Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
40
və sovet hakimiyyəti adı altında əsasən antiazərbaycan siyasəti yeridir, Azərbaycanın milli mənafeyin i nəzərə almırdı. Bu, mülkiyyətdən məhrum etmək, müsadirə aparmaq siyasətində, ərazi mübahisələrinin həllində özünü xüsusilə göstərirdi. ġübhəsiz ki, belə siyasət Gəncədə, Qarabağda, Zaqatalada və Azərbaycanın baĢqa rayonlarında antisovet üsyanların səbəblərindən biri idi. DaĢnak Ermən istanının və menĢevik Gürcüstanının sovet Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan bəzi ərazilərə iddia etməsi bu bölgədə düĢmənçilik mühitini daha da gərginləĢdirirdi. Q.K.Orconikidze guya bu "mübahisəli" məsələləri göstərərək, 1920-ci il iyunun 8-də V.Ġ.Leninə və Ġ.V.Stalinə göndərdiyi teleqramda yazırdı: "Bu məsələləri diqqət yetiriləsi məsələlər saymayın, belə ki, əks inqilab bunlarla möhtəkirlik edir" 42 .V.Ġ.Lenin həmin teleqra mın üzərində belə bir qeyd yazmıĢdı: "Bu barədə Çiçerin ilə danıĢmağı yadıma salın". Teleqramın üzərində Ġ.V.Stalin in də qeydi var: "Artıq danıĢmıĢdır" 43 .
keçərək əhalini qarət etmək və qırmaqla məĢğul olur, bütöv kəndləri yandırırdılar. DaĢnak quldurlarının vəhĢiliklərinin yalnız bir məqsədi var idi - azərbaycanlıları əzəli torpaqlarından qovmaq, Ermənistan Azərbaycana qarĢı müharibə təhlükəsi ilə üzbəüz dayanmıĢdı. DaĢnaklar kütlələri hər vəchlə inandırmağa çalıĢırd ılar ki, Azərbaycanda əsil sovet hakimiyyəti yoxdur və xalqı "Azərbaycana qarĢı son damla qanadək mübarizə aparmağa" çağırırdılar 44 .
N.N.Nərimanovun və RK(b)P MK Qafqaz Bürosunun bəzi ü zvlərinin imzası ilə Q.K.Orconikid zeyə və G.V.Çiçerinə teleqrafla məktub göndərildi. Məktubda deyilirdi ki, daĢnak hökuməti dəmir yolunu ələ keçirmək məqsədilə Qazax rayonunda Azərbaycana qarĢı hücumu davam etdirir, "bizim hissələrin yaxınlaĢması ilə daĢnak hissələri Qarabağdan çıxmıĢ və Ġran sərhədinə geri çəkilmiĢlər." 45 . Daha sonra məktubda göstərilirdi ki, Dağlıq Qarabağda və Zəngəzurda sovet hakimiyyəti elan olunmuĢdur. Q.K.Orconikidze məktubun məzmununu elə həmin gün teleqrafla V.Ġ.Leninə ve G.V.Çiçerinə çatdırmıĢdı. Bununla yanaĢı, Q.K.Orconikidze yazırdı: "Əksinqilabi çıxıĢla əlaqədar Zaqatala dairəsinə qoĢun yeridilməsi labüdlüyə çevrilir" 46 . G.V.Çiçerin bu məlu matı alaraq, 1920-ci il iyunun 22-də RK(b)P MK Siyasi Bürosuna məktubla müraciət edib toxunulan məsələlərə özünün ermənipərəst münasibətini Ģərh etdi. Həmin gün RK(b)P M K-nın Siyasi Bürosu V.Ġ.Leninin iĢtirakı ilə "Qafqazda siyasət haqqında" məsələni müzakirə edərək qərara aldı: "Xalq Xarici ĠĢlər Ko missarlığına təklif edilsin ki, Siyasi Büronun indiyədək olan qərarları və bunlardan irəli gələn nəticələr əsasında ġərqdəki ən məsul iĢçilərimiz üçün tamamilə dəqiq təlimat hazırlasın. Hərbi idarəyə tapĢırılsın ki, Siyasi Büro tərəfindən bəyənildikdən sonra bu təlimatı rəhbər tutulmaq üçün bütün məsul hərbi iĢçilərə versin və xəbərdarlıq 41
