-cu il avqustun 23-də Alman iya ilə imzalan mıĢ müqaviləyə əlavə olan gizli protokola görə, Ba ltikyanı ölkələ rə sovet ordu qüvvələri yeridild i. Litva, Latviya və Estoniya SSRĠ tərəfindən istila edild i. 1940-cı ilin yayında SSRĠ Ru mın iyanı Bessarabiyanı və Bukov inanın Ģimal hissəsini güzəĢtə getməyə məcbur etdi. 1937-1941-c i illərdə Sovet Ġttifaqın ın cənub sərhədlərində təhlükəli vəziyyət yarandı. 1937-ci ildə Qərb dövlətlərinin təĢəbbüsü ilə Yaxın və Orta ġərq ölkələri öz aralarında Saadabad müqaviləsini imzaladılar. Ġngiltərə və Fransanın hakim dairələri, ABġ-ın onları müdafiə etməsilə Yaxın ġərqdə Sovet Ġttifaqına qarĢı " Yaxın ġərq Antantası" adlanan birlik yaratdılar. 1939-cu ildə onlar həmin ittifaqa daxil olmuĢ dövlətlərə ço xlu silah verdilər. Yaxın ġərq Antantası SSRĠ-yə hücum edib, Qa fqazın, ilk növbədə Azərbaycanın neft sənayesini məhv etməli idilər 87 . Azərbaycan nefti bütün antisovet qüvvələrin cazibə mərkə zi olmuĢdu. Özlərin in SSRĠ-yə qarĢı davakar siyasətlərində Türkiyədən istifadə etməyə çalıĢan Ġngiltərə və Fransa Türkiyə ilə 1939-cu ildə "QarĢılıqlı yard ım ittifaq ı" müqaviləsini imzaladılar 88 . Onlar SSRĠ-yə qarĢı Türkiyənin hərbi yürüĢ planını hazırlayır, onunla birlikdə SSRĠ-yə qarĢı çıxmaq istəyirdilər. Türkiyədəki Fransa səfiri R.Massiqli Tü rkiyə höku mət nümayəndələri ilə birlikdə Türkiyə 360
ərazisində Batu m və Bakıya havadan basqın planını hazırlad ı. Səfir bu barədə Fransa hökuməti baĢçısı Daladyeyə məlu mat verərək yazırdı ki, "Türkiyə həvəslə Ġran ərazisi vasitəsilə Bakıya hücumda iĢtirak etmə təklifın i qəbul etməyə hazırdır" 89 . 1940-c ı ildə Fransa generalı Qa melon SSRĠ-yə qarĢı Ġngiltərə-Fransa hərbi hücumu p lanını hazırlad ı. Burada Batu m və Bakı Ģəhərlərin i bo mbalamaq da nəzərdə tutulmuĢdu 90 . Suriyada olan və bu planı həyata keçirməyə hazırlaĢan Fransa qoĢunlarının ko mandanı general Beyçan özünü öyürdü ki, bəzi əlavə kö məklə o, iki yüz təyyarə ilə "Qafqazı ələ keçirə və bıçaq yağa gird iyi kimi, Rusiyaya daxil ola bilər" 91 . FaĢist Alman iyası da Yaxın ġərqdə öz fəallığını artırırd ı. 1941-ci il iyunun 18-də, yəni SSRĠ-yə hücumdan üç gün əvvəl o, Türkiyə ilə dostluq və hücum etməmək barəsində, Sovet Ġttifaqına basqın zamanı özünün cənub cinahını bu yolla təmin etmək niyyəti ilə müqavilə bağladı. Hitlerçilər Rza Ģah Pəhləvinin kö məyi ilə özlərinin sovetlər əleyhinə fitnələ rin i gücləndirir, Ba kıya təxribatçı qruplar göndərmə k yolu ilə Ġran tərəfdən Sovet Ġttifaqına hücum etməyə hazırlaĢırdılar 92 . Yaran mıĢ beynəlxalq vəziyyət SSRĠ-n i sülhü qorumaq və möhkəmləndirmək uğrunda mübarizə aparmaqla bərabər, ö zünün müdaf iəsi üçün ciddi tədbirlər həyata keçirmək məcburiyyəti qarĢısında qoyurdu. Hərbi təhlü kənin getdikcə güclənməsi ilə əlaqədar olaraq, SSRĠ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1940-cı ilin iyununda yeddi saatlıq iĢ günündən səkkiz saatlıq iĢ gününə, yeddi günlük iĢ həftəsinə keçmək, fəhlə və qulluqçuların idarə və müəssisələrdən özbaĢına getməsini qadağan etmək barəsində fərman verdi. Dövlət Əmək ehtiyatları barəsində verilmiĢ fərmanla sənət-peĢə, dəmir yol və fabrik-zavod təhsili məktəblə rində cavan ixtisaslı fəhlə lərin kütləvi surətdə hazırlan ması baĢlandı. Müdafiə sənayesinin iĢinə diqqət artırıldı, hərbi təyyarələr, toplar, silahlar istehsal edən yeni zavodlar tikildi, müasir tank sənayesi yaradıldı. Sovet konstruktorları yeni döyüĢ maĢ ınları hazırlad ılar. 1940- cı il və 1941-ci ilin birinci yarısında sovet sənayesi iki minə qədər tank buraxd ı. Təyyarə sənayesi 1940-cı ildə səkkiz min doyüĢ təyyarəsi istehsal etdi. Bu zavodları yanacaqla təmin etmək üçün neft sənayesində gərgin iĢlər görülürdü. Bakıda və respublikanın rayonlarında mexanikləĢdirilmiĢ və son texnika ilə təchiz olunmuĢ neft, maĢınqayırma, metal emalı və baĢqa sənaye müəssisələri tikild i. Yeni neft yataqları aĢkar edilərək istifadəyə verildi: Ġliç bu xtası, Puta, Qaraçu xur, Neftçala
Xıllı, Lö kbatan, Qala, Sulutəpə, Korgöz, ġonqar, Siyəzən neft mədənlə ri ölkəni zəru ri o lan yanacaqla təmin et mək imkan ı yaratdı Müharibə ərəfəsində Azərbaycan bütün ölkədə çıxarılan neftin 70 faizini verird i 93 . Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|