Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
göndərmiĢ 104 , beləliklə, onun iqtisadiyyatının dirçəlməsinə, müdafiəsinin təmin edilməsinə əsaslı zəmin yaratmıĢdır. Azərbaycandan gəlmiĢ böyük nümayəndə heyətinin hərarətlə qarĢılandığı VIII Ümu mrusiya Sovetlər qurultayında V.Ġ.Lenin demiĢdi: "Ġndi, Azərbaycan respublikasında fəhlələrin göstərdiyi böyük coĢqunluq Ģəraitində bizd ə yaranmıĢ olan dostluq münasibətləri Ģəraitində, Xalq Təsərrüfatı ġurasının verdiyi bacarıqlı rəhbərlərlə neft iĢi yaxĢı gedir və yanacaq məsələsində də iĢimiz yaxĢılaĢ mağa baĢlayır" 105
. VIII Ümumrusiya Sovetlər qurultayı əmək hünərinə görə Azərbaycan neftçilərini ilk Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni ilə təltif etməy i qərara ald ı. Sovet Rusiyasının fəhlə və kəndlilərinə Azərbaycan özünün ənənəvi istehlak məhsullarını göndərird i. Yalnız 1920-ci il may ın 1 -dən sentyabrın 1-dək sovet Rusiyasına 3 milyon puda qədər quru yük göndərilmiĢdi 106 .
kəndliləri kimi arxada çalıĢarkən və cəbhələrdə döyüĢərkən hesab edirdilər ki, özlərinin "sosialist inqilabı" nailiyyətlərini qoruyurlar. Antanta imperialistləri PolĢa panlarından və general Vrangeldən istifadə edərək 1920-ci ilin yazında "sovetlər ölkəsinə" qarĢı daha bir müdaxilə cəhdi göstərdikdə, sovet Azərbaycanı cəbhəyə göndərmək üçün döyüĢ dəstələri yaratmağa, ölkəni və ordunu yanacaqla təchiz etməkdən ötrü özünün qüvvələrini səylə səfərbərliyə almağa baĢladı. Tarixin bu faktları Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlərin, əməkdaĢlığın və qarĢılıqlı əlaqələrin keçmiĢ sovet dövrünün ilk
səhifələrinə Ģəhadət verir. ġərq xalqlarının birinci qurultayı. Yaxın və Orta ġərqin qovuĢuğunda yeni bir dövlətin - əhalisi əsasən müsəlmanlardan ibarət olan Azərbaycan SSR-in yaranması bu regiondakı ölkələrin qarĢılıqlı münasibətlərinə və ictimai-siyasi vəziyyətə təsir göstərməyə bilməzd i. Ġran xalqlarının ingilis imperialistlərinə qarĢı mübarizəsi gücləndi. Bu mübarizənin mərkəzi Cənubi Azərbaycan idi. ġeyx Məhəmməd Xiyabaninin rəhbərliyi altında Demokrat partiyasının baĢçılıq etdiyi demokratik milli azadlıq hərəkatı təhqiramiz Ġngiltərə - Ġran müqaviləsinin ləğvini, azad seçkilər keçirilməsini və respublika quruluĢunun yaradılmasını tələb edirdi. Güclən məkdə olan demokratik milli a zadlıq hərəkatının təzyiqi altında 1920-ci ilin iyununda Ġranın ingilispərəst hökuməti istefa verməyə məcbur oldu. 1920-c i il iyunun 24-də Təbrizdə Xiyabaninin baĢçılığı ilə milli-demokratik höku mət təĢkil ed ild i. Elə həmin vaxt Gilan Respublikası elan olundu. Bu münasibətlə 1920-ci il iyunun 4-də RəĢtdə böyük mitinq keçirildi. Cənubi Azərbaycandakı, Gilan və Mazandarandakı üsyanların təsiri altında Tehranda, Ġsfahanda, Xorasanda və Ġranın baĢqa vilayətlərində ingilis imperialistlərinə qarĢı mübarizə gücləndi. 1920-ci ilin 59