etsin ki, onlar özlərinin bütün fəaliyyətini bu göstəriĢlərə ən ciddi uyğunlaĢdırmağa borcludurlar, MK Qafqaz Bürosu üzvlərinin də hamısına belə göstəriĢlər verilsin" 47 . G.V.Çiçerin 1920-ci il iyunun 29-da V.Ġ.Leninə məktub göndərərək əsasən sovet Azərbaycanına aid və daĢnak Ermənistanının, menĢevik Gü rcüstanının siyasətinə münasibət barədə məsələlərə dair baxıĢlarını ətraflı Ģərh etdi. Həmçinin o, bu məktubunda boynuna alırdı ki, "Azərbaycanın daxili siyasəti haqqında" kifayət qədər məlumatı yoxdur. Ġyunun 30-da RK(b)P MK-nın Siyasi Bürosu fıtnələrə yol verməmək məqsədilə qafqazlı yoldaĢlara sırf ehtiyatlı siyasət yeritməyi tapĢıran qərar çıxard ı. 1920-ci il iyulun 7-də RK(b)P MK-nın Siyasi Bürosu G.V.Çiçerinin təqdim etdiyi "Qafqaz cəbhoəsi HĠġ ü zvlərinə və Gürcüstan, Ermənistan və Türkiyədəki diplomatik nümayəndələrimizə təlimat"ın layihəsini təsdiq etdi. Təlimatda hərbi vəziyyəti nəzərə alaraq, XI Qızıl ordu hissələrini mübahisəli ərazilərə yeritməkdən çəkin məy in zəruriliyi göstərilirdi. Eyni zamanda tapĢırılırdı ki, Qızıl ordu hissələri indiyədək tutduqları yerlərdə qalmaqla, "bu və ya baĢqa qonĢu respublikanın qoĢunların ın müdaxiləsin in aradan qaldırılması ilə məhdudlaĢmalıdırlar 48 . Təlimatda deyilirdi ki, "RSFSR-in Gürcüstan ilə bağladığı müqavilə dönmədən icra edilməli və həyata keçirilməlidir". Sovet Rusiyası hökuməti Gü rcüstan və Ermənistan missiyalar ı ilə ərazi məsələlərindən söhbət gedən danıĢıqları azərbaycanlılardan gizli aparırd ı. Təhqiramiz fakt o id i ki, hətta Gürcüstan və Ermən istanla danıĢıqlarda Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində müvafıq o laraq gürcülər və ermənilər iĢtirak ed irdilər. Gü rcüstan tərəfdən isə yalnız gürcülə r, Ermənistan tərəfdən ancaq ermən ilər vardı, A zərbaycanlılar iĢtirak etmird ilər. RSFSR ilə Ermənistanın daĢnak hökuməti arasında Azərbaycana birbaĢa dəxli olan 4-ü mübahisəli ərazi məsələlərinə aid 6 bənddən ibarət müqavilə 1920-ci il avqustun 10-dan Azərbaycan SSR nü mayəndələrinin xəbəri və iĢtirakı olmadan bağlandı. Yeri gəlmiĢkən müqavilən in Ġkinci bəndində deyilirdi: " Ermən istan Respublikası qoĢunlarının yerləĢdirilməsi üçün bu saziĢlə müəyyən edilmiĢ zolaqlar istisna olmaq la mübahisəli vilayətlər Qarabağ, Zəngəzur qəzası və Naxçıvan diyarı RSFSR qoĢunları tərəfindən tutulur" 49 .
sentyabrın 17-də RK(b)P MK-ya göndərdiyi rəyində bildirdi ki, barıĢıq haqqında Ermənistanla imzalan mıĢ müqavilə daĢnak hökumətinə "öz mövqeyini möhkəmləndirmək və müdafiə plan larına keçmək" imkanı vermiĢdir 50 . Ġngilislərdən hərbi yardım alan daĢnak hökuməti Azərbaycana qarĢı hərbi əməliyyatları geniĢləndirir, müqaviləyə əsasən ona verilmiĢ Culfa dəmir yolunu artıq hərbi qüvvələr vasitəsilə ələ keçirməyə, beləliklə də Ġrandan ərzaq
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|