Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında müqavilə.
52
vaxtlar ayrı-ayrı ko missarlıqla-məsələn, səhiyyə və maarifə aid səlahiyyət mandatı olan nürnayəndələri müstəqil fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycan SSR-in ko missarları b irbaĢa RSFSR-in nəinki müvafıq ko missarları ilə, hətta Leninlə, Kalininlə birbaĢa məktub və telefonla əlaqə saxlayır, onların Moskvada qəbulunda olurdular. Çox çəkmədi ki, komissarların səlahiyyət mandatı ləğv edild i. N.Nərimanovun 1921-ci il 12 dekabr sərəncamı ilə Əliheydər ġirvani (Mustafabəyov) Azərbaycan SSR-in RSFSR höku məti yanında səlahiyyətli nümayəndəsi təyin olundu. Onun Azərbaycanın bayrağını yalnız öz otağında asmağa ixtiyarı var idi! RSFSR XĠK çox vaxt nümayəndəliyi saymır, hətta onun ləğvini istəyirdi. Nümayəndəlik yeddi Ģöbədə 75 iĢçisi ilə beĢ otaqda yerləĢirdi. Tərkibində tez-tez kadr dəyiĢiklikləri və ixtisarlar baĢ verirdi, onların içərisində azərbaycanlılar ermənilərdən də az, bəlkə də 5-10 faiz idi. Sibirdə minlərlə Azərbaycanlı yaĢadığından, Ġrkutskidə Azərbaycan Respublikasının konsulluğu bir müddət fəaliyyətdə idi. 1921-ci ilin noyabrından RSFSR-in BaĢ konsulluğu Bakıda iĢə baĢ ladı və təqribən bir ildən sonra bağlandı. B.V.Leqran Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan respublikalarında RSFSR-in səlahiyyətli nümayəndəsi təyin edildi. Maraqlıd ır ki, Ġrəvanda sovet hakimiyyəti elan olunandan iki gün sonra, 1920-ci il dekabrın 2-də, RSFSR ilə Ermənistan arasında səkkiz maddədən ibarət müqavilə bağlandı. Birinci maddədə Ermənistan müstəqil sovet respublikası elan olunurdu. Üçüncü maddədə isə göstərilirdi ki, Rusiya Sovet hökuməti Ermənistan ın 1920-c i il oktyabrın 23-nə kimi sahib olduğu aĢağıdakı ərazilərini - Ġrəvan quberniyasının, Qars vilayəti hissəsinin, Zəngəzur qəzasının, Qazax qəzası hissəsinin, Tiflis quberniyası hissəsinin "Sovet Erməni Respublikasının" tərkibinə daxil o lduğunu mübahisəsiz təsdiq edir. Müqavilənin xüsusi bir müddəasında isə regionda ağır cinayətlər törətmiĢ "erməni ordusu"nun komanda heyətinin sovet hakimiyyəti Ermənistanda elan edilənədək göstərdikləri fəaliyyətə görə məsuliyyətdən azad olduqları (heç bir məsuliyyət daĢımadıqları) həyasızcasına qeyd cdilird i. RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında müqavilə. Gənc respublikanın gərgin daxili və xaric i vəziyyəti bütün sovet respublika ları ilə, ilk növbədə RSFSR-lə dostluq münasibətləri və iqtisadi əlaqələ r yaradılmasın ı tələb ed irdi. KeçmiĢ çar Rusiyasının ucqarlarında yaĢayan bütün xalqlar kimi, Azərbaycan xalq ı da ü mid edirdi ki, təzə quruluĢ Ģəraitində onların arasında tamamilə yeni münasibətlərin baĢlanğıcı qoyulacaq, rus xalqı ilə keçmiĢdə Rusiyanın əsarətində olan xalq lar arasında tam azadlıq və müstəqillik zəmin ində bərabər hüquqlu münasibətlər yaranacaq. V.Ġ.Len in yazırd ı: "Rus olmayan millətlərin hamısına biz onların ö zünə məxsus respublikalar və ya mu xtar
