Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
hazırlamaq məqsədilə Moskvaya getdi. M.D.Hüseynov bütün bu məsələlər barəsində V.Ġ.Len in və G.V.Çiçerinlə ətraflı söhbət etmiĢdi 83 . V.Ġ.Lenin in iĢtirakı ilə 1920-ci il avqustun 5-də RK(b)P M K plenu mu Azərbaycan SSR və RSFSR arasında qarĢılıq lı münasibətlər haqqında məsələni mü zakirə etdi və G.V.Çiçerin baĢda olmaqla ko missiyaya müvafiq layihə hazırlamağı tapĢırdı 84 .
məsələ sentyabrın 6-da AK(b)P MK və BK-nın birləĢ miĢ iclasında, məsul iĢçilərin iĢtirakı ilə həmkarlar ittifaqların ın rəyasət heyətlərində də müzakirə olundu 85
V.Ġ.Lenin in rəhbərliy i və A.A.Andreyevin, F.E.Dzerjinskin in, M.Ġ.Kalinin in, Ġ.V.Stalin in iĢtirakı ilə 1920-ci il sentyabrın 20-də RK(b )P M K plenumu A zərbaycan SSR-lə müqavilənin Xalq Xarici ĠĢlər Ko missarlığ ının təqdim etdiy i layihəsini mü zakirə etdi. Plenu m "Azərbaycan Respublikası ilə müqavilə XKS-yə təqdim edilənə qədər gözdən keçirilmək və Azərbaycan haqqında bizim siyasətimizin xarakterinə dair partiya qərarın ı həmin müqaviləyə əlavə
86 . Azərbaycan SSR-in fövqəladə və səlahiyyətli nümayəndəsi B.A.ġahtaxtınski müqavilənin hazırlan masında fəal iĢtirak edirdi. Müqavilənin layihəsi Azərbaycanda da müzakirə olunmuĢdu. RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında müqavilə haqqında məsələnin həlli prosesi bilavasitə partiya rəhbərliyi altında gedirdi. 1920-ci il sentyabrın 29-da V.Ġ.Leninin sədrliyi ilə RK(b)P MK plenumu Azərbaycan SSR ilə RSFSR arasında bağlanacaq müqaviləni təsdiq etdi. Müqavilə 1920-ci il sentyabrın 30-da Moskvada imzalandı. Ümu mən sovet respublikaları arasında qarĢılıqlı münasibətlərin yaranması prosesinə, o cümlədən RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında bağlanan müqavilə layihəsinin hazırlan masına Stalinin, Q.K.Orconikidze və A.Ġ.Mikoyanın müdaxiləsi nəticəsində əsil beynəlxalq müqavilə deyil, zahirən ona oxĢar olan yarımçıq bir müqavilə imzalandı. Müqavilədə göstərilirdi ki, bir tərəfdən, Azərbaycan SSR hökuməti və digər tərəfdən isə RSFSR hökuməti "Azərbaycan və Rusiyanın zəhmətkeĢ kütlələrinin tam mənafe birliyinin dərk olunmasını əsas tutaraq və ancaq hər iki respublikanın bütün qüvvələrini tam birləĢdirməklə ü mumi düĢmənə - imperialist burjuaziyaya qarĢı ağır mübarizədə onların müvəffəqiyyət qazanma ların ın təmin oluna biləcəyini nəzərə alaraq, bu müqaviləni bağlamağı qərara almıĢlar". Müqavilənin birinci maddəsində deyilirdi: "Azərbaycan və Rusiya öz aralarında sıx hərbi və maliyyə-iqtisadi ittifaq bağlayırlar" 87 . 55
Ġkinci maddədə göstərilirdi ki, hər iki respublika hərbi orqanlarını, xalq təsərrüfatı, xarici ticarət, təchizat, dəmiryol və su nəqliyyatı, maliyyə, poçt və teleqraf orqanlarını ən qısa müddətdə birləĢdirməlidirlər. RSFSR və Azərbaycan SSR eyni zamanda, müqaviləyə əlavə olaraq, ərzaq siyasətinin, poçtun, teleqrafın birləĢdirilməsinə və maliyyə, xarici ticarət, iqtisadi siyasət məsələlərinə dair saziĢlər bağladılar. Azərbaycan SSR-in dəmir yollarının "Azərbaycan dəmir yolları" adı alt ında RSFSR-in dəmiryol Ģəbəkəsinə daxil edilməsi haqqında saziĢ isə hələ 1920-ci ilin avqustunadək imzalanmıĢdı. Ərzaq siyasətinin birləĢdirilməsinə dair saziĢdə göstərilirdi ki, "Azərbaycan SSR-in ərzaq siyasətinin əsasını RSFSR-də həyata keçirilən baĢlıca prinsiplər təĢkil edir. RSFSR Xalq Ərzaq Komissarlığı ASSR əhalisini fasiləsiz surətdə və tam vaxtında təchiz etmək üçün özündən asılı olan bütün tədbirləri görür"
88 . Poçt və teleqrafın idarə olunmasının b irləĢdirilməsi haqqında saziĢ RSFSR-də çıxmıĢ müvafıq qanun və qərarların Azərbaycan SSR ə razisində tətbiq edilməsin i nəzərdə tuturdu. SaziĢdə xalq poçt və teleqraf komissarlıqlarının birbaĢa birləĢdirilməsi göstərilmir, yalnız bildirilirdi ki, Rusiya Respublikas ından gedən əsas rabitələr, Azərbaycan ərazisindəki güclü radiostans iyalar, habelə beynəlxa lq poçt- teleqraf rabitəsi bilavasitə RSFSR Xalq Poçt və Teleqraf Ko missarlığının tabeliyindədir 89 .
Komissarlığı Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti yanında özünün həlledici səsə malik səlahiyyətli nümayəndəsini təyin edir. SaziĢdə birləĢmiĢ və birləĢdirilmiĢ xalq ko missarlıqları üzrə smetaların təsdiqolunma qaydası da müəyyənləĢdirilmiĢdi. Xarici ticarət məsələlərinə dair saziĢə əsasən, Azərbaycan SSR baĢqa ölkələrlə iqtisadi əlaqələr yaratmağı və onlarla müqavilələr bağlamağı yalnız RSFSR Xalq Xarici ĠĢlər Komissarlığı vasitəsilə həll edə bilərdi. Bu baxımdan aĢağıdakı fakt maraq doğurur: 1920-ci il iyulun 15-də AK(b)P MK bürosu mal mübadiləsi barədə müqavilə bağlamaq haqqında Gürcüstanın menĢevik hökumətinin təklifıni (neftlə mübadilə etmək üçün parça, ayaqqabı, kağız və s. təklif o lunurdu) mü zakirə edərək, belə bir ticarət müqaviləsi bağlamağı qorara almıĢ və bunu onunla əsaslandırmıĢdı ki, Azərbaycanın Rusiya ilə ümumi iqtisadi siyasəti var (neft məsələsi ümumi məsələdir, onu birgə həll etmək lazımdır); siyasi məsələ iqtisadi məsələ ilə sıx bağlıdır. 1920-ci il noyabrın 5-də AK(b)P MK Siyasi Bürosu xaric i ticarət haqqında məsələni müzakirə edərək qərara aldı: "Azərxarici ticarəti Rusiyanın Azərbaycanda, Ġranda və Türkiyədəki xarici ticarət idarələri ilə birləĢdirmək prinsip etibarilə zəruri sayılsın" 90 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|