Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
60
Ġnternasionalın Bakıda "ġərq xalqlarının qurultayını" keçirməsini prinsip etibarilə bəyəndi və qərara aldı ki, bu məsələ barədə N.N.Nərimanovun və Ġ.V.Stalinin rəyləri soruĢulsun 109 . Müsbət cavab alan Siyasi Büro Bakıda qurultayın çağırılması haqqında məsələni iyunun 29-da mü zakirə etdi və qurultayın təĢkili üzrə büro yaratdı
110 . Kominternin icraiyyə komitəsi II konqresdən sonra "Ġran, Ermənistan və Türkiyənin əsarətdə qalan xalq kütlələrinə" məktubla müraciət etdi'". Kominternin icraiyyə komitəsi ġərqin fəhlə və kəndlilərinə müraciətində bildirirdi ki, o, Bakıda qurultayı ümumi düĢmənlə-imperializmlə mübarizədə ġərq zəhmətkeĢləri və Avropa proletariatının səylərinin birləĢdirilməsi məsələlərin i birlikdə müzakirə etmək üçün çağırır. ġərq ölkələrinin kommunist, demokratik və mütərəqqi təĢkilatları III Ġnternasionalın icraiyyə komitəsinin müraciətinə cavab olaraq, Bakıda ġərq xalqları qurultayının çağırılması uğrunda təĢviqata baĢladılar 112 . 1920-ci ilin avqustundan etibarən Azərbaycanda bütün əməkçi əhalinin iĢtirakı ilə ġərq xalqlarının birinci qurultayına seçkilər baĢlanmıĢdı 113 .
ölkələrində tətil edən proletariata yardım üçün köçürmək və müsəlman fəhlələri partiya sıralarına cəlb etmək məqsədilə Bakıda qurultay çağırılması münasibətilə "ġərq Ġnternasionalı" təĢkil etmək qərara alındı. Azərbaycanın partiya, sovet və ictimai təĢkilatları ġərq xalqlarının birinci qurultayının çağırılması, nümayəndələrin iĢinin təĢkili ilə bağlı böyük hazırlıq görmüĢdülər. 1920-ci il avqustun 30-da Dövlət opera teatrının binasında qurultay nümayəndələri üçün konsert-mitinq oldu, ertəsi gün isə Bakı fəhlə, qızıl əsgər və matros deputatları sovetinin və Azərbaycan həmkarlar ittifaqlarının qurultay nümayəndələrinin iĢtirakı ilə təntənəli iclası keçirildi. Həmin iclasda N.N.Nərimanov, habelə Bela Kun (Macarıstan), Tomas Kvelç (Ġngiltərə), Con Rid (A Bġ), Q. Zinovyev, K. Radek və b. ġərq xalqlarına təbriklə müraciət etdilər
114 . V.Ġ.Leninin dediyi kimi, "ġərq xalqlarının Bakı qurultayı" 1920-ci il sentyabrın 1-7-də keçirildi. Bakıya, qurultaya 1891 nümayəndə - Qafqaz, Orta Asiya, Əfqanıstan, Misir, Hindistan, Çin, Koreya, Suriya, Türkiyə, Yaponiya və digər ölkələrdən 37 millətin nümayəndəsi gəlmiĢdi 115
. Qurultayda bir sıra Avropa ölkələrinin və Amerika kommunist partiyalarının nümayəndələri - Bela Kun, Tomas Kvelç, Con Rid və baĢqaları da iĢtirak edird ilər. Nü mayəndələrin 55 nəfəri qadın idi.
ġərq xalqlarının birinci qurultayı aĢağıdakı məsələləri müzakirə etdi: beynəlxalq vəziyyət və ġərqin zəhmətkeĢ kütlələrinin vəzifələri, milli məsələ, müstəmləkə məsələsi, aqrar məsələ, ġərq ölkə lərində sovet quruculuğu haqqında və s.
61
Qurultayı Ko minternin icraiyyə ko mitəsi adından N.N.Nərimanov açdı. 18 nəfərdən ibarət Rəyasət Heyətinə partiyanın və bitərəf fraksiyaların nümayəndələri seçildi, habelə katiblik təĢkil olundu. ġərq qadınlarının azadlıq uğrunda mübarizə ilə həmrəylik timsalı kimi daha üç qadın, o cümlədən Azərbaycandan X.ġ.ġabanova da Rəyasət Heyətinə seçildi. Ġngiltərə, Fransa, ABġ, Bolqarıstan, Avstriya, Macarıstan və b. ölkələrin nümayəndələri Rəyasət Heyətinin üzvü idilər. Qurultayda aqrar məsələyə, milli məsələyə və müstəmləkə məsələsinə, sovet quruculuğu məsələsinə və təĢkilat məsələsinə dair bölmələ r təĢkil ed ild i. Azərbaycanın nümayəndəsi D.X.Bünyadzadə qurultayda beynəlxalq vəziyyət və ġərqin zəhmətkeĢ kütlələrin in vəzifələri haqqında çıxıĢ etdi. O, Azərbaycanı "ġərqdə sovet siyasətinin astanası" adlandırdı 116
. Müzakirələrdə Dağıstan, Türkiyə, Ġran, Türküstan, Ġngiltərə, Fransa, Hindistan nümayəndələri və baĢqaları da çıxıĢ etdilər. Amerika, Yaponiya, Ġspaniya, Hollandiya və Avstriya nümayəndələri öz nitqlərini dərc olunmaq üçün yazılı Ģəkildə təqdim etdilər. Con Rid (ABġ) yazılı Ģəkildə təqdim olunmuĢ məruzəsində ġərq xalqlarına, xüsusən Amerika imperializminin hakimiyyətini hələ öz üzərində hiss etməyənlərə müraciətlə xəbərdarlıq edirdi ki, qoy düĢünməsinlər ki, "Azad Amerika" ingilis, yaxud fransız imperialistlərindən yaxĢıdır" 7 .
məsələsinə dair Kominternin II konqresində təsdiq olunmuĢ tezislərini müzakirə etdilər. Tezislərdə "millətləri zülmkar və məzlum millətlərə bölmək, onları fərqləndirmək", müstəmləkə ölkələrindəki milli azadlıq hərəkatlarını dəstəkləmək ideyası
118 əsas yer tuturdu. Qurultay tezislərlə həmrəy olduğunu bildirdi, la kin onlara dair xüsusi qətnamə qəbul etməd i. Milli məsələ və müstəmləkə məsələsi barədə məruzə edən M. Pavloviç demiĢdi: " III Ġnternasional məzlu m xalq ların inqilabi hərəkatı ilə sözdə deyil, iĢdə həmrəy olur və bütün ölkələrin, xüsusən əsarətdə olanların kommunist partiyalarının qarĢısında vəzifə qoyur - milli-inqilabi hərəkata ən fəal yardım göstərsinlər" 119 .
hakimiyyəti uğrunda mübarizəni dəstəklədi 120
. Aqrar məsələyə dair məru zədə deyilirdi ki, "torpaq alınıb, heç bir ödəncsiz, keçmiĢ sahiblərinə heç bir haqq verilmədən, zəhmətkeĢ kəndlilərə paylanmalıd ır" 121 .
qoĢuldu və ġərqdə sovet hakimiyyəti və aqrar məsələ haqqında tezisləri təsdiq etdi. Quru ltay iki mü raciətnamə qəbul etdi: "ġərq xalqlarını müstəmləkəçilərə qarĢı mübarizəyə çağırıĢ" və "ġərq xalq larının azadlıq hərəkatını dəstəkləmək"
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|