Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

368 

 

çatıĢmazlıqlar,  neqativ  hallar  mü xtəlif  çətinliklər  törədird isə  də,  Azərbaycan 

xalq ının mədəniyyətinin yüksələn inkiĢafı p rosesini dayandıra bilməmiĢdi. 

O  dövrün  ictimai-sosial  və siyasi  Ģəraiti,  keçid  dövrünün  ziddiyyətləri, 

iqtisadiyyatda,  mədəniyyət,  elm,  təhsil  sahəsində  gerilik  və  yeni  ənənələrin 

yaranması,  sərt  ideoloji  sıxıntın ın  olması  nəticəsində  ictimai-sosioloji,  mədəni 

quruculuqda  meydana  gələn  ciddi  çətin liklərə,  məĢəqqətlərə  ba xmayaraq,  artıq  

40-cı  illərin  əvvəllərinə  Azərbaycan  Respublikası  təhsil,  elm  və  məd əniyyətdə 

yüksək  səviyyəyə  qalxd ı.  Mədəni  quruculuğun  baĢlıca  məqsədlərindən  b irinə 

nail  olundu  -  zəh mət keĢ  xalq ın  təhsilinin,  yarad ıcılığının  yüksəldiy i,  e ləcə  də 

dövrün  ictimai  həyatının  kəskin  ziddiyyətli  və  dramatik  hadisələri  yaĢayaraq 

sınaqdan  keçmiĢ  müasir  mədəniyyəti  yaradıldı.  Azərbaycanın  bütünlüklə  ən 

yaxĢı  intellektual  qüvvələri  mütərəqqi  milli  ənənələrə  əsaslanaraq,  respublikada 

yeni,  mənəvi  potensial  yaradılmasında  böyük  rol  oynamıĢdılar.  A zərbaycan 

mədəniyyəti  dünya  sivilizasiyasının  qızıl  fonduna  əbədi  daxil  olmuĢ  dəyərlərlə 

zənginləĢ miĢdi.  

Bu  illər  yüksək  doğum  səviyyəsi  və  ölü m  hallarının  azalması  ilə 

səciyyələnir  ki,  bu  da  geniĢ  müalicə-profilaktika  müəssisələri  Ģəbəkəsinin 

yaradılması,  ana  və  uĢaqlara  qayğı  göstərilməsi  nəticəsində  mü mkün  olmuĢ, 

özünü respublika əhalisinin artımında göstərmiĢdi.  Respublikada əhalinin artımı 

1,5  dəfə  olmuĢ,  onun  sayı  1939-cu  il  yanvar  siyahıya  almasına  görə,  1920-ci 

ildəki 1952,2 min-nəfərdən 3205,2 min- nəfərə çatmıĢdı. 

Respublika  əhalisin in  məiĢət  Ģəraiti  tədricən,  lakin  dönmədən  

yaxĢılaĢırd ı. 

Azərbaycanda  Ģəhər  və  kəndlərin  xaric i  görkəmi  dəyiĢir,  elektrik 

stansiyaları,  klublar,  məktəblər,  xəstəxanalar,  uĢaq  bağçaları,  körpələr  ev i, 

hama m və s. mədəni-mə iĢət müəssisələri tikilird i. 

Totalitar re jimin ən  müdhiĢ cinayəti  – kütləvi repressiyalar, A zərbaycan 

xalq ına  bərpa  olunmaz  tələfat  verdirən  Stalinin  Ģəxsiyyətinə  pərəstiĢ  və 

"bağırovçuluq"  rejimi  də  20-30-cu  illərə  təsadüf  edir.  Bu  illərdə  ölkədə 

cəmiyyətin yeni sosial təbəqəsi - "nomenklatura" və onun nüvəsi - "partokratiya" 

meydana gəlməyə baĢladı.  Bunun nəticəsində 30-cu  illərdə elə vəziyyət yarandı 

ki, art ıq partiya o rqanları te z-te z sovet və baĢqa ictimai təĢkilatları əvəz  et məyə  

baĢladı.  Eh kamçılıq,  səriĢtəsizlik  və  "in zibati  dekretləĢdirmə"  ünsürləri,  yeni 

eksperiment  və  yaradıcılıq  a xtarıĢla rına  Ģübhə  ilə  yanaĢma,  bədii  yaradıcılığın  

mənəvi-ə xlaqi  norma ları  və  prinsiplərindən  uzaqlaĢma  halla rı  hə min  yaradıcılıq  

prosesinə daxil edilirdi. 