axırında Ənzəlidə keçirilən təsis qurultayı "Ədalət" təĢkilatlarını Ġran Kommun ist Partiyası bayrağı altında birləĢirdi. 1920-c i ildə Türkiyə xalq ı öz vətəninin müstəqilliyi uğrunda, imperialist qəsbkarlara qarĢı qəhrəmancasına mübarizə aparırdı. Mustafa Kamal baĢda olmaqla Türkiyənin inqilabi hökuməti sovet Rusiyası ilə dostluq əlaqələri yaratmıĢdı. 1920- ci il aprelin 26-da Türkiyə Böyük Millət Məclisi, Mustafa Kamalın imzası ilə V.Ġ.Leninə məktub göndərərək, imperialist qüvvələrə qarĢı mübarizəyə yardım göstərilməsini xahiĢ etdi. Xüsusən Azərbaycan SSR elan olunduqdan sonra Sovet Rusiyasının yardımı gücləndi, hətta bəyan edildi ki, Azərbaycana gələn Qızıl ordu Türkiyə xalqının milli azadlıq hərəkatına yardım üçün gedir. Həmin dövrdə Bakıda öz orqanını - "Yeni dünya" qəzetini nəĢr edən Türkiyə kommunistləri bu iĢdə xüsusi rol oynayırdılar. On ların 1920-ci il sentyabrın10-da Bakıda keçirilən birinci qurultayı qətnamə qəbul edərək Türkiyə xalqının imperializmə qarĢı milli azadlıq mübarizəsini gücləndirməyə çağ ırdı. Kamalçılar hökumətinin nümayəndələri, mü xtəlif diplo matik missiyaları Moskvaya Bakıdan keçib gedirdilər. Onlar bir qayda olaraq burada Azərbaycanın hökumət baĢçısı, digər dövlət, ictimai-siyasi xadimləri ilə qardaĢcasına görüĢür, dövrün mürəkkəb coğrafı-siyasi Ģəraitində ikitərəfli münasibətlərə dair ümdə məsələlər barəsində məsləhətləĢmələr, fikir mübadiləsi aparırd ılar. Atatürk Azərbaycan Respublikasının səfırini qəbul edərkən demiĢdi: "Rum eli və Anadolu xalqı azəri qardaĢlarının qəlblərinin öz qəlbləri kimi çırpındığını bilirlər. Bunun üçün gətirdiyiniz salam töhfəsinin nə qədər dərin və ali hissdən xəlq olduğunu qiymətləndirir və bu salamı alarkən Azərbaycan türklərinin də bir daha əsarətə düĢməmələri və hüquqlarının paymal edilməməsi istəyini və arzusunu izhar eyləyirlər. Azərbaycan türklərinin dərdləri öz dərdlərimiz və sevincləri öz sevinclərimiz olduğıı üçün, onların muradlarına nail olmaları, azad və müstəqil olaraq yaĢamaları bizi artıq dərəcədə sevindirir 107 .
əhəmiyyət verirdi. O, ölkənin
beynəlxalq və
daxili vəziyyətinin möhkəmlən məsində, ġərqdə sosialist ideyalarının yayılmasında sovet Azərbaycanının rolunu dəfələrlə vurğulamıĢdı. Əlamətdar haldır ki, Azərbaycan SSR-in yaranmasından dərhal sonra Əfqanıstan, Ġran, Türkiyə və digər müsəlman ölkələrinin nümayəndələri Bakıya gəlməyə baĢlamıĢdı. Tezliklə Bakıda hind bölməsi təĢkil edildi və o, yerli mətbəədə urdu dilində "Azad Hindistan Əxbarı" qəzetinin nəĢrinə baĢladı. RK(b)P MK ġərq xalq larının qurultayını çağırmaq barədə Komintərinin icraiyyə komitəsinin təklifın i 108
müza kirə edərək, ġərq xa lqla rın ın birinci qurultayını Bakıda - ilk müsəlman sovet respublikasının paytaxtında çağır mağı qərara aldı. 1920-ci il iyunun 18-də RK(b)P MK Siyasi Bürosu III
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|