53
vilayətlər vermiĢik" 79 . Ancaq bu "qeyri-rus millətlər" əslində "öz respublikaların ın" yalnız "sovet" atributlarının sahibi olaraq qa ldılar. 1920-c i il mayın 20-də RK(b)P MK-nın qəbul etdiyi qərarda deyilirdi: G.Çiçerinə tapĢırılsın ki, qarĢılıq lı münasibətləri müəyyənləĢdirmək üçün danıĢıqlara baĢlamaq təklifi ilə A zərbaycan sovet hökumətinə mü raciət etsin. Cavab alındıqdan sonra Krestinski, Çiçerin yoldaĢlardan, AXTġ-n in və hərbi idarənin nümayəndələrindən ibarət komissiya təyin olunsun. Xalq Milli ĠĢlər Ko missarlığının nü mayəndəsi yol. Ka minskiyə ko missiyada iĢtirak et məyə ica zə verilsin. RSFSR höku məti Xalq Xarici ĠĢlər Ko missarı G.V.Çiçerin öz imzası ilə Azərbaycan SSR höku mətinin baĢçısı N.N.Nərimanova xüsusi nota göndərərək, "ümu mi məqsədlərə nail olmaq naminə öz müntəzəm əməkdaĢlığı yolunda hər iki Respublikanın b irgə fəa liyyətini asanlaĢdıran daimi qarĢılıqlı münasibət formaları yaratmaq haqqında" danıĢıqlara baĢlamağ ı təklif etdi 80 . Notada danıĢıqlar aparmaq üçün Moskvaya respublikadan daimi nümayəndə göndərməyin vacibliyi göstərilirdi. Notada deyilird i: " Rusiyanın sovet hökuməti zənn edir ki, məqsədlərimizin birliyi və fəhlə -kəndli quruluĢunun həmrəy liy i, təbii, hər iki qardaĢ respublikan ı - Rusiya və Azərbaycan respublikalarını rəsmiləĢdirilmiĢ sarsılmaz əlaqələr yaradılmasına gətirib çıxara bilər və bu əlaqələr ü mu mi sovet siyasəti yolunda daimi əməkdaĢlığı asanlaĢdırar 81 .
iyulun 13-də isə AK(b)P MK bürosu siyasi, hərbi və iqtisadi xara kterli bir sıra məsələ ləri aydınlaĢdırmaq üçün Azərbaycan SSR-in nümayəndəsi kimi Moskvaya - RSFSR Xa lq Ko mis rla rı Sovetinə gedəcək B.A.ġahta xtınskin in məruzəsi haqqında məsələni mü zakirə etdi. Azərbaycan SSR ilə RSFSR arasında qarĢılıq lı münasibətlər və B.A.ġahtaxtınskiyə veriləcək direktivlər barəsində məsələlər iyulun 15-də AK(b)P M K bürosunda yenidən ınüzakirə olundu və büro xüsusi ko missiyaya təklif etdi ki, Azərbaycan SSR-in RSFSR- dəki nü mayəndəsi B.A.ġahtaxtınski üçün direktivlərin müddəaların ı iĢləyib hazırlasın 82 . 1920-c i il iyulun 15-də Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi xalq ədliyyə ko missarı B.A.ġahtaxtınskin i fövqəladə səlahiyyətli nü mayəndə təyin etdi və ona "RSFSR höku məti ilə bütün məsələlər, istər siyasi, istərsə də iqtisadi məsələlər barədə danıĢıqlar aparmaq və sonradan təsdiq olunmaq Ģərti ilə, Azərbaycan SSR adından hər cür müqavilə və öhdəliklər imzalamaq üçün" mandat verdi. 1920-c i il iyunun axırında Azərbaycan SSR-in xa lq xaric i iĢlə r ko missarı M.D.Hüseynov da Sovet Rusiyası və Sovet Azərbaycanının qarĢılıqlı münasibətləri məsələlərini aydınlaĢdırmaq, onların arasında sıx ittifaq yaratmaq, habelə beynəlxalq məsələlər barədə fəaliyyət planını razılaĢdırmaq və iĢləyib
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|