Sovet  hakimiyətin in  dini  məsələlərə  də  münasibəti  birmənalı 

olma mıĢdı.  Əgər  ilk  illər  hakimiyyət  dindarlara  və  din  xad imlərinə  loyal 

münasibəti  ilə  xarakterizə olunurdusa, o, 20-ci  illərin,  xüsusilə də 30-cu  illərin  

---

369 

 

sonlarında  inzibati-a mirlik  sisteminin  möhkə mlən məsi  və  dərinləĢməsinə, 

ideoloji diktatın qüvvətlənməsinə müvəffəq olaraq, din üzərinə total yürüĢə, din 

xadimləri və d indarları təqib etməyə baĢladı. 

Beləliklə,  iyirmi  ildə  yeni  cəmiyyət  quruculuğunun  həm  pozitiv,  həm 

də  neqativ  təcrübəsini  özündə  təcəssüm  etdirən  bir  "cəmiyyət"  -  zorakılıqla, 

ağır  repressiyalarla, "dünyada ilk sosialist dövləti" qurucuları o lan  milyonlarla 

zəh mətkeĢin yaradıcı əməyin in yüksəliĢi ilə  müĢayiət edilən totalitar-bürokratik 

rejim bə rqərar o ldu. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

370 

 

РЕЗЮМЕ 

 

Шестой  том  посвящен  о дному  из  сложных  и  противоречивых 

периодов  отечественной  истории  -  20-30-ым  го дам  XX  века.  ЕВ  это т 

период  в  Азербайджане  утверждалась  новая  система  го сударственного  

управления,  происходили  серьезные  изменения  в  экономике  страны, 

общественно-политической  жизни  обще ства, 

ду ховной  сфере.  К 

строительству  нового  общества  республика  приступила  при  крайне 

неблагоприятных 

условиях 

-в 

тяжелом 

положении 

находилась 

промышленность, особенно ее ведущая отрасль - нефтяная, стояли многие 

фабрики и заводы,  в сельском  хозяйстве царила разруха, население стра ны 

в  подавляющем  большинстве  было  неграмотным.  Многие  социальные 

болезни были настоящим бедствием для народа.  

Весь парадо кс развития азербайджанско го общества на ру беже 20-

30-х го дов состоял в  том, ч то наряду с не га тивными с торонами в эти  годы  

был  совершен  невиданный  и  беспрецедентный  рывок  в  росте  народного  

хо зяйства, подъеме ку льту ры, в развитии научно-технического  потенциала 

республики.  Уже  в  1925  году  в  основном  было  завершено  восстановление 

народного  хозяйства.  В  течение  трех  довоенных  пятилеток  (1928-1941 

годы)  в  республике  вступило  в  строй  70  новых  промышленных 

предприятий, 

значительно 

расширилась 

геог рафия 

размещения 

промышленных  объектов  -  стали  действо вать  новые  фабрики,  заво ды, 

предприятия  в  Гяндже,  Шеки,  Ханкенди.  Появились  новые  о трасли 

промышленности 

- 

машиностроительная, 

металлообрабатывающая, 

химическая,  успешно  осуществлялась  электрификация,  увеличился  объем 

легкой Промышленности. 

Вместе  с  развитием  промышленности  шло  непрерывное 

Увеличение  численности  рабочего  класса  и  его   передового  о тряда  - 

нефтяников. Число рабочих в народном хозяйстве республики за 1926-1940 

гг. возросло более чем в  два раза (со  146 тыс.  до  322  тыс.). Раб очий  класс 

вырос не только количественно,  но и качественно, ч то нашло  выражение в 

его  активном  участии  в  массовом  соцсоревновании  -  ударничестве, 

новаторстве,  стахановском  движении.  Из  народа  вышли  подлинные  герои 

труда,  истинные  труженики.  Нефтяники  Баку  помогали  освоению  новых 

нефтяных  районов  страны  -  " Второго  Баку"  между  Волгой  и  Уралом,  в 

Башкирии, Западной Украине и других районах страны.  

Серьезные  перемены  претерпела  и  азербайджанская  деревня.  В 

результате  насильственно  проводимой  коллективизации,  при шедшей  на 

смену "чрезвычайщине", жестокого раскулачива ния,  к середине  30-х  годов 